Parafie i duchowieństwo polskie w USA w walce o niepodległość Polski
Józef Szymański
Instytut Historii i Politologii, Akademia Pomorska w Słupsku , PolskaAbstrakt
Polskie parafie narodowościowe Kościoła rzymskokatolickiego w Stanach Zjednoczonych Północnej Ameryki były najważniejszą instytucją wychodźstwa polskiego w tym kraju. Największy ich rozwój nastąpił w czasie emigracji chłopskiej z ziem polskich (1870-1914). Pierwsza polska parafia powstała w r. 1854 w Pannie Marii w Teksasie. W r. 1870 takich parafii było ok. 10, w r. 1910 ponad 500. Wielkość tworzonych parafii wahała się od kilkunastu rodzin do kilkudziesięciu tys. wiernych. Na jednego duszpasterza w 1880 r. przypadało ok. 2 tys. wiernych, w 1910 r. - ok. 4 tys. Od 1870 r. wśród Polonii amerykańskiej ścierały się dwa kierunki starające się jednoczyć Polaków amerykańskich: jeden (Zjednoczenie Polskie Rzymsko Katolickie) dążyło do zintegrowania działań społeczno-politycznych wokół ośrodków kościelnych (parafii, towarzystw katolickich), drugi - Związek Narodowy Polski robił to w oparciu o organizacje narodowe. Obydwa odłamy dążąc do zachowania integralności kulturowej rodaków, ze względu na cel nadrzędy - niepodległość Rzeczpospolitej - cieszyły się poparciem polskiego duchowieństwa. W grudniu 1912 r. przywódcy największych polskich organizacji utworzyli Komitet Obrony Narodowej. 8 czerwca 1913 r. powołano Polską Radę Narodową. 2 października 1914 r. - Rada Narodowa i Komitet Obrony Narodowej powołały Centralny Komitet Polski. Po r. 1900 rozwinęły się w Polsce dwa zasadnicze nurty polityczne, z których każdy szukał poparcia wśród Polaków amerykańskich. Zarówno Roman Dmowski, jak i Józef Piłsudski zabiegali o ich wsparcie finansowe. W połowie r. 1913 Dmowski założył Komitet Narodowy Polski, który później przemianowany został na Wydział Narodowy Polski. Podobnie Polonia amerykańska ze względu na różnicę poglądów co do sprawy niepodległości Polski podzielona była na dwa zasadnicze odłamy. Wydział Narodowy podzielał pogląd Dmowskiego. Komitet Obrony Narodowej podzielał pogląd Piłsudskiego. Zwaśnionych od maja 1915 r. próbował godzić przybyły do Stanów Zjednoczonych Ignacy Paderewski. Od 1 lipca 1917 r. legitymował się on formalnym pełnomocnictwem liczących się w strukturze Polonii organizacji do reprezentowania ich wobec władz Stanów Zjednoczonych. Polacy amerykańscy bez względu na przekonania, starali się osiągnąć swoje cele poprzez rozwijanie aktywności na wielu płaszczyznach, usiłując wpłynąć na prezydenta Thomasa W. Wilsona. Skuteczne okazały się wysiłki podjęte przez Ignacego Jana Paderewskiego i Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu. Polskie parafie stały się podstawą akcji rekrutacyjnej do Armii Polskiej. W listopadzie 1917 r. gotowość do wstąpienia do Armii Polskiej we Francji zgłosiło 35 395 osób. Prezydent Wilson ulegając presji Polonii, 8 stycznia 1918 r. sformułował czternastopunktową rezolucję, w której trzynasty punkt programu pokojowego poświęcił Polsce, stwierdzając, iż: „ma być utworzone niepodległe państwo polskie z wolnym dostępem do morza".
Słowa kluczowe:
Polonia w USA, Parafie polskie w USA, Duszpasterze polscy, walka o niepodległośćBibliografia
Baker T.L., Wczesna historia osady Panna Maria w Teksasie, "Przegląd Polonijny" 4(1978) z. 2(8), s. 41-49.
Borys M., Rola polskich parafii rzymskokatolickich w życiu Polonii chicagowskiej w XIX wieku, "Studia Polonijne" 30(2009), s. 151-170.
Bójnowski L., Historja parafji polskich w diecezji hartfordskiej w stanie Connecticut, New Britain, Conn 1939.
Brożek A., Polonia amerykańska 1854-1939, Warszawa 1977.
Brożek A., Próby zjednoczenia Polonii amerykańskiej i ich ideologie, w: Polonia amerykańska. Przeszłość i teraźniejszość, red. H. Kubiak, E. Kusielewicz i T. Gromada, Wrocław-Warszawa 1988, s. 149-176.
Czerwińska M., Inkulturacyjna rola parafii polonijnej w USA na przykładzie wybranych parafii polonijnych z Chicago, Detroit i Nowego Jorku (1867-1976), "Studia Polonijne" 28(2007), s. 243-270.
Drozdowski M.M., Działalność Polonii amerykańskiej w walce zbrojnej o niepodległość Polski w latach 1910-1918, w: Polonia wobec niepodległości Polski w czasie I wojny światowej, red. H. Florkowska-Franćić, M. Franćić, H. Kubiak, Wrocław 1979, s. 63-87.
Drozdowski M. M., Stosunki polsko-amerykańskie w latach 1917-1919 w świetle Archiwum Politycznego Ignacego Paderewskiego, "Przegląd Polonijny" 3(1977) z. 1(5), s. 5-21.
Drozdowski M. M., Z dziejów stosunków polsko-amerykańskich 1776-1944, Warszawa 1982.
Filipowicz S., Saga polskich Jezuitów w USA, Kraków 2004.
Galush W., Polacy amerykańscy i nowa Polska. Przykłady przemiany orientacji etnicznej, "Przegląd Polonijny" 6(1980) z. 3(17), s. 86-103.
Gogola Z., Praca franciszkanów polskich wśród Polonii na przełomie XIX/XX, do 1939 roku, "Przeglad Kalwaryjski" 13(2009), s. 189-223.
Groniowski K., Emigranci z zaboru pruskiego w Stanach Zjednoczonych, "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 3-4(1988), s. 311-320.
Haiman M., Zjednoczenie Polskie-Rzymsko Katolickie w Ameryce 1873-1948, Chicago 1948.
Historia polskich rzymsko-katolickich parafij archidiecezji filadelfijskiej w Stanach Zjednoczonych Północnej Ameryki, Philadelphiae 1938.
Kapiszewski A., Stosunki polsko-żydowskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki, w: Polonia amerykańska. Przeszłość i współczesność, red. H. Kubiak, E. Kusielewicz i T. Gromada, Wrocław 1988, s. 609-671.
Kiper D., Przyjaciel Ludu” wobec prób zjednoczenia Polonii amerykańskiej w latach 1880-1881, "Studia Polonijne", 33(2012), s. 79-90.
Kruszka W., Historya polska w Ameryce. Początek, wzrost i rozwój dziejowy osad polskich w Północnej Ameryce (w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie), t. 13, Milwaukee, Wis, 1908.
Kubiak H., Położenie społeczne i ewolucja świadomości narodowej ludności polskiej w USA w latach 1900-1919, w: Polonia wobec niepodległości Polski w czasie I wojny światowej, red. H. Florkowska-Franćić, M. Franćić, H. Kubiak, Wrocław 1979, s. 49-62.
Kumor B. Ks., Z problemów ludnościowych polskiej parafii Najśw. Serca Jezusowego w New Britan , Conn. (1895-1920), "Studia Polonijne" 5(1982), s. 261-278.
Leś, B. Kościół w procesie asymilacji Polonii amerykańskiej. Przemiany funkcji polonijnych instytucji i organizacji religijnych w środowisku Polonii chicagowskiej, Wrocław 1981.
List J. E. Biskupa P. Rhodego Do Wielebnego Duchowieństwa Polskiego i do ogółu Braci Polaków w diecezji Green Bayskiej, "Dziennik Chicagoski" 8 listopada 1918.
Micewski B., Polonijna działalność Zmartwychwstańców, w: Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz i in., Lublin 1982, s. 403-452.
Nir R., Bibliografia selektywna Dziennika Chicagoskiego 1892-1895, 1898-1899, Select Bibliography Dziennik Chicagoski 1892-1895, 1898-1899, w: Yearbook Polish American Archives, Rocznik Archiwum Polonii, Vol. II, Orchard Lake, Michigan - Częstochowa 2004, s. 367-409.
Osada S., Jak się kształtowała polska dusza Wychodztwa w Ameryce, Pittsburgh, Pa. 1930.
Nir R., Polonijne czasopisma religijne, „Encyklopedia Katolicka” 15(2011), k. 1138.
Nir R. Ks., Szkice z dziejów Polonii, Orchard Lake, Michigan 1990.
Piech S. Ks., Wkład księży diecezji tarnowskiej w duszpasterstwo Polonii zagranicznej (1873-1914), "Tarnowskie Studia Teologiczne" 10(1986), s. 116-132.
Piekoszowski J., Problemy Polonii amerykańskiej, Warszawa 1981.
Praszałowicz D., Rola żeńskich zakonów w życiu skupisk polonijnych w Stanach Zjednoczonych, w: Polska - Dwa Światy. Kraj i Polonia, red. W. Gliński, W. J. Wysocki, Warszawa 2009, s. 205-220.
Radzik T., Polonia amerykańska wobec Polski (1918-1939), Lublin 1986.
Radzik T., Społeczno-ekonomiczne aspekty stosunku Polonii amerykańskiej do Polski po I wojnie światowej, Wrocław 1989.
Stasik F., Polska emigracja polityczna w Stanach Zjednoczonych Ameryki 1831-1864, Warszawa 1973.
Szawleski M., Wychodźstwo polskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Lwów 1924.
Szteinke A.J., Bracia Mniejsi na rzecz Polonii w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej w XIX i XX wieku, "Przeglad Kalwaryjski" 13(2009), s. 135-165.
Szulist W., Kaszuba Paweł Piotr Rhode - biskup i działacz polonijny w Stanach Zjednoczonych (1870-1945), „Studia Polonijne” 8(1984), s. 183-194.
Szymański J., Początki polskojęzycznej prasy katolickiej w Stanach Zjednoczonych (do roku 1890), "Scripta Historica" 22(2016), s. 47-61.
Taras P., Problemy duszpasterstwa polonijnego na przykładzie USA, "Studia Polonijne" 2(1977), s. 181-205.
Walaszek A., Kościół, etniczność, demokratyzacja – parafie polonijne w USA (1854-1930), „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny” z. 1 (155) 2015, s. 5-66.
Włoszczewski S., Polonia amerykańska. Szkice historyczne i socjologiczne, Warszawa 1971.
Wojewoda T., Problemy szkolnictwa polonijnego w USA w świetle relacji ks. Józefa Rokosznego, "Studia Polonijne" 21(2000), s. 75-95.
Wykaz ofiarodawców polskich do Komitetu Paderewskiego, "Dziennik Związkowy" - Zgoda, 11 maja 1917, s. 5.
Zahajkiewicz Sz., Księża i parafie polskie w Stanach Zjednoczonych Pół. Am., Chicago 1897.
Z chwili, "Dziennik Związkowy" - Zgoda 1 grudnia 1917, s. 4.
Zgórniak M., Polonia amerykańska wobec problemu niepodległości w czasie I wojny światowej, w: Polonia amerykańska. Przeszłość i współczesność, red. H. Kubiak, E. Kusielewicz i T. Gromada, Wrocław 1988, s. 727-744.
Zgórniak M., Rola Polonii w walce zbrojnej o niepodległość Polski w latach 1914-1918, w: Polonia wobec niepodległości Polski w czasie I wojny światowej, red. H. Florkowska-Franćić, M. Franćić, H. Kubiak, Wrocław 1979, s. 29-48.
Z naszych grup. Z rocznego posiedzenia zarządu i dyrektoriatu Zjednoczenia Kapłanów Polskich w Ameryce. Sprawozdanie, "Przegląd Kościelny" 11(1919), s. 781.
Zwiercan A., Działalność Franciszkanów wśród Polonii, „Studia Polonijne” 3(1979), s. 87-202.
Instytut Historii i Politologii, Akademia Pomorska w Słupsku
dr hab. historii; prof. w Instytucie Historii i Politologii, Akademia Pomorska w Słupsku
