Kościoły rzymskokatolickie na Ukrainie Lewobrzeżnej (XIX-XX wiek). Przegląd retrospektywny
Abstrakt
W artykule dokonano krótkiej retrospektywy historii kościołów rzymskokatolickich na Ukrainie Lewobrzeżnej w XІХ-ХХ wieku, od budowy w czasach Imperium Rosyjskiego do losów w czasach radzieckich, i wspomniano o współczesnej sytuacji z kościołami już w niepodległej Ukrainie. Na początku zostały przeanalizowane czynniki, które spowodowały powstanie licznej Polonii na obszarach Ukrainy Lewobrzeżnej, czyli w guberniach: jekaterynosławskiej, połtawskiej, charkowskiej oraz czernihowskiej. Na tych terenach dzięki staraniom miejscowych Polaków zbudowano 12 kościołów w: Czernihowie, Nieżynie, Połtawie, Romnie, Krzemieńczuku, Jekaterynosławiu, Kamieńskim, Jenakijewie, Mariupolu, Bachmucie, Charkowie i Sumach. W podsumowaniu artykułu zaznaczono, że każdy kościół od momentu swojej konsekracji stał się centrum życia nie tylko społeczności polskiej, ale także miejscem spotkań katolików różnych narodowości. Podczas okupacji Ukrainy przez wojska bolszewickie kościoły zostały zamknięte, a część z nich zburzono. Tylko nieliczne świątynie przetrwały do naszych czasów. Dziś stanowią one ważne pamiątki architektury sakralnej, zdobiące centrum ukraińskich miast.
Słowa kluczowe:
kościół, Ukraina Lewobrzeżna, architektura sakralna, polska mniejszość, PoloniaBibliografia
Bakowećka O., Rymo-katołyćka cerkwa w Ukrajini w kinci XVIII-XIX stolitti, Mykołajiw 2015.
Іwaniuk O., Etnicznyj skład miśkoho nasełennia Czernihiwśkoji huberniji naprykinci XIX st. za matierіałami opublikowanych statystycznych dokumentiw Rosijśklji imperiji, „Literatura j kultura Polissia”, 51 (2009) с. 114-119.
Kijas A., Polacy na Uniwersytecie Charkowskim 1805-1917, Poznań 2008.
Księga pamiątkowa inżynierów cywilnych Polaków wychowanków Instytutu Inżynierów Cywilnych w Petersburgu, Warszawa 1937.
Kuszłakowa N., Inżenery-architektory polśkoho pochodżennia w Charkiwśkomu widdiłenni Imperatorśkoho Rosijśkoho technicznoho towarystwa, „Istorycznyj Archiw”, 3 (2009) с. 118-122.
Lipiński T., Polacy w Charkowie, „Znicz. Kalendarz informacyjny z działem literackim za rok zwyczajny”, 1 (1905) s. 71-139.
Lisewycz I., Duchowno sprahli: Duchowne żyttia polśkoji nacionalnoji menszyny na Naddniprianśkij Ukrajini w 1864-1917 rr., Kyjiw 1997.
Łukawski Z., Ludność polska w Rosji 1863-1914, Wrocław-Warszawa-Kraków 1978.
Mądzik M., Korzeniowski M., Latawiec K., Tarasiuk D., Polacy na wschodniej Ukrainie w latach 1832-1921, Lublin 2014.
Omilanowska M., Bilewicz H., Architektura, polityka, tożsamość. Z badań nad karierami polskich wychowanków rosyjskich uczelni architektonicznych w XIX i na początku XX wieku (casus Józefa Padlewskiego), w: Polska-Rosja. Sztuka i historia. Sztuka polska, sztuka rosyjska i polsko-rosyjskie kontakty artystyczne do początku XX wieku, red. J. Malinowski, I. Gawrasz, N. Mizerniuk-Rotkiewicz, Warszawa-Toruń 2013, s. 293-305.
Polakowa J., Architietory Charʹkowa polskogo proischożdienija, w: Polska diaspora w Charkowie. Historia i współczesność, Charkiw 2014, s. 128-144.
Riejngardt F., Rimsko-Katoliczeskaja cerkowʹ w Charʹkowie, w: Charʹkowskij Sbornik. Litieraturno-naucznoje priłożenijek Charʹkowskomu Kalendariu na 1887 g., Charʹkow 1887, s. 260-261.
Rublowa N., Antykostiolna kampanija w USRR: pryczyny, instrumentarij, perebih (kineć 20-ch – 30-ti rr.), „Z archiwiw WUCZK-HPU-NKWD-KHB”, 1 (1996) s. 388-405.
Rublowa N., Peredmowa, „Z archiwiw WUCZK-HPU-NKWD-KHB”, 2 (2003) s. 17-48.
Rublowa N., Rymo-katołyćka cerkwa w ukrajinśkij prowiciji 1920-1930 ch. rr., Fastiwszczina, „Z archiwiw WUCZK-HPU-NKWD-KHB”, 1 (2012) s. 258-332.
Zajonc Є., Niewіdomі dżerieła іstorії pierszoї polsʹkoїrimo-katolicʹkoї parafії u Charkowі, „Wіsnik Charkіwsʹkogo nacіonalnogo unіwiersitietu іmienі W. N. Karazіna”, 74 (2016) с. 314-321.
Żur M., Istorija rimo-katoliczeskoj cerkwi w Charʹkowie, w: Polśka diaspora u Charkowi: istorija ta suczasnistʹ, red. I. Żurawlowa, Charkiw 2004, s. 8-20.
Żwanko L., Polonia Charkowa w XVIII-XIX wieku, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie”, 6 (2016) s. 26-29.
Żwanko L., Polacy na Ukrainie Lewobrzeżnej: geneza, symbole tożsamości (XIX – początek XX wieku), „Europa Orientalis”, 8 (2017) s. 21-46.
Żwanko L., Polscy architekci Charkowa – Bolesław Michałowski i Marian Józef Zdzisław Charmański: szkic o życiu i twórczości, „Studia z Architektury Nowoczesnej”, 6 (2018) s. 47-69.
Żwanko L., Wybitni Polacy i Charków: słownik biograficzny (1805-1918), tłum. T. Dowżok, Charków 2019.
Żwanko L., Spuścizna architektów Polaków na mapie Charkowa, w: Polskije i rossijskije architiektory w XIX I XX wiekach. Polish and-russian architects in 19-th Аnd 20-th Centuries, t. 4, red. J. Malinowski, I. Gawrasz, Warszawa-Toruń, 2018, s. 181-196.
Kharkiv State Veterinary Academy
prof. zw., dr hab.
https://orcid.org/0000-0002-1107-449X
