Zanik obecności zakonników franciszkańskich w diecezji sandomierskiej po 1864 roku
Roland Prejs
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Teologii, Katedra Historii Kościoła , PolskaAbstrakt
Władze carskie dokonały w 1864 r. kasaty klasztorów w Królestwie Polskim. W diecezji sandomierskiej zostały skasowane klasztory: Bernardynów w Kazanowie, Opatowie i Radomiu, Franciszkanów konwentualnych w Smardzewicach i Zawichoście oraz Franciszkanów-Reformatów w Rytwianach, Sandomierzu i Solcu. Nie został skasowany klasztor Bernardynów w Paradyżu (Wielkiej Woli). W 1870 r. władze carskie przesiedliły Reformatów z klasztoru w Jędrzejowie (diecezja kielecka) do klasztoru w Wysokim Kole. Tak więc na terenie diecezji ostatecznie były dwa klasztory franciszkańskie zachowane od kasaty: Bernardynów w Paradyżu i Reformatów w Wysokim Kole. Liczba zakonników systematycznie się zmniejszała z powodu zgonów, zakazu przyjmowania nowicjuszy oraz przechodzenia niektórych zakonników do pracy duszpasterskiej w parafiach. To sprawiło, że klasztor w Wysokim Kole przestał istnieć z chwilą śmierci ostatniego zakonnika w 1891 r., a klasztor w Paradyżu został za-mknięty w 1893 r. W 1899 r. zmarli dwaj dawni bernardyni, którzy w tym czasie byli już se-kularyzowani i pracowali w duszpasterstwie parafialnym jako księża diecezji sandomierskiej. Na nich zakończyła się obecność dawnych zakonników, którzy zostali sekularyzowani. Przy kościołach klasztorów skasowanych w 1864 r. władze carskie zostawiały jednego lub dwóch zakonników dla odprawiania nabożeństw. Ostatni z takich zakonników zmarł w 1911 r. i z tą chwilą zakończyła się obecność zakonników franciszkańskich w diecezji sandomierskiej.
Słowa kluczowe:
kasata klasztorów, diecezja sandomierska, bernardyni, franciszkanie, reformaciBibliografia
Budziarek M., Realizacja ukazu cesarskiego z 8 XI 1864 wobec klasztoru kapucynów w Lublinie, w: Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 3: Franciszkanie w Polsce XIX wieku, Niepokalanów 1996, s. 163-176.
Gach P.P., Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773-1914, Lublin 1984.
Gach P.P., Zakony franciszkańskie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1773-1914, w: Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 3: Franciszkanie w Polsce XIX wieku, Niepokalanów 1996, s. 11-56.
Gadacz J.L., Słownik polskich kapucynów, t. 1, Wrocław 1985, t. 2, Wrocław 1986.
Gajewski S., Kasata klasztorów w diecezji lubelskiej w roku 1864, „Roczniki Humanistyczne”, 21 (1973) z. 2, s. 351-390.
Grudziński K., Opatów, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 239-244.
Grudziński K., Radom, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 293-301.
Grzybowski M.M., Postawa Wincentego Chościak-Popiela, biskupa płockiego, wobec kasaty klasztorów z 1864 r. w jego diecezji, „Studia Płockie”, 11 (1983) s. 257- 272.
Iriarte L., Historia franciszkanizmu, Kraków 1998.
Kalinowski Z., Kościół św. Józefa w Sandomierzu, cz. 2, Działalność duszpasterska reformatów sandomierskich i dzieje kościoła od kasaty klasztoru w r. 1864, „Studia Sandomierskie”, 4 (1983-1984) s. 320-321.
Kałowski J., Uprawnienia nad zakonami udzielone biskupom przez Stolicę Apostolską po 1864 r., „Prawo Kanoniczne”, 20 (1977) nr 1-2, s. 137-149.
Klasztor Sióstr Bernardynek w Świętej Katarzynie. Klasztor pod Łysicą. Dwa wieki pobytu Sióstr Bernardynek, Święta Katarzyna 2015.
Orzechowska E., Własność poklasztorna w diecezji sandomierskiej po ukazie z 8 XI 1864 r., „Roczniki Humanistyczne”, 31 (1983) z. 2, s. 187-212.
Orzechowska E., Z działalności patriotycznej bernardynów w Radomiu w dobie powstania styczniowego (1861-1864), w: Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 3: Franciszkanie w Polsce XIX wieku, Niepokalanów 1996, s. 149-161.
Pabin A., Paradyż, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 251-254.
Petrani A., Kasata domów zakonnych w Warszawie w 1864 roku w świetle źródeł rosyjskich, „Prawo Kanoniczne”, 15 (1972) nr 1-2, s. 267-275.
Prejs R., Rektorzy kościołów pofranciszkańskich. Z dziejów zakonników Królestwa Polskiego po kasacie 1864 r., „Studia Franciszkańskie” 9 (1998), s. 125-154.
Prejs R., Bernardyni prowincji małopolskiej po kasacie 1864 r., „Studia Franciszkańskie”, 10 (1999) s. 327-372.
Prejs R., Klasztor bernardynów w Paradyżu (Wielkiej Woli) w latach 1864-1893. Przykład funkcjonowania klasztoru etatowego w Królestwie Polskim w warunkach pokasacyjnych, „Studia Franciszkańskie”, 11 (2001) s. 275-305.
Prejs R., Zakonnicy franciszkańscy Królestwa Polskiego po kasacie 1864 roku. Dzieje – postawy, Warszawa 2003.
Prejs R., Słownik biograficzny zakonników franciszkańskich Królestwa Polskiego po kasacie 1864 r., Poznań 2004. Prejs Roland, Bernardyni w Królestwie Polskim po kasacie 1864 r., w: Pięćset pięćdziesiąt lat obecności oo. Bernardynów w Polsce (1453-2003), red. W.F. Murawiec, D.A. Muskus, Kalwaria Zebrzydowska 2006, s. 427-513.
Prejs R., Klasztor bernardynów w Radecznicy w latach 1864-1919, w: Na tym miejscu chwała Boga Najwyższego odprawiać się będzie... W setną rocznicę rewindykacji klasztoru oo. Bernardynów w Radecznicy (1919-2019), red. I.M. Janusz, A.K. Sitnik, Kalwaria Zebrzydowska 2019, s. 117-132.
Stanaszek B., Nowakowski R., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX-XX w., t. 1, Sandomierz 2014.
Stanaszek B., Nowakowski R., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX-XX w., t. 2, Sandomierz 2015.
Stanaszek B., Nowakowski R., Tylec P., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX-XX w., t. 3, Sandomierz 2017.
Stanaszek B., Nowakowski R., Tylec P., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX-XX w., t. 4, Sandomierz 2019.
Szteinke A.J., Kościół Świętego Antoniego i klasztor Franciszkanów-Reformatów w Warszawie 1623-1987, Kraków 1990.
Wiśniewski J., Dekanat opoczyński, Radom 1913.
Wójcik W., Tak zwana reforma klasztorów w 1864 roku na terenie diecezji sandomierskiej, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 23 (1971) s. 343-360.
Wyczawski H.E., Krótka historia Zakonu Braci Mniejszych, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 581-631.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Teologii, Katedra Historii Kościoła
