ABMK

Najstarsze wizerunki Jana Długosza

Marzena Bogus-Spyra

Katedra Badań nad Edukacją Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie , Polska
https://orcid.org/0000-0001-9707-4484


Abstrakt

W artykule podjęto próbę opisu wyglądu Jana Długosza na podstawie trzech wizerunków współczesnych kronikarzowi: miniatury (a raczej jej kopii) pochodzącej z starosądeckiego egzemplarza Vita Beatae Kunegundis, polichromii odkrytej w tzw. Domu Długosza w Wiślicy i płaskorzeźby z tablicy fundacyjnej Domu Psałterzystów w Krakowie. Analiza zachowanych przedstawień z XV wieku pozwoliła uzgodnić najbardziej charakterystyczne cechy zewnętrzne oblicza dziejopisarza. Średniowieczne portrety Długosza znacząco różnią się od ujęć wizerunkowych artystów wieków późniejszych, tym samym wyobrażenie postaci – twórcza interpretacja Jana Ligbera, Michała Stachowicza, a nade wszystko Jana Matejki, która stała się wzorem dla wielu grafik, rysunków, obrazów, rzeźb i medali (Bronisław Puc, Walery Gadomski, Wacław Głowacki, Aleksander Szyndler, Florian Cynk), w niewielkim stopniu oddaje prawdę o antropologii fizycznej kronikarza.

Słowa kluczowe:

Jan Długosz, wizerunek, miniatura, polichromia, płaskorzeźba, sztuka, XV wiek

Abbreviatus Thomassinus, Id Est Vetvs Et Nova Ecclesiae Disciplina De Beneficiis Et Beneficiariis In Breviorem, Et Meliorem Ordinem Ad Vsvm Cvltioris, Charleston 2012.

Adamska M., Nowacki D., Ze studiów nad graficznymi reprodukcjami miniatur w „Banderia Prutenorum” Jana Długosza, w: „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, red. W. Walanus, M. Walczak, J. Wolańska, Kraków 2008, s. 127-138.

Barbier de Montault X., Le Costume Et Les Usages Ecclesiastiques Selon La Tradition Romaine, t. 1, Paris 1899.

Bąkowski K., Dom Długosza, Kraków 1897.

Bobrzyński M., Smolka S., Jan Długosz, jego życie i stanowisko w piśmien- nictwie, Kraków 2015.

Borkowska U., Treści ideowe w dziejach Jana Długosza. Kościół i świat poza kościo- łem, Lublin 1983.

Brożek M., Czy Filip Kallimach jest autorem „Żywotu Długosza”?, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” nr 21, „Prace Historyczno-Literackie” z. 3, Kraków 1959, s. 13-17.

Buczek A., Mecenat artystyczny Jana Długosza w dziedzinie architektury, w: Dlugossiana: studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, cz. 1, red. S. Gawęda, Kraków 1980, s. 108-140.

Cedro J., Wojtasik Z., Dom Długosza, „Spotkania z Zabytkami”, 5 (2004) dod., s. XV.

Chrzanowski I., Jan Długosz: próba charakterystyki człowieka, w: Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 2, Kraków, 1938, s. 99-115.

Dobrowolski T., Życie, twórczość i znaczenie społeczne artystów polskich i w Polsce pracujących w okresie późnego gotyku (1440-1520), Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.

Dobrzeniecki T., Średniowieczny portret w sakralnej sztuce polskiej, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 13 (1969) nr 1, s. 11-149.

Dymmel P., Z fundacji artystycznych Koniecpolskich. Iluminowane rękopisy „Roczników” Jana Długosza z Biblioteki Ossolińskich i Biblioteki Czartoryskich, w: Profile nauki o książce, red. J. Pomorski, Lublin 1988, s. 43-65.

Encyklopedia katolicka, t. 4, red. R. Łukaszczyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1983.

Encyklopedia katolicka, t. 5., red. L. Bieńkowski i in., Lublin 1989.

Encyklopedja Kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, z licznymi jej dopełnieniami, t. 2, Warszawa 1873.

Encyklopedja Kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, z licznymi jej dopełnieniami, t. 28, Warszawa 1905.

Fijałek J.N., Średniowieczne ustawodawstwo synodalne biskupów polskich. I. Zycie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej na tle ustawodawstwa synodalnego (z 2-ma tablicami), „Rozprawy Akademii Umiejętności Wydziału Historyczno-Filozoficznego”, 2 (1894) nr 5, s. 181-239.

Folfasiński S., Konterfekt najznakomitszego dziejopisa polskiego: w 500 rocznicę śmierci Jana Długosza, „Informator Kulturalny Województwa Częstochowskiego”, 3 (1980) nr 5, s. 9-12.

Gadomski J., Funkcja kościołów fundacji Kazimierza Wielkiego w świetle heraldycznej rzeźby architektonicznej, w: Funkcja dzieła sztuki. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Szczecin, listopad 1970, red. E. Studniarkowa, Warszawa 1972, s. 103-116.

Gdaniec J., Fundacje Jana Długosza, „Ziemia”, 17 (1981) s. 85-89.

Gręźlikowski J., Synody diecezji włocławskiej przed Soborem Trydenckim, „Prawo Kanoniczne”, 54 (2011) nr 1-2, s. 273-320.

Grzęda M., Od „ymago” do „imago contrefacta”: mimesis w portrecie środkowoeuropejskim przed 1500 rokiem, w: Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom – Regres – Innowacja – Tradycja. Studia z historii sztuki, red. R. Eysymontt, R. Kaczmarek, Warszawa 2014, s. 317-329.

Grzęda M., Walczak M., Reconsidering the origins of portraiture: instead of an introduction, „Journal of Art Historiography”, (2017) nr 17, s. 1-35.

Hoszowski K., Domy w Krakowie niegdyś braci Janów Długoszów kanoników katedralnych krakowskich, Kraków 1882.

Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, t. 1, red. J. Dąbro- wski, Warszawa 1961.

Jureczko A., Przydomki królów i książąt polskich w „Rocznikach” Jana Długosza, w: Jan Długosz. W pięćsetną rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24-25 maja 1980 r.), red. F. Kiryk, Olsztyn 1983, s. 125-139.

Kaczor-Scheitler K., Wzorowe „niewiasty chrześcijańskie” w siedemnastowiecznym kazaniu okolicznościowym Pszczółka w bursztynie Franciszka Sitańskiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, 25 (2014) nr 3, s. 117-129.

Kalinowski L., Sztuka średniowieczna a ideologia, w: Fermentum massae mundi. Jackowi Woźniakowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. N. Cieślińska-Lobkowicz, P. Rudziński, Warszawa 1990, s. 357-362.

Kardyś P., Dom Długosza w Wiślicy, w: Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 7., red. L. Michalska-Bracha, B. Wojciechowska, Kielce 2006, s. 9-30.

Karłowska-Kamzowa A., Domosławski J., Kornecki M., Małkiewiczówna H., Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce. Wyniki badań przeprowadzonych w latach 1974-1979, „Ochrona Zabytków”, 33 (1980) nr 2, s. 141-162.

Karolczak K., „Vita beatae Cunegundis” jako przedmiot sporu starosądeckich klarysek z Włodzimierzem Dzieduszyckim, „Rocznik Sądecki”, 27 (1999) s. 33-35.

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3: Województwo kieleckie, red. J.Z. Łoziński, B. Wolff, Powiat pińczowski, z. 9, Warszawa 1961.

Kiryk F., Sandomierz w czasach Długosza, w: Jan Długosz w pięćsetną rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24-25 maja 1980 r.), red. F. Kiryk, Olsztyn 1983, s. 9-29.

Klinger E., Gotycka polichromia Domu Długosza w Wiślicy, „Roczniki Humanistyczne”, 3 (2005) z. 4, s. 67-96.

Koczerska M., Kto jest autorem Żywotu Długosza?, w: Venerabiles nobiles et honesti, red. A. Radzimiński, A. Supruniuk, J. Wroniszewski, Toruń, 1997, s. 507-520.

Kornecki M., Małkiewiczówna H., Małopolska, w: Gotyckie malarstwo ścienne, red. A. Karłowska-Kamzowa, Poznań 1984, s. 13-77.

Kornecki M., Małkiewiczówna H., Polska południowo-wschodnia, t. 4, w: Materiały do katalogu gotyckich malowideł ściennych w Polsce, red. A. Karłowska-Kamzowa, Poznań 1981, s. 63-76.

Kowalczykówna M., Jagiellońskie rękopisy Liwiusza z marginaliami Jana Długosza, „Eos”, 69/70 (1969/1970) s. 219-230.

Kowalów W.J., Tajemnicze losy „Vitae beatae Cunegundis” i ich związek z ks. Michałem Głowackim, „Rocznik Sądecki”, 26 (1998) s. 116-119.

Kowalów W.J., ,,Tajemnicze losy Vitae beatae Cunegundis i ich związek z ks. M. Głowackim, „Religioni et Litteris. Pismo teologiczno-kulturalne”, 10 (1998) s. 35-38.

Kowalska B., Święta Kinga: rzeczywistość i legenda: studium źródłoznawcze, Kraków 2008.

Krukowski J., Jan Długosz jako wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 23 (1980) s. 3-35.

Krzyżaniakowa J., Otoczenie intelektualne Jana Długosza, w: Jan Długosz. W pięćsetną rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24-25 maja 1980 r.), red. F. Kiryk, Olsztyn 1983, s. 31-43.

Kuczyński S.K., Herby w twórczości historycznej Jana Długosza, w: Sztuka i ideologia XV wieku, red. P. Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 211-232.

Leśniak F., Jana Długosza związki z Sądecczyzną, „Almanach Sądecki”, 24 (2015) nr 1/2, s. 3-17.

Łomnicka-Żakowska E., Adoranci w polskim malarstwie tablicowym, miniaturowym i ściennym w w. XV i pierwszych dziesięcioleciach w. XVI, „Studia źródłoznawcze”, 14 (1969) s. 13-34.

Majsiak J., Pielgrzymka Jana Długosza do Ziemi Świętej w 1450 roku, w: „Zapiski Kazimierzowskie”, 15 (2015) s. 33-45.

Miodońska B., Małopolskie malarstwo książkowe, Warszawa1993.

Moraczewski J., Polska w złotym wieku przedstawiona wyimkami z dziejów Rzeczpospolitej Polskiéj, Poznań 1851.

Mrozowski P., Klęczenie w kulturze Zachodu średniowiecznego: gest ekspiacji – postawa modlitewna, „Kwartalnik Historyczny”, 95 (1988) nr 1, s. s. 37-60.

Mrozowski P., Polskie tablice erekcyjne z wieków XIV i XV, „Studia źródłoznawcze”, 32-33 (1990), s.77-111.

Mrozowski P., Tablice erekcyjne z kręgu Zbigniewa Oleśnickiego, „Biuletyn Historii Sztuki”, 52 (1990) nr 1-2, s. 29-51.

Mrozowski P., Portret w Polsce u progu nowożytności, w: Sztuka około 1500. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Gdańsk, listopad 1996, Warszawa 1997, s. 199-212.

Mrozowski P., Przesłanie symboliczne portretu w kulturze Polski średniowiecznej, w: Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R.M. Michałowski, Warszawa 1997, s. 197-211.

Muszyńska K., Autografy i odpisy dzieł Długosza w zbiorach Biblioteki Narodowej, „Rocznik Biblioteki Narodowej”, 17/18 (1986) s. 399-421.

Najstarsze statuty synodalne krakowskie biskupa Nankera z 2 października 1320 r., wyd. J. Fijałek, Kraków 1915.

Niwiński M., Bodzanta Jan, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 2, Warszawa-Kraków-Łódź-Poznań-Wilno-Zakopane 1936, s. 181-182.

Pajor M., Wokół tradycji rękopiśmiennej Vita beatae Kunegundis Jana Długosza, w: Signa: studia i szkice z nauk pomocniczych historii: prace dedykowane profesorowi Zenonowi Piechowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Marzec, M. Starzyński, „Studenckie Zeszyty Historyczne Koła Naukowego Historyków Studentów UJ”, (2014) z. 21, s. 119-146.

Pauli Ż., Wyimki z podróży po Galicyi w r. 1831, „Rozmaitości: pismo dodatkowe do Gazety Lwowskiej”, 51 (1835) s. 410-411.

Perzanowski Z., Twórczość Jana Długosza na polu heraldyki polskiej, „Ziemia Częstochowska”, 14 (1984) s. 39-50.

Pilichowska A., „…dostosować słowa do sprawy a rzeczy do czasów…”: Jan Długosz jako pisarz i historyk w świetle „Listu dedykacyjnego” w „Annales Regni Poloniae”, w: Scripta manent. Świadomość twórcza pisarzy epok dawnych, red. J. Głażewski i M.M. Kacprzak, Warszawa 2007, s. 9-30.

Podgórnik I., Wizerunki Jana Długosza, w: Dlugossiana: studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, cz. 2., red. S. Gawęda, Kraków 1985, s. 161-166.

Polkowski I., Budowle Długosza, „Kłosy”, 30 (1880) nr 777, s. 326-331.

Polska Jana Długosza, red. H. Samsonowicz, Warszawa 1984.

Przybyłowicz O.M., „Vita beatae Kunegundis” z archiwum klarysek w Starym Sączu. Losy rękopisu, stan zachowania, źródła wiedzy kronikarza o klasztorze Ubogich Pań, w: Jan Długosz (1415-1480). Życie i dzieła, red. L. Korczak, M.D. Kowalski, P. Węcowski, Kraków 2016, s. 87-101.

Przybyszewski B., Ornat Długosza: z dziejów hafciarstwa polskiego w pierwszej połowie XV wieku, „Folia Historiae Artium. Seria Nowa”, 1 (1995) s. 17-27.

Ptaśnik J., Dwie kwestie z dziejów kultury artystycznej Krakowa, w: Księga pamiątkowa ku czci Władysława Abrahama, red. O. Balzer i in., Lwów 1930, s. 471-481.

Rejduch-Samkowa I., Samek J.S., Tak zwany kielich Długosza w skarbcu kościoła parafialnego w Kłobucku, w: Dlugossiana: studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, cz. 2, red. S. Gawęda, Kraków 1985, s. 167-171.

Rękopis Długosza – Życie Ś. Kunegundy, „Przegląd Poznański”, 10 (1850) s. 755-756.

Rożek M., Fundacje artystyczne Jana Długosza, w: Jan Długosz. W pięćsetną rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24-25 maja 1980 r.), red. F. Kiryk, Olsztyn 1983, s. 75-95.

Rożek M., Kościelne fundacje Jana Długosza, „Analecta Cracoviensia”, 12 (1980) s. 317-331.

Samsonowicz H., Europa czasów Jana Długosza, „Zeszyty Długoszowskie”, 6 (2007) s. 61-66.

Semkowicz-Zarembina W., Autograf Jana Długosza i jego warsztat w nowej edycji „Annales”, w: Dlugossiana: studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, cz. 1, red. S. Gawęda, Kraków 1980, s. 269-280.

Smoleńska J., Działalność budowlana Jana Długosza, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 14 (1969) z. 3-4, s. 161-178.

Stańczyk Z., Jan Długosz. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa, „Ziemia Częstochowska”, 43 (2017) s. 87-123.

Szalla-Kleemann A., Żukowska-Zielińska A., Sobczyk J., Banderia Prutenorum: kwerenda konserwatorska: próba zastosowania komputerowej analizy obrazu do odtworzenia brakującej miniatury rękopisu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Opuscula Musealia”, 22 (2014) s. 165-174.

Szczaniecki P., Gest modlitewny w późnym średniowieczu, w: Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, red. B. Geremek, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978, s. 41-50.

Tazbir J., Historia Kościoła katolickiego w Polsce 1460-1795, Warszawa 1966.

Tomaszewski A., Z problematyki prac w kolegiacie wiślickiej, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, 1 (1963) s. 171-187.

Tomaszewski A., Z problematyki badań, konserwacji i ekspozycji zabytków w Wiśli- -cy, „Ochrona Zabytków”, 17 (1964) z. 2, s. 20-38.

Trelińska B., Epigrafika w kręgu Długosza, w: Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, red. D. Gawinowa, S. Gawlas i in., Warszawa 1991, s. 179-189.

Turska K., Opinia Jana Długosza o ubiorze Władysława Jagiełły w świetle rachunków dworu, w: Szkice z dziejów materialnego bytowania społeczeństwa polskiego, red. M. Dembińska, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, 61 (1989) s. 99-118.

Tyszkiewicz J., Kraj i przyroda ojczysta w dziełach Jana Długosza, „Ziemia”, 17 (1981) s. 76-84.

Ułamek z podroży archeologicznej po Galicyi odbytej w r. 1849 przez Jozefa Łepkow-skiego i Jozefa Jerzmanowskiego (Dokończenie), „Biblioteka Warszawska”, 3 (1850) s. 193 416.

Vita Joannis Dlugosch Senioris canonici Cracoviensis, ed. M. Brożek, Varsoviae 1961.

Walczak M., O zaginionej miniaturze dedykacyjnej Vitae beatae Kunegundis Jana Długosza: przyczynek do badań nad refleksją historyczną w dawnej Polsce, w: Ecclesia regnum fontes. Studia z dziejów średniowiecza, red. S. Gawlas i in., Warszawa 2014, s. 754-765.

Wichowa M., Jana Długosza przedmowa do Annales, czyli List dedykacyjny do Zbigniewa Oleśnickiego jako tekst o charakterze zalecającym dzieło czytelnikowi, w: Odczytywanie Długosza, red. K. Janus, B. Łukarska, E. Hak, Częstochowa 2016, s. 23-34.

Wiśniewska J., Jan Długosz i jego związki z ziemią częstochowsko-wieluńsko-siewierską, „Ziemia Częstochowska”, 14 (1984) s. 87-96.

Wojciechowska B., Związki Jana Długosza z regionem świętokrzyskim na przykładzie Wiślicy, w: Z dziejów regionu świętokrzyskiego, red. P. Kardyś, A. Sopoćko, Warszawa 2016, s. 249-257.

Zachorowski S., Jakób biskup płocki i jego działalność ustawodawcza i organizacyjna 1396-1425, Kraków 1915.

Zarębski I., Humanistyczna lektura Długosza: Antonio Panormita Beccadelli: w sporze o Długosza argument nowy, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 17 (1965) nr 1, s. 5-21.

Zawadzki R.K., Droga do wielkości historiografa, czyli znakomite fakty żywota Jana Długosza. Część pierwsza: dzieciństwo i młodość (na podstawie Vita Ioannis Dlugosch Senioris canonici Cracoviensis), w: Odczytywanie Długosza, red. K. Janus, B. Łukarska, E. Hak, Częstochowa 2016, s. 35-52.

Związek J., Droga Jana Długosza z Krakowa przez Częstochowę i Kłobuck do Niedzielska, w: Klio viae et invia: opuscula Marko Cetwiński dedicata, red. A. Odrzywolska-Kidawa, Warszawa 2010, s. 179-196.

Związek J., Ks. Jan Długosz o swej ziemi rodzinnej, „Almanach Częstochowy”, (2007) s. 99-117.

Pobierz

Opublikowane
2019-12-20


Bogus-Spyra, M. (2019). Najstarsze wizerunki Jana Długosza. Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 112, 17–42. https://doi.org/10.31743/abmk.2019.112.02

Marzena Bogus-Spyra 
Katedra Badań nad Edukacją Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie https://orcid.org/0000-0001-9707-4484