Kulturowe, historyczne i religijne znaczenie kapliczek i krzyży przydrożnych w gminie Trzydnik Duży
Piotr Kulesza
Instytut Architektury KUL , PolskaMagdalena Lubiarz
Instytut Architektury Krajobrazu KUL , PolskaMałgorzata Żak-Kulesza
Instytut Kulturoznawstwa KUL , PolskaAbstrakt
In July and August of 2015 in the area of the Trzydnik Duży commune, a field study was carried out, regarding sacral roadside monuments. Observations concerning the condition of the inventoried objects were recorded during the analyses. Inscriptions and vital information relating to the history and religious practices found on these objects were also noted. The sacral objects and their surroundings were photographed. What is more, interviews were carried out with passers-by about the history of the studied objects. As a result of this study 73 roadside sacral objects were inventoried, including 17 house-shrines and cabinet shrines. The remaining objects are wooden, and metal crosses, as well as two statues of Virgin Mary. The study was pioneer in character, since a complex inventory of sacral objects in the Trzydnik Duży commune had not been performed before. The historical-cultural or natural value of these objects had not been investigated. Therefore, the aim of this study was to highlight and preserve their historical value. Their artistic and architectural forms, as well as cultural and religious meaning in the history of the Trzydnik Duży commune were brought to attention.
Słowa kluczowe:
kapliczka, krzyż przydrożny, gmina Trzydnik Duży, zabytek, obiekt sakralny, krzyż postumentowy, kultura, historia, religijnośćBibliografia
Adamowski J., Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne, Lublin 1999.
Baca A. ks., Historia i teraźniejszość. Parafi a Rzymsko-katolicka pw. Przemienienia Pańskiego w Rzeczycy Ziemiańskiej, Sandomierz 2007.
Baranowski Z.Ł., Figury, krzyże i kapliczki przydrożne w powiecie janowskim, „Janowskie Korzenie. Pismo regionalne ziemi janowskiej”, 9 (2007) s. 61-91.
Bujak A., Krzyż polski, Krajobraz i sacrum, t. 3, Kraków 2011.
Chrzanowski T., Piwocki K., Drewno w dawnej architekturze i rzeźbie ludowej, Wrocław 1981.
Czerwińska K., Dawne i współczesne role małej architektury sakralnej w społecznościach lokalnych (na przykładzie Śląska Górnego i Cieszyńskiego), w: Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin 2011, s. 141-153.
Ćwik Wł., Reder J., Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977.
Eliade M., Traktat o historii religii, przeł. Jan Wierusz-Kowalski, Łódź 1993.
Eliade M., Sacrum – mit - historia. Wybór esejów, wybrał M. Czerwiński, przeł. Anna Tatarkiewicz, Warszawa 1974.
Gajda T., Zanikające zwyczaje i wierzenia związane ze śmiercią, „Polska Sztuka Ludowa - Konteksty”, 40 (1986) z.1-2, s. 39-44.
Garbacz K., Na szlaku biłgorajskich kapliczek i krzyży przydrożnych, Zielona Góra 2009.
Gauda A., Ludowe krzyże żelazne na Lubelszczyźnie, „Studia i Materiały Lubelskie”, 12 (1987) s. 109-144.
Gaweł A., Przydrożne krzyże i kapliczki na Sokólszczyźnie jako dawne i współczesne „akty wiary” ludu wiejskiego, w: Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin 2011, s. 229-243
Gaweł A., Przydrożne krzyże i kapliczki na Sokólszczyźnie jako dawne i współczesne „akty wiary” ludu wiejskiego, w: Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin 2011, s. 229-243;
Gurba J., Historia ukryta w ziemi. Z przeszłości powiatu kraśnickiego, „Kalendarz Lubelski”, 13 (1970) s. 258-263.
Ilcewicz E. bp, Święta Otylia patronka Urzędowa, Urzędów 1999, s. 11-12.
Jechna M., Ćirlić A., Kapliczki jako miejsca odwieczne. Społeczna egzystencja kapliczek i krzyży przydrożnych w okolicy wsi Ostałówek koło Szydłowca, w: Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin 2011, s. 257-265.
Jodłowska J., Kapliczki i krzyże w gminie Jastków jako „świadkowie zdarzeń”, w: Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin 2011, s. 295-300.
Kapliczki i krzyże przydrożne w gminie Michów (folder promocyjny), red. Janina i Marian Wicha, Michów 2015.
Kapliczki i krzyże przydrożne w pejzażu Ziemi Garbowskiej, red. R. Bartnik, M. Wylaź, Z. Małyszek, Lublin 2014.
Kobojek S., Polskie kapliczki, Warszawa 2008
Kondraciuk P., Urbański A., Kapliczki, fi gury i krzyże przydroże w pejzażu pogranicza, Lublin Zamość 2008
Koprukowniak A., Powiat Janowski w walce o polskość (jesień 1905 r.), w: Z dziejów powiatu kraśnickiego. Materiały sesji, Lublin 1964, s. 214-220.
Krasucki W., Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki podziału przestrzeni, „Polska Sztuka Ludowa”, 40 (1986) nr 3-4 s. 225-232.
Kucharzak J., Krzyże i kapliczki Łukowa i okolic jako świadkowie lokalnych wydarzeń, w: Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin 2011, s. 309-319.
Kulesza P., M. Lubiarz, Przydrożne obiekty sakralne w gminie Mełgiew (woj. Lubelskie) – analiza kulturowo-krajobrazowa, w: Obiekty religijne w krajobrazie, red. J. Plit, Sosnowiec 2013, s. 127-140.
Lipski Z., Kapliczki i krzyże przydrożne w parafi i Dąbrowica, Lublin 2000.
Ławicka A., Krzyże drewniane z insygniami Męki Pańskiej na Lubelszczyźnie, „Twórczość Ludowa”, 4 (2000) s. 7-10.
Łukasiewicz J., Drogowskazy wiary. Krzyże i kapliczki ziemi janowskiej, Zamość 2011.
Małe ojczyzny Polaków. Łychów Gościeradowski. Łychów Szlachecki, opracowała Józefa Zofi a Pytlak, rkp.
Mańkowski Z., O uprawianiu i znaczeniu historii regionalnej, „Region Lubelski”, 4(6) 1989-1990, s. 107-109.
Mazurek Z., Opłaty za reformę uwłaszczeniową w powiecie janowskim, w: Z dziejów powiatu kraśnickiego. Materiały z sesji naukowej, pod red. K. Myślińskiego, R. Szafl ika, Lublin 1963, s. 206-213.
Mitera J., Śmierć na mojej wsi, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, 40 (1986) z. 1-2, s. 45-48.
Petera J., Kapliczki drewniane na Lubelszczyźnie, „Z zagadnień kultury ludowej”, 2-3 (1981) s. 63-106.
Petera-Górak J., Kapliczki i krzyże przydrożne, w: Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Kultura Ludowa, red. A. Gauda, Lublin 2001, s. 21-28.
Pękalski M., Kapliczki i krzyże w Urzędowie, „Z bliska i z daleka”, 6 (57), 1938 nr 9, s. 260.
Pękalski, Drewniane kapliczki nagrobne w powiecie biłgorajskim, „Polska Sztuka Ludowa”, 15 (1961) nr 2, s. 94-96.
Piękno kapliczek, fi gur i krzyży przydrożnych – gmina Puławy, oprac. i red. M. Pasik, Góra Puławska 2014.
Polski A., Kasprzak A., Miejsca pamięci powstania styczniowego w województwie lubelskim, Lublin-Fajsławice 2007.
Powiłańska D., Kapliczki i krzyże przydrożne w Biłgorajskim w fotografi i Piotra Maciuka, „Studia i Materiały Lubelskie”, 14 (1997) s. 157-162.
Powiłańska-Mazur D., Kapliczki św. Mikołaja na Lubelszczyźnie, „Twórczość Ludowa”, 20, (2005) nr 1-4, s. 65-67.
Powiłańska-Mazur D., Patron powodzian, tonących, spowiedników, mostów: o rzeźbach św. Jana Nepomucena w regionie lubelskim, „Twórczość Ludowa”, 19 (2004) nr 4 s. 16-18.
Przegaliński A., Społeczna aktywność ziemiaństwa lubelskiego 1905-1914, w: Studia z dziejów ziemian lubelskich w XIX i XX wieku, red. A. Koprukowniak, Lublin 2002, s. 105-136.
Reder J., Powiat kraśnicki (rys historyczny), w: Z dziejów powiatu kraśnickiego. Materiały z sesji naukowej, red. K. Myśliński, R. Szafl ik, Lublin 1963, s. 186-190.
„Regionalista” Czasopismo Kraśnickiego Towarzystwa Regionalnego, 17 (2001).
Rozynkowski W., Kapliczki, fi gury i krzyże przydrożne w parafi i złoczewskiej, Toruń 2004.
Skibiński S., Kapliczki i świątki powiatu chełmskiego w świetle źródeł archiwalnych, „Polska Sztuka Ludowa”, 4 (1967) s. 223-241.
Słownik Geografi czny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa T. VII 1886, T. X 1889, T. XII 1892, T. XIII 1893.
Suchora B., Dzieje Parafi i Przemienienia Pańskiego w Rzeczycy Ziemiańskiej w latach 1945-1992, Lublin 1998, mps Archiwum KUL.
Szromba-Rysowa Z., Uczta pogrzebowa w zwyczajach i wierzeniach ludowych, „Polska Sztuka Ludowa”, 40 (1986) nr 1-2, s. 37-38.
Szykuła A., Kapliczki i fi gury przydrożne św. Jana Nepomucena na terenie gminy Łabunie, „Zamojski Tygodnik Kulturalny”, 1-2 (2006) s. 62-68.
Szykuła A., Obiekty sakralne i fi gury św. Jana Nepomucena w krajobrazie gminy Zamość, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny”, 3 (96) 2008, s. 18-21.
Szymanek W., Z dziejów powiatu janowskiego i kraśnickiego w latach 1474-1975, Lublin 2003.
Ślusarska R., Sytuacja w Guberni Lubelskiej w latach 1905-1908 w świetle materiałów Urzędu Tymczasowego Generał-Gubernatora Lubelskiego, „Annales Universitatis Marie Curie”, 56 (2001) Sectio F, s. 83-112.
Tymochowicz M., Patroni kapliczek przydrożnych z obszaru Lubelszczyzny, w: Obiekty religijne w krajobrazie, red. J. Plit, Sosnowiec 2013, s. 141-150.
Wójcicka M., Kapliczkowe inskrypcje – próba analizy typologii, w: Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej i religijnej pamięci, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin 201, s. 81-93.
Z dziejów powiatu kraśnickiego. Materiały z sesji naukowej, pod red. K. Myślińskiego, R. Szafl ika, Lublin 1963.
Zabytkowe cmentarze i mogiły w Polsce. Województwo tarnobrzeskie, oprac. Marek Florek, Warszawa 1995.
Zabytkowe kapliczki w gminie Urzędów, Urzędów 2014.
Zin W., Opowieści o polskich kapliczkach, Wrocław-Warszawa-Kraków 1995.
Żurawicka G., Kapliczki w krajobrazie, „Zamojski Tygodnik Kulturalny”, 3 (1995), s. 9-11.
Życzyńska-Bajek Z., Bajek M., Perełki architektury. Kapliczki okolic Stalowej Woli, Stalowa Wola 2005.
Instytut Architektury KUL
Instytut Architektury Krajobrazu KUL
Instytut Kulturoznawstwa KUL
