Antoni Gąsiorowski – drukarz i wydawca z Johannisburga w Prusach Wschodnich
Elwira Warda
Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II , PolskaAbstrakt
W XIX wieku w Europie nastąpił gwałtowny rozwój piśmiennictwa. Książki i czasopisma stały się bardziej dostępne i docierały nie tylko do wyższych sfer społeczeństwa, lecz także do ludności mniej zamożnej. Zaczęły powstawać nowe drukarnie, również na terenie Prus, np. w Poznaniu oficyna wydawnicza Walentego Stefańskiego czy w Toruniu drukarnia Ernsta Lambecka. W oficynach tych sztuki drukowania i drzeworytnictwa uczył się Antoni Gąsiorowski. Własną drukarnię założył w Brodnicy w roku 1847, ale już w 1848 roku przeniósł ją na Mazury do Szczytna (Ortelsburg), a rok później do Pisza (Johannisburg). W Szczytnie zaczął drukować dwujęzyczny tygodnik "Kurek Mazurski – Der Masurische Hahn", którego wydawanie kontynuował w Johannisburgu. Oficyna Gąsiorowskiego była jedną z bardziej prężnych drukarni w Prusach Wschodnich, w której powstawało wiele czasopism. Jednak większość z nich kończyła swój żywot na numerze okazowym, np. "Ewangelicki Tygodnik Gminny" czy "Gospodarz Mazurski". Oprócz tygodników Antoni Gąsiorowski wydawał również książki w języku polskim i niemieckim, głównie o tematyce religijnej, podręczniki szkolne oraz kalendarze. W latach 60. XIX wieku spod pras jego drukarni wyszły również pisma tłoczone czcionkami cyrylickimi przeznaczone dla staroobrzędowców. Oficyna Gąsiorowskiego działała w Johannisburgu do roku 1866. Jednak już od roku 1862 większość wydawnictw – włącznie z kalendarzem – zaczęła przejmować od Gąsiorowskiego księgarnia i drukarnia Ernsta Lambecka w Toruniu. Ostatnim z druków polskich – wydanych przez Antoniego Gąsiorowskiego w roku 1865 – była książka B. Schmolkego Bogu poświęcony klejnot złoty dla ludzi Boga Ojca i Ducha Świętego chwalących.
Słowa kluczowe:
Kurek Mazurski, Prusy Wschodnie, staroobrzędowcy, kalendarz, Mazury, Antoni GąsiorowskiBibliografia
Barke Hugon, Kazimierz Jaroszyk, Walka o Mazowsze Pruskie, Poznań 1931.
Chojnacki Wojciech, Chojnacki Władysław, Bibliografia kalendarzy wydanych w języku polskim poza granicami Polski od roku 1716 (Mazury, Śląsk, Górny i Dolny oraz Śląsk Cieszyński), Wrocław 1986.
Chojnacki Władysław, Bibliografia polskich druków ewangelickich Ziem Zachodnich i Północnych 1530-1959, Warszawa 1966.
Chojnacki Władysław, Szkice z dziejów polskiej kultury na Mazurach i Warmii, Olsztyn 1983.
Chojnacki Władysław, Uzupełnienie do wykazu polskich druków na Warmii ks. J. Obłąka,
„Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1 (1957) s. 85-96.
Chojnacki Władysław, Wydawnictwo i drukarnia Antoniego Gąsiorowskiego na Mazurach, „Rocznik Olsztyński”, 2 (1959) s. 47-80.
Estreicher Karol, Bibliografia XIX wieku, II wydanie tom 2, Kraków 1874, s. 79-82, s. 79-82.
Gwiazdka Cieszyńska nr 10, 5 marzec 1864, s. 80.
Iwaniec Eugeniusz, Droga Konstantyna Gołubowa od starowierstwa do prawosławia: karty z dziejów duchowości rosyjskiej w drugiej połowie XIX wieku, Białystok, 2001.
Jasiński Grzegorz, Kościół ewangelicki na Mazurach w XIX wieku (1817-1914), Olsztyn 2003.
Jasiński Grzegorz, Mazurzy w drugiej połowie XIX wieku: kształtowanie się świadomości narodowej, Olsztyn 1994.
Jasiński Janusz, Kościół katolicki i ewangelicki oraz inne związki wyznaniowe, w: Historia Pomorza, t. III, cz. 2, red. G. Labuda, Poznań 1996, s. 87-88.
Jasiński Janusz, Między Prusami a Polską: rozprawy i szkice z dziejów Warmii i Mazur w XVIII-XX wieku, Olsztyn 2003.
Jasiński Janusz, Poczucie regalistyczne, wyznaniowe i językowo-etniczne Mazurów w XIX wieku (do 1870 roku), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 3-4 (1985) s. 264-277.
Jasiński Janusz, Wiosna Ludów. Polska praca organiczna, w: Historia Pomorza, t. 3 cz. 2, red. red. Gerard Labuda, Poznań 1996, s. 345-348.
Jasiński Janusz, Wykaz czasopism i kalendarzy polskich na Mazurach i Warmii z lat 1718-1939 znajdujących się w bibliotekach krajowych i zagranicznych, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2 (1961) s. 281-286.
Kamionkowa Janina, Życie literackie w Polsce w pierwszej połowie XIX w., Warszawa 1970.
Kętrzyński Wojciech, O Mazurach, Olsztyn 1988.
Kowalczyk Ryszard, Prasa lokalna w Polsce, Poznań 2000.
Mazury i Warmia 1800-1870: wybór źródeł, oprac. Władysław Chojnacki, Wrocław 1959, s. 253-254.
Obitz Kurt, Dzieje ludu mazurskiego, Dąbrówno 2007.
Oldenberg Friedrich Salomo Przyczynki do poznania Mazur, Warszawa 2000.
Oracki Tadeusz, Rozmówiłbym kamień...: z dziejów literatury ludowej oraz piśmiennictwa regionalnego Warmii i Mazur w XIX i XX wieku, Warszawa 1976.
Rietz Henryk, Kultura umysłowa, w: Historia Pomorza, red. Gerard Labuda, t. 3 (1815-1850), cz. 3. Kultura artystyczna i umysłowa, Poznań 2001, s. 48-62.
Rondomańska Zenona, Polska pieśń religijna na Warmii w latach 1795-1939, Olsztyn 2002.
Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2 G-K, red. Zbigniew Nowak, Gdańsk 1994, s. 27-28.
Słownik Biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla: http://www.genpol.com/module-subjects-viewpage-pageid-153.html. (dostęp: 30.03.2018).
Słownik pracowników książki polskiej, red. Irena Treichel, Warszawa-Łódź 1972, s. 247.
Sobczak Jacek, Dzieje prawa prasowego na ziemiach polskich, Poznań 2009.
Sukertowa-Biedrawina Emilia, Karty z dziejów Mazur, Olsztyn 1961.
Szeląg Zdzisław, Literatura zabroniona 1832-1862: zjawisko – rynek – rozpowszechnianie, Kielce 1989.
Toeppen Max, Historia Mazur, Olsztyn 1995.
Wańkowicz Melchior, Na tropach Smętka, Kraków 1974.
Woźniczka-Paruzel Bronisława, Polski ruch wydawniczy w Prusach Zachodnich 1848-1914: próba syntezy, Toruń 1993.
„Gwiazdka Cieszyńska”, nr 10, 5 marzec 1864, s. 80.
“Przegląd Poznański”, rok 15, 1859 s. 157.
Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
mgr filozofii; starszy bibliotekarz w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL
