Mikrofilmowanie zbiorów instytucji kościelnych przez Bibliotekę Narodową

Maciej Szablewski

Abstrakt

We wstępie artykułu przedstawiono ogólną historię fotografii z przykładami zastosowania jej w badaniach humanistycznych oraz rozwój reprografii na świecie i w Polsce. Ponadto opisana została geneza i początkowa działalność Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych oraz Stacji Mikrofilmowej Biblioteki Narodowej.
W pierwszej części pracy scharakteryzowano współpracę Narodowej Książnicy z wybranymi instytucjami kościelnymi, m.in. Archiwum Klasztoru OO. Franciszkanów w Warszawie, Archiwum i Biblioteki Diecezjalnej w Płocku, Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, Archiwum Kapitulnego we Wrocławiu, Biblioteki Prepozyta Kapituły Kolegiaty Łowickiej, Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Biblioteki Archidiecezjalnej w Gnieźnie. Zbiory tych ośrodków włączono do realizowanego od 1950 r. programu zabezpieczania najcenniejszych zabytków piśmiennictwa. W ramach akcji, w całości finansowanej przez BN, wypożyczano i mikrofilmowano w rękopisy, stare druki oraz muzykalia. Pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. podjęto rozmowy z prymasem Wyszyńskim na temat dalszego mikrofilmowania zbiorów kościelnych. Spowodowało to reakcję służb bezpieczeństwa. Część personelu Stacji, m.in. Zofia Rozanow, została usunięta z BN z „wilczymi biletami”. Wcześniej zwolniono kierownika placówki, Andrzeja Wyczańskiego. Na dodatek na początku lat sześćdziesiątych XX w. rozbito strukturę Stacji, dzieląc ją na dwa samodzielne zakłady – Zbiorów Mikrofilmowych i Reprografii. Pomimo tych problemów nie zaniechano mikrofilmowania rękopisów i starych druków z instytucji kościelnych. Ponadto od 1962 r., BN zaczęła realizować projekt scalania na mikrofilmach prasy polskiej, który wykazał iż w małych bibliotekach seminaryjnych zachowały się bardziej kompletne niż w dużych książnicach zasoby gazet i czasopism. Po 1989 r. BN podjęła współpracę również z ośrodkami polonijnymi w tym m.in. z Muzeum Księży Marianów w Fawley Court pod Londynem. Ponadto dzięki zakupowi w 1994 r. przenośnej kamery mikrofilmowej zorganizowano kilkanaście wyjazdów terenowych, w tym także do bibliotek kościelnych.
W drugiej części artykułu opisano efekty mikrofilmowania przez BN zbiorów z instytucji kościelnych. Tekst został podzielony wedle typów materiałów bibliotecznych na rękopisy, stare druki, muzykalia i prasę. Podano zestawienia ilościowe oraz scharakteryzowano tę część zasobu Zakładu Zbiorów Mikrofilmowych. Badania wykazały, iż zmikrofilmowano ponad 1900 rękopisów z 32 instytucji kościelnych, 565 starych druków z 37 instytucji kościelnych, 66 druków i 1537 rękopisów muzycznych z 35 instytucji kościelnych oraz prawie 70 tytułów czasopism z 10 instytucji kościelnych.