Gromadkarstwo – ruch religijno-społeczny w Prusach Wschodnich
Elwira Warda
Abstrakt
In East Prussia, the revival movement (Erweckungsbewegung) was formed by the eighteenth-century pietist school of the University of Königsberg. The development of the pietist movement in Prussia was influenced by the Brethren’s Congregation from Herrnhut (the Unity of the Brethren) and so-called the Brethren from Salzburg. The movement of the Brethren from Salzburg gave a direct impetus to the creation of the movement called Gromadkarstwo. In the 19th century, this movement was formed as an opposition to the official Church, and its members also participated in their own congregations led by lay people. There were various reasons for the development of Gromadkarstwo. By the middle of the 19th century, Gromadkarstwo in East Prussia had been purely folk in character, and its members did not leave virtually any documents. Peasants became nomadic preachers, spreading the gospel from village to village. It was only after 1885 that the mass movement became organized and institutionalized. In the Lutheran Church in East Prussia, it survived until the Second World War.
Słowa kluczowe:
gromadkarstwo, gromadkarze, pietyzm, protestantyzm, Prusy Wschodnie, MazuryBibliografia
Chojnacki Władysław, Wydawnictwo i drukarnia Antoniego Gąsiorowskiego na Mazurach, „Rocznik Olsztyński”, 2 (1959) s. 47-80.
Gastpary Woldemar, Historia protestantyzmu w Polsce: od połowy XVIII wieku do pierwszej wojny światowej, Warszawa 1977.
Gołdyn Piotr, Protestantyzm w Polsce na przestrzeni wieków, Poznań 2009.
Jasiński Grzegorz, Kościół ewangelicki na Mazurach w XIX wieku (1817-1914), Olsztyn 2003.
Jasiński Grzegorz, Mazurzy w drugiej połowie XIX wieku : kształtowanie się świadomości narodowej, Olsztyn 1994.
Jasiński Janusz, Biskup Thiel wobec języka polskiego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1975, nr 3 (129) s. 373-381.
Jasiński Janusz, Kościół katolicki i ewangelicki oraz inne związki wyznaniowe, w: Historia Pomorza, t. 3, cz. 2, red. G. Labuda, Poznań 1996, s. 53-110.
Jasiński Janusz, Między Prusami a Polską : rozprawy i szkice z dziejów Warmii i Mazur w XVIII-XX wieku, Olsztyn 2003.
Kętrzyński Wojciech, O Mazurach, Olsztyn 1988.
Obitz Kurt, Dzieje ludu mazurskiego, Dąbrówno 2007.
Oldenberg Friedrich Salomo Przyczynki do poznania Mazur, Warszawa 2000.
Oracki Tadeusz, Rozmówiłbym kamień... : z dziejów literatury ludowej oraz piśmiennictwa regionalnego Warmii i Mazur w XIX i XX wieku, Warszawa 1976.
Otello Ryszard, Problemy narodowościowe w Kościele ewangelickim na Mazurach w latach 1918-1945, Olsztyn 2003.
„Prawdziwy Ewangelik Polski”, R. II, 13 IV 1860, nr 15.
Serczyk Jerzy, Albertyna. Uniwersytet w Królewcu (1544-1945), Olsztyn 1994.
Sukertowa-Biedrawina Emilia, Karty z dziejów Mazur, Olsztyn 1961.
Toeppen Max, Historia Mazur, Olsztyn 1995.
Toeppen Max, Wierzenia mazurskie, Dąbrówno 2008.
Wańkowicz Melchior, Na tropach Smętka, Kraków 1974.
