Inkorporacja parafii zdezorganizowanej w Rzeczypospolitej w okresie potrydenckim na przykładzie parafii Słupie i Modliborzyce w diecezji krakowskiej
Dominik Szulc
Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie , PolskaAbstrakt
A case study of the parishes of Słupie and Modliborzyce allows us to analyze in detail the process of the territorial, and administrative (functional) and material incorporation of the parish located in the Republic of Poland during the post-Tridentine period. It highlights the causes of this process, gives an insight into the process, and finally enables us to analyze the obstacles that affect the rate of incorporation. Thanks to it, we can evaluate how the separateness of the parish intended for incorporation was liquidated, and we can also describe the functioning of the parish in the specific meantime, i.e. between the moment when the territorial incorporation was done and ongoing process of the material incorporation, when the new parish was characterized by a certain dualism in functioning. The territorially uniform parish, which was under the process of incorporation, functioned then with the active use of buildings of the non-existent parish, which was formally incorporated. Therefore, the incorporation of the parish appears to us as the long lasting and multistage process. In the case of Słupie and Modliborzyce, it lasted from the mid-17th to the late 18th century, and the first signs of disorganization in the parish of Słupie can be observed at least at the end of the 16th century. The half of the 16th century marks the erection of the parish in Modliborzyce, then, a few years later, the liquidation of the independence of the parish of Słupie and its territorial incorporation into the parish of Modliborzyce. Nevertheless, transferring residential and economic functions lasted for nearly 200 years; the last parish buildings in Słupie were demolished at the end of the 19th century.
Słowa kluczowe:
Słupie, Modliborzyce, parafia, inkorporacja, reforma trydenckaBibliografia
Abrewiacje, w: Encyklopedia staropolska, t. I, opr. Z. Gloger, Warszawa 1900, s. 3.
Administrator parafi i, w: Encyklopedja staropolska ilustrowana, opr. Z. Gloger, Warszawa 1900, s. 10.
Baranowski Zenon, Z dziejów kultu Matki Boskiej Łaskawej w Janowie Lubelskim do 1939 roku, w: Księga cudów i łask Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Janowie Lubelskim, opr. Z. Baranowski, Zamość 2014, s. 112-113.
Baranowski Zenon, Ziemia janowska w okresie wojen z połowy XVII wieku, „Korzenie Janowskie”, 11 (2008) s. 6-9.
Bazylik Józef, Zarys historii parafi i Modliborzyce, Janów Lubelski 1964, mps.
Bazylak Józef, Zarys historii parafi i Modliborzyce (cz. 1), „Korzenie Janowskie”, 6 (2006) s. 18.
Bem Kazimierz, Zarys dziejów zboru ewangelicko-reformowanego w Piaskach Luterskich (Wielkich) koło Lublina 1563-1649-1849, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 43 (1999), s. 86-97.
Brodacki Maciej Norbert, Kraśnik w XVIII w. Struktura i funkcjonowanie władz miasta prywatnego, Lublin 2010, mps.
Broniewski Kazimierz, Modliborzyce, w: Monografi a ilustrowana kościołów rzymskokatolickich w Królestwie Polskim, z. 1, Warszawa 1899, s. 96
Brzozowski Józef, Kościół parafi alny w Słupiu – ciąg dalszy, „Wieści Gminne”, 13 (2008) s. 30.
Bzdyra Urszula, Dzieje Modliborzyc. Kalendarium, „Wieści Gminne”, nr 10 (2008) s. 23.
Bzdyra Urszula, Historia parafi i i kościoła w Modliborzycach, „Wieści Gminne”, 2 (2006) s. 18.
Bzdyra Urszula, Syn ziemi modliborzyckiej Wincenty Pieńkowski, „Wieści Gminne”, 14 (2009) s. 24.
Chlebowski Bronisław, Przegaliński Robert, Modliborzyce, w: Słownik geografi czny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6, Warszawa 1885, s. 565-566.
Chłapowski Krzysztof, Źródła pisane, w: Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałuckiego, cz. II, Warszawa 1993, s. 13-15.
Gmiterek Henryk, Dzieje miasta w XVII-XVIII wieku, w: Dzieje Bychawy, red. R. Szczygieł, Bychawa-Lublin 1994, s. 56-57.
Góralski Zbigniew, Szpitale na Lubelszczyźnie w okresie przedrozbiorowym, Warszawa--Łódź 1982.
Góralski Zbigniew, Szpitale na Lubelszczyźnie w okresie przedrozbiorowym, cz. 2, Lublin 1999.
Jop Stanisław, Zasiedlenie Pojezierza w rejonie Ostrowa Lubelskiego (XIII-XVIII w.), Lublin 1998.
Karpiński Andrzej, W średniowiecznych i wczesnonowożytnych przytułkach, „Kwartalnik Historyczny”, 109 (2002) z. 2, s. 128.
Kot Stanisław, Szkolnictwo parafi alne w Małopolsce XVI-XVIII wieku, Lwów 1912.
Kotuła Grzegorz, [mps pracy magisterskiej poświęconej dziejom parafi i modliborzyckiej], Lublin 2005, mps.
Kuklo Cezary, Demografi a Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Kumor Bolesław, Dzieje diecezji krakowskiej, t. 4, Kraków 2002.
Kuśmierczyk Leon, Rozwój zaludnienia parafi i Słupie-Modliborzyce, „Korzenie Janowskie”, 10 (2008) s. 24.
Kuśmierczyk Robert, Problem braku duchowieństwa parafi alnego w archidiakonacie włocławskim w końcu XVI w., w: Nad społeczeństwem staropolskim, red. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007, s. 366.
Latawiec Krzysztof, Losy majątku ziemskiego parafi i rzymskokatolickiej w Modliborzycach w latach 1865-1915, bdw.
Plisiecki Piotr, Z badań nad siecią parafi alną i dziesięcinną. Przykład parafi i w Dobrowodzie, „Teka Komisji Historycznej ”, 1 (2004) s. 5.
Litak Stanisław, Parafi e w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno- religijne i edukacyjne, Lublin 2004.
Łosowski Janusz, Kancelarie miast szlacheckich województwa lubelskiego od XV do XVIII wieku, Lublin 1997.
Malesa Wojciech, Synody piotrkowskie a polskie zwyczaje liturgiczne zachowane po przyjęciu trydenckiej reformy liturgii, „Kultura-media-teologia”, 17 (2014) s. 97.
Makuch Leopold, Uposażenie kanoników regularnych w Kraśniku, „Regionalista”, 2 (1994) s. 39.
Niesiecki Kacper, Herbarz polski, wyd. J.M. Bobrowicz, t. 8, Lipsk 1841.
Orzeł Stefan, Dominikanie w Janowie Lubelskim w latach 1660-1864, w: Janów Lubelski 1640-2000, red. B. Nazarewicz, Z. Baranowski, J. Łukaszewicz, wyd. 2, Janów Lubelski 2010, s. 249.
Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego, opr. S. Wojciechowski, A. Sochacka, R. Szczygieł, Warszawa 1986.
Pałucki Waldemar, Przynależność własnościowa osad, w: Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, cz. 2, Warszawa 1993, s. 95.
Rolska Irena, Od gotyku do baroku. Kościół Kanoników Regularnych w Kraśniku w okresie patronatu Tęczyńskich i Zamoyskich, w: Ars omnia vincit. Studia z dziejów sztuki i kultury artystycznej, red. A. Bender, M. Kierczuk-Macieszko, Lublin 2012, s. 344.
Rozwałka Andrzej, Sieć osadnicza w archidiakonacie lubelskim w średniowieczu. Studium archeologiczno-historyczne, Lublin 1999.
Sawicki Józef, Consilia Poloniae. Źródła i studia krytyczne, t. 7, Synody diecezji poznańskiej i ich statuty, Poznań 1952.
Słownik historyczno-geografi czny województwa lubelskiego w średniowieczu, opr. S. Kuraś, Warszawa 1983.
Spis parafi i i miejscowości XIX-wiecznej metropolii warszawskiej, t. 2 (Diecezja lubelska), opr. W. Jędraszewski, Gniezno 2011.
Sobolewski Ludwik, Prawne aspekty unii polsko-litewskiej na przełomie XV i XVI wieku, Kraków 1994, mps. Archiwum Akt Nowych Biblioteki Jagiellońskiej.
Sułowski Zygmunt, Dzieje zaludnienia obecnych powiatów kraśnickiego i janowskiego, w: Z dziejów powiatu kraśnickiego, red. K. Myśliński, J. Szafl ik, Lublin 1963, s. 36.
Surdacki Marian, Szpital świętego Ducha i św. Leonarda w Urzędowie w XV-XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny”, 112 (2004) nr 2, s. 18.
Surdacki Marian, Urzędów w XVII i XVIII wieku. Miasto-społeczeństwo-życie codzienne, Lublin 2007.
Studniarski M., Lutogniewy, w: Słownik geografi czny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 5, Warszawa 1884, s. 489.
Szafran Przemysław, Rozwój średniowiecznej sieci parafi alnej w Lubelskiem, Lublin 1958.
Szczygieł Ryszard, Dokument lokacyjny miasta Tomaszowa wzorem przy spisaniu dokumentu lokacyjnego Modliborzyc z 1642 r., w: Między tekstem a znakiem. Prace ofi arowane Profesor Barbarze Trelińskiej w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Jaworska, S. Górzyński, Warszawa 2013, s. 396.
Szczygieł Ryszard, Powstanie miasta Jelitowa (Tomaszowa) i jego dzieje w czasach rządów w Ordynacji kanclerskiej linii Zamoyskich, w: Tomaszów Lubelski. Monografi a miasta, red. R. Szczygieł, Lublin-Tomaszów Lubelski 2011, s. 99-119.
Szkutnik Wit, Parafi a szadkowska na początku XVI w. w świetle Liber Benefi ciorum Jana Łaskiego, „Biuletyn Szadkowski”, 13 (2013) s. 77.
Szulc Dominik, Zabudowania parafi i św. Stanisława Biskupa w Modliborzycach w świetle wizytacji prepozyta Antoniego Franciszka Dunin-Kozickiego z 1781 r., „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 94 (2010) s. 327-329.
Szymanek Wit, Z dziejów powiatu janowskiego i kraśnickiego w latach 1474-1975, Kraśnik 2003.
Teodorowicz-Czerepińska Teresa, Rejestr wartości kulturowych województwa lubelskiego, Lublin 1990.
Tylus Stanisław, Duszpasterze Modliborzyc w latach 1756-1836 (w świetle materiałów metrykalnych), „Roczniki Teologiczne”, 50 (2003) s. 199.
Wiśniowski Eugeniusz, Parafi e w średniowiecznej Polsce, Lublin 2004.
Zahajkiewicz Marek, Diecezja lubelska. Informator historyczny i administracyjny, Lublin 1985.
Zielińska Ewa, Kultura intelektualna kanoników regularnych z klasztoru w Kraśniku w latach 1469-1563, Lublin 2002.
Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
