ABMK

Wachlarz w Kościele Wschodnim i Zachodnim oraz w kulturze świata

Jolanta Wasilewska

Biblioteka Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II , Polska
https://orcid.org/0000-0003-0892-2766


Abstrakt

Historia wachlarza, wydawałoby się przedmiotu zbytkownego (a nawet zbędnego), jest niezwykle bogata i ciekawa z punktu widzenia obyczajów, historii i historii sztuki. To zdumiewające, jak ta niewielka rzecz codziennego użytku, współcześnie zaliczana do utensyliów mody kobiecej, przez tysiąclecia pełniła wielorakie i ważne funkcje.

Od najdawniejszych czasów wachlarze były używane do ochłody, odpędzania owadów, ochrony przed słońcem czy do rozniecania ognia. W starożytnym Egipcie wachlarze paradne używane były przez faraonów i kapłanów jako atrybuty władzy i dostojeństwa. Do lat 50. XX wieku w Kościele Zachodnim były używane dwa wachlarze (flabella) jako wyróżnienie honorowe w procesjach, podczas których niesiono papieża na sedia gestatoria. W liturgii Kościoła Wschodniego do naszych czasów przetrwało używanie wachlarzy (ripidia), chociaż ich znaczenie stało się już zupełnie symboliczne.

Znane są także wachlarze bojowe. Wywodzą się z Dalekiego Wschodu, gdzie służyły przede wszystkim jako oznaka rangi oficerskiej, ale także jako broń. Używane były od VI do XVI wieku, kiedy to osiągnęły szczyt popularności.

Wachlarze do Europy przybyły wraz z wyprawami na Daleki Wschód. W XVII i XVIII wieku nastały złote czasy wachlarzy. Królowały w salonach wyższych sfer i na dworach królewskich całej Europy. Były symbolem dostatku, wykwintności i kokieterii bez względu na porę roku. Wachlarz stał się atrybutem damy. Największą popularność zyskały wachlarze składane.

Wachlarze wykonywane były z drewna, metali szlachetnych, kości słoniowej, szylkretu, skóry, pergaminu, jedwabiu, płótna, papieru, piór, także z liści; były rzeźbione, malowane, haftowane i ozdabiane klejnotami. Przybierały różne formy w zależności od zastosowania i potrzeb, były małe i duże, proste, składane, plisowane, okrągłe, półkoliste, w kształcie liścia, chorągiewki, na długim lub krótkim uchwycie.

Słowa kluczowe:

wachlarz typu ekran, oganiaczka, składany, brisé, Ripidion, flabellum, wachlarz na Bliskim i Dalekim Wschodzie, wachlarze japońskie osobiste, teatralne, wojenne, wachlarz chiński, koreański

Davidson G., Słownik aniołów, w tym aniołów upadłych, Poznań 1998.

Dizionario di erudizione storico-ecclesiastica, comp. G. Moroni, vol. XXV, Venezia 1844

Enciclopedia Cattolica, Vaticano 1950

Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer, Warszawa 1971.

Frédéric L., Życie codzienne w Japonii w epoce samurajów (1185-1603), Warszawa 1971.

Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006.

Mol S., Broń dawnej Japonii, Bydgoszcz 2004.

Możdżyńska-Nawotka M., O modach i strojach, Wrocław 2002.

Najlepsza sekretu zasłona. Wachlarze w zbiorach Muzeum Teatralnego, oprac. K. Wodarska­-Ogidel, Warszawa 2010.

Nowowiejski A., Wykład liturgji Kościoła Katolickiego, t. 2, cz. 1, Warszawa 1902.

Orlandis J., Kościół katolicki w drugiej połowie XX wieku, Radom 2007.

Palazzini P., Flabelli, w: Enciclopedia Cattolica, Vaticano 1950, kol. 1438-39.

Schlansky K., Wachlarz w kulturze europejskiej, w: Chłodny powiew wachlarzy: wachlarz europejski od XVIII do XX w., Pszczyna 2015.

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, Warszawa 2019.

Stefański J., Flabellum, w: Encyklopedia katolicka, t. 5, red. F. Gryglewicz, Lublin 1989, kol. 312-13.

Szyller E., Historia ubiorów, Warszawa 1967.

Żygulski Z. jun., Kostiumologia, Kraków 1972.

Żygulski Z., Broń wschodnia: Turcja, Presja, Indie, Japonia, Warszawa 1986.

Pobierz

Opublikowane
2019-06-23


Wasilewska, J. (2019). Wachlarz w Kościele Wschodnim i Zachodnim oraz w kulturze świata. Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 111, 357–392. https://doi.org/10.31743/abmk.2019.111.18

Jolanta Wasilewska 
Biblioteka Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-0892-2766