Wartość lubelskich akt notarialnych jako źródła do badań prywatnych księgozbiorów duchowieństwa w pierwszej połowie XIX wieku
Anna Dymmel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3532-3590
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie potencjału źródłowego akt notarialnych i wskazanie możliwości ich wykorzystania dla badań nad księgozbiorami prywatnymi duchowieństwa i historią książki doby zaborów. Są to zasoby dobrze zachowane, przechowywane w archiwach państwowych. Jak dowiodła kwerenda prowadzona w Archiwum Państwowym w Lublinie obejmująca obszerny zespół Notariusze miasta Lublina z lat 1810-1863 wśród dokumentów sporządzanych przez notariuszy szczególnie istotne dla badań księgozbiorów duchowieństwa są inwentarze mienia, następnie akta licytacji i testamenty. Inwentarze mienia (szczególnie do 1876 r.) niejednokrotnie zawierają wykazy domowych księgozbiorów kapłanów. Z uwagi na zazwyczaj szczegółowy sposób opisu zawartości prywatnych bibliotek możliwe jest poznanie kultury książki wspomnianego środowiska, a pośrednio źródeł intelektualnych inspiracji duchowieństwa. Wartościowe źródła stanowią także akta licytacji dostarczające informacji o wtórym obiegu książki w skali lokalnej, jak i ukazujące mechanizmy działania cenzury w praktyce. Także cennych zindywidualizowanych informacji dostarczają testamenty mówiące o świecie wartości ówczesnego społeczeństwa i dalszych losach księgozbiorów. Konsekwentne wykorzystanie wspomnianych źródeł archiwalnych pozwoli poszerzyć stan wiedzy o księgozbiorach duchowieństwa i kulturze książki nie tylko w skali regionalnej, ale i w odniesieniu do całego Królestwa Polskiego.
Słowa kluczowe:
duchowieństwo, źródła archiwalne, akta notarialne, księgozbiory prywatne duchowieństwa, historia książki, historia bibliotek, Królestwo Polskie, Lublin, XIX wiekBibliografia
Bieńkowska Barbara, Inwentarze księgozbiorów prywatnych jako źródło do badań nad dziejami czytelnictwa, „Studia o Książce”, 18 (1989) s. 65-75.
Chamerska Halina, Akta hipoteczne i notarialne jako źródła badań nad księgozbiorami prywatnymi XIX-XX wieku (zagadnienia metodologiczne), „Z badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi”, 3 (1977) s. 5-22.
Cubrzyńska-Leonarczyk Maria, Kanonik warszawski Jan Chociszewski (1572-1617) i jego księgozbiór, „Roczniki Biblioteczne”, 46 (2002) s. 177-188.
Cyrklaff Ryszard, Busenbaum Hermann, w: Encyklopedia Katolicka, t. 2, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułkowski, Lublin 1995, kol. 1233-1234.
Dymmel Anna, Akta notarialne w badaniach bibliologia, w: Notariat i akta notarialne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. S. Piątkowski, K. Skupieński, Radom 2004, s. 27-36.
Dymmel Anna, Księgozbiory domowe w Lublinie w pierwszej połowie XIX wieku, Lublin 2013.
Erber Czesław, Dzieje książki na Kielecczyźnie, Kielce 1996.
Estreicher Karol, Bibliografia polska, Kraków 1872-1951; ed. II, Kraków 1959-2016.
Głombiowski Karol, Problemy historii czytelnictwa, Wrocław 1966.
Główka Dariusz, Księgozbiory duchowieństwa płockiego w XVIII w., „Kwartalnik Historyczny”, 102 (1995) s. 15-26.
Główka Dariusz, Klonder Andrzej, Inwentarze mienia w badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 51 (2003) s. 157-176.
Grzebień Ludwik, Biblioteka biskupa Hieronima Rozrażewskiego (1542-1600), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 22 (1971) s. 70-120.
Grzebień Ludwik, Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku, Kraków 2013.
Iwańska-Cieślak Bernadeta, Prywatne księgozbiory członków kapituły katedralnej we Włocławku w XVII wieku, „Toruńskie Studia Bibliologiczne”, 2 (2010) s. 9-29.
Iwańska-Cieślik Bernadeta, Księgozbiór biskupa sufragana Karola Ludwika Pollnera w świetle spisu z 1887 roku, w: Studia z dziejów książki i prasy. Przegląd badań za lata 2007-2010, red. Z. Kropidłowski, D. Spychała, K. Woźniak, Bydgoszcz 2010, s. 33-46.
Jaroszek Kazimierz, Notariusze działający na terenie Królestwa Polskiego w latach 1808- 1915. (Wykaz kancelarii notarialnych przechowywanych w archiwach państwowych), w: Notariat i akta notarialne na ziemiach polskich w XIX-XX wieku, red. S. Piątkowski, K. Skupieński, Radom 2004, s. 177-201.
Korobowicz Artur, Z dziejów notariatu w Królestwie Polskim 1876-1915, w: Państwo, prawo, myśl prawnicza, red. A. Korobowicz et al., Lublin 2003, s. 123-131.
Kozak Szczepan, Akta notarialne jako źródło historyczne. Metodologia i kierunki badań, postulaty badawcze, „Studia Źródłoznawcze”, 46 (2009) s. 141-152.
Kozak Szczepan, Rzeszowskie akta notarialne 1871-1918. Studium historyczno-źródłoznawcze, Rzeszów 2004.
Kumor Bolesław, Ustrój i organizacja kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980.
Kumor-Mielnik Joanna, Sieć dekanalna i parafialna (archi)diecezji lubelskiej w latach 1805-2005, Lublin 2011.
Kwaśniewski Andrzej, Księgozbiory prywatne zachowane w bibliotece kapituły kieleckiej (XV-XVIII wiek), „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 62 (2012) s. 69-94.
Lech Marian, Akta notarialne jako źródła do badań nad księgozbiorami domowymi „Studia o Książce”, 9 (1979) s. 187-201.
Malec Dorota, Notariat polski w XIX i XX wieku, w:, Notariat polski. Historia i współczesność, red. D. Malec, K. Skupieński, Warszawa 2006, s. 83-207.
Mazur Elżbieta, Wykorzystanie inwentarzy w badaniach nad kulturą XIX wieku na ziemiach polskich „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 51 (2003) s. 177-182.
Mazur Hubert, Księgozbiory duchowieństwa parafialnego w świetle akt Kontroli Skarbowej przy Sądach Guberni Radomskiej w Kielcach, w: Społeczeństwo i kultura w regionie świętokrzyskim w XIX i XX wieku, red. U. Oettinger, J. Szczepański, Kielce 2009, s. 35-52.
Migoń Krzysztof, Problematyka źródłoznawcza w bibliologii, „Studia o Książce”, 15 (1985), s. 3-18.
Modzelewska Bożena, Wójcik Walenty, Fleury Claude, w: Encyklopedia Katolicka, t. 5, red. L. Bieńkowski, Lublin 1989, kol. 324-325.
Mohrmann Ruth- E., Pośmiertne inwentarze mienia – krytyka źródła, problemy badawcze, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 53 (2005) s. 137-145.
Nir Roman, Katalog rękopisów biblioteki Seminarium Duchownego w Kielcach, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 41 (1980) s. 91-126.
Obłąk Tadeusz, Avancini Nicolaus, w: Encyklopedia Katolicka, t. 1, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1985, kol. 1171.
Olszewski Daniel, Akta Konsystorza Kieleckiego jako podstawa do badań nad parafiami i duchowieństwem pierwszej połowy XIX wieku, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 19 (1969) s. 5-30.
Olszewski Daniel, Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1986.
Olszewski Daniel, Książka religijna na terenie Królestwa Polskiego w XIX wieku, „Rocznik Świętokrzyski”, 16 (1989), s. 147-173.
Paszkiewicz Urszula, Księgozbiór Stanisław Staszica w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie: studium proweniencyjne, „Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi”, 9 (1989) s. 79-123.
Pawłowicz Weronika, Księgozbiory polskiego duchowieństwa katolickiego na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku (do 1939 r.), Katowice 2009.
Poisson Jean-Paul, Notaires et société. Travaux et de sociologie notariale, Paris 1985.
Rulka Kazimierz, Księgozbiory profesorów ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy w bibliotece seminarium włocławskiego „Studia Włocławskie”, 5 (2002) s. 412-438.
Słodkowska Elżbieta, Biblioteki w Królestwie Polskim 1815-1830, Warszawa 1996.
Smoleński Stanisław, Abelly Louis, w: Encyklopedia Katolicka, t. 1, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułkowski, Lublin 1985, kol. 13.
Szady Joanna, Księgozbiory parafialne w prepozyturze wiślickiej w II połowie XVIII wieku, Lublin 2008.
Szocki Jerzy, Księgozbiory domowe w Galicji wschodniej 1772-1918, Kraków 2001.
Wilkowski Marcin, Wprowadzenie do historii cyfrowej, Gdańsk 2013.
Wójcik Walenty, Ksiądz Stefan Żuchowski (1666-1716): Uczony, pisarz i bibliofil, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 40 (1980) s. 161-169.
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
dr hab. bibliologii i informatologii; adiunkt w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
https://orcid.org/0000-0003-3532-3590
