„Najczystsze Zwierciadło Czystości” w klasztorze Benedyktynek w Staniątkach
Katarzyna Ponińska
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego , PolskaAbstrakt
W zbiorach klasztoru Benedyktynek w Staniątkach znajduje się obraz ukazujący założycieli zakonu adorujących Matkę Bożą z Dzieciątkiem i św. Józefem na tle ogrodu z fontanną i zabudowaniami. Ta z pozoru rodzajowa i łatwa do określenia tematyka przedstawienia, którą można odnaleźć odnotowaną w przechowywanych w konwencie archiwalnych zapisach, jest powielana przez wielu badaczy. Okazuje się jednak, że pod postaciami świętych Benedykta i Scholastyki, namalowanymi w tym konkretnym kontekście, mogą kryć się głębsze treści. Może za tym przemawiać wskazanie wzoru graficznego dokładnie odpowiadającego układem wersji malarskiej. Chodzi o jedną z rycin należącą do cyklu miedziorytów wykonanych przez Raphaela Sadelera Młodszego, na podstawie kompozycji kapucyna Paola Piazzy. Pod postaciami przedstawicieli najważniejszych zakonów (franciszkanów, benedyktynów i dominikanów) towarzyszących wydarzeniom z życia Zbawiciela starał się on zobrazować trzy podstawowe śluby zakonne: ubóstwa, czystości i posłuszeństwa, będące zobowiązaniem do wypełniania rad ewangelicznych. Malowidło przechowywane w klasztorze w Staniątkach odpowiada wizualnie ilustracji cnoty czystości. Brak pozostałych obrazów wzorowanych na serii graficznej nie świadczy, że opisywane przedstawienie nie mogło być nośnikiem wskazanych w artykule treści. Równocześnie nie można mieć też pewności, czy tak było rozumiane jego znaczenie. Porównanie z niewątpliwym wzorem graficznym pozwala jednak nie tylko wskazać źródło formalne kompozycji. Stanowi również punkt wyjścia do wyjaśnienia teologicznych podstaw dzieła funkcjonującego w murach klasztoru.
Słowa kluczowe:
Paolo Piazza, Raphael Sadeler Młodszy, Staniątki, śluby zakonne, Święta Rodzina, św. Benedykt, św. ScholastykaBibliografia
Aegidius Sadeler to Raphael Sadeler II, compiled Dieuwke de Hoop Scheffer, Ed. K.G. Boon, seria: Dutch and Flemish etchings, engravings and woodcuts ca. 1450-1700, t. 21, 22, Amsterdam 1980.
Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 29, Hrsg. U. Thieme, F. Becker, Leipzig 1935.
Arslan W., Piazza, Paolo, w: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 26, Leipzig 1932, s. 567-568.
Bénézit E., Dictionnaire critique et documentaire des peintres, sculpteurs, dessinateurs et graveurs de tous les temps et de tous les pays par un groupe d’écrivains spécialistes français et étrangers, t. 8, 9, Paris 1976.
Chisesi I., Co to za święty? Sztuka czytania obrazów. Słownik ikonografii, tłum. K. Kozak, Kielce 2018, Kielce 2018.
Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, t. 2, Kraków 1997.
Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, t. 3, Kraków 1998.
Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, t. 6, Kraków 2007.
Inwentarz Archiwum Benedyktynek w Staniątkach, oprac. W. Kolak, J. Marecki, S. Radoń, Kraków 2003.
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, z. 2: Powiat bocheński, oprac. J. E. Dutkiewicz (miejscowość Staniątki, oprac. Z. Boczkowska), Warszawa 1951.
Krasnowolski B., Święta Rodzina ze św. Scholastyką i św. Benedyktem, w: Katalog zbiorów artystycznych Opactwa Mniszek Benedyktynek w Staniątkach, red. K. Kuczman, J. Skrabski, A. Włodarek, Kraków 2018, t. 2, II/29, s. 148-149.
Marecki J., Rotter L., Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2009.
Mulders Ch. van, Sadeler, w: The Dictionary of Art, t. 27, Ed. J. Turner, London 1996, s. 501-505.
Nagler G.K., Neues allgemeines Künstler-Lexikon oder Nachrichten von dem Leben und den Werken der Maler, Bildhauer, Baumeister, Kupferstecher, Lithographen, Formschneider, Zeichner, Medailleure, Elfenbeinarbeiter, etc., t. 12, 15, 16, Leipzig 1924.
Schauber V., Schindler H.M., Ilustrowany leksykon świętych, tłum. P. Tkaczyk, R. Zajączkowski, Kielce 2002.
Tomasz z Akwinu św., Suma teologiczna, I-a II-ae, q. 108, a. 4, i II-a II-ae, q. 186, a. 3, 4, 5, 7, http://katedra.uksw.edu.pl/suma/suma_indeks.htm (dostęp: 20.06.2020)
Wurzbach A. von, Niederländisches Künstler-Lexikon, auf Grund archivalischer Forschungen bearbeitet, t. 2, Wien-Leipzig 1910.
