ABMK

„Komput katolików” parafii żołudzkiej z 1700 roku

Łukasz Lubicz-Łapiński



Waldemar Wilczewski

Muzeum Podlaskie w Białymstoku , Polska


Abstrakt

„Komput katolików” jest spisem wiernych należących do parafii w Żołudku (obecnie na Białorusi, obwód Grodno, rejon Szczuczyn). Rejestr podaje liczby osób w poszczególnych gospodarstwach z podziałem na wiernych dorosłych – przystępujących do sakramentu pokuty i dzieci – nieprzystępujące. Wiernych spisano według miejscowości, w których mieszkali. Dobra żołudzkie, położone na prawym brzegu Niemna, na terenie powiatu i dekanatu lidzkiego, do drugiej połowy XVI wieku stanowiły własność monarszą. Następnie, zapewne w czasie panowania Zygmunta Augusta, dobra trafiły w ręce Sapiehów. Kolejnymi właścicielami Żołudka stali się Frąckiewiczowie, majętność została wniesiona w posagu przez Annę Sapieżankę, która w 1584 r. wyszła za mąż za Michała Frąckiewicza. Na przełomie XVII i XVIII wieku – znów jako posag – Żołudek stał się własnością rodziny Tyzenhauzów. Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Żołudku został ufundowany w 1490 r. przez Kazimierza Jagiellończyka. Świątynia należała do średniozamożnych i nie wyróżniała się na tle pozostałych kościołów należących do dekanatu. W 1700 r. w skład parafii wchodziły 43 miejscowości. Jedynie dwie wsie leżały na południe od Niemna. Większość była ulokowana po obu stronach rzeki Lebiody, prawego dopływu Niemna. Wsie zamieszkałe przez katolików należących do parafii w Żołudku sąsiadowały z miejscowościami o ludności unickiej. Na terenie parafii oprócz kościoła, kaplicy w Krasuli i żołudzkiego klasztoru karmelitów znajdowało się siedem cerkwi grekokatolickich, zbór ewangelicki i bożnica żydowska. Prezentowany rejestr ludności jest istotnym źródłem do badań zjawisk demograficznych, dociekań językoznawców oraz genealogów. Rękopis pochodzi z księgi zawierającej akta wizytacyjne kościołów diecezji wileńskiej głównie z lat 1700-1717, do których dołączone zostały liczne dokumenty dotyczące tychże kościołów i parafii. Tom zaopatrzony mylącym tytułem Acta visitationis ecclesiarum decanatus Augustoviensis ex speciali mandato Constantini Casimiri Brzostowski [...] episcope Vilnensis [...] anno Domini 1700 collecta przechowywany jest w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie (sygn. 1775 IV).

Słowa kluczowe:

Historia Kościoła, diecezja wileńska, dekanat lidzki, spisy parafian, demografia, genealogia

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S.J. powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodow urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, t. 4, Lipsk 1839.

Herbarz polski, t. 5, ułożył i wydał A. Boniecki, Warszawa 1902.

Herbst S., Frąckiewicz Radzimiński Mikołaj h. Brodzic, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 7, red. W. Konopczyński, Kraków 1948-1958, s. 100.

Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław 1953.

Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz. Podskarbi nadworny litewski, t. 1, Londyn 1970.

Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wilno 1912.

Lulewicz H., Sapieha Lew h. Lis, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 35, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1994, s. 84-104.

Michalewiczowa M., Sapieha (Sopieha, Sopieżyc, Sopiha) Iwan h. Lis, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 34, red. H. Markiewicz, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992-1993, s. 618-621.

Nagielski M., Sapieha Andrzej h. Lis, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 34, red. H. Markiewicz, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992-1993, s. 574-576.

Pisanko-Borowik A., Krwawa zemsta w żołudzkim kościele, „Gryfita. Białostocki Magazyn Historyczny”, 22 (2000) s. 44-46.

Przyboś A., Frąckiewicz Radzimiński Jerzy h. Brodzic, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 7, red. W. Konopczyński, Kraków 1948-1958, s. 99.

Przyboś A., Frąckiewicz Radzimiński na Radziminie Kazimierz h. Brodzic, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 7, red. W. Konopczyński, Kraków 1948-1958, s. 99-100.

Skorowidz miejscowości RP, t. 7, cz. 1: woj. nowogródzkie, Warszawa 1923.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 14, red. B. Chlebowski, Warszawa 1895, 827-828.

Stan kościołów parafialnych w diecezji wileńskiej po najściu nieprzyjacielskiem 1655- 1661 r., Litwa i Ruś, t. 1, z. 3, oprac. J. Kurczewski, Wilno 1912, s. 162-169.

Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 5, Warszawa 1907.

Wilczewski W.F., Rejestr dymów dóbr duchowieństwa katolickiego diecezji wileńskiej z 1653 roku, „Nasza Przeszłość”, 101 (2004) s. 273-313.

Wilczewski W.F., Spustoszenia wojenne w diecezji wileńskiej w połowie XVII wieku (praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. Stanisława Olczaka), mps. KUL, Lublin 2001.

Pobierz

Opublikowane
2021-06-30


Lubicz-Łapiński, Łukasz, & Wilczewski, W. (2021). „Komput katolików” parafii żołudzkiej z 1700 roku. Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 115, 253–299. https://doi.org/10.31743/abmk.12192

Łukasz Lubicz-Łapiński 
Waldemar Wilczewski  waldemar.wilczewski@o2.pl
Muzeum Podlaskie w Białymstoku