„Skarbiec przemożny drogich pamiątek”. Zarys dziejów Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie
Marcin Sanak
Wydział Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0167-1968
Abstrakt
W średniowieczu bracia kaznodzieje przechowywali archiwalia w skrzyniach, a rękopisy po zmarłych zakonnikach w bibliotekach klasztornych. Sformułowanie „archivio communi provinciae” („wspólne archiwum prowincji”) po raz pierwszy pojawiło się w aktach kapituły generalnej dominikanów w Wenecji w 1592 r. Kolejne kapituły polecały braciom bezpieczne przechowywanie przywilejów, bulli i akt procesów, spisywanie źródeł do historii prowincji oraz tworzenie inwentarzy dóbr, których duplikaty miały trafiać do centralnego archiwum prowincji. Ostateczne prawne ustanowienie archiwów prowincji miało miejsce na kapitule generalnej w Rzymie w 1756 r. Archiwum prowincji polskiej w XVIII w. przechowywano w bibliotece konwentu krakowskiego pw. św. Trójcy; w związku z planami beatyfikacji Męczenników Sandomierskich, generał zakonu polecił jego katalogowanie. W pierwszej połowie następnego stulecia mieściło się już w odrębnym pomieszczeniu, dzięki czemu przetrwało pożar klasztoru w 1850 r. W następnych dekadach archiwum ponownie znajdowało się w bibliotece; na przełomie XIX i XX w. opiekował się nim br. Kazimierz Jucewicz, a w drugiej dekadzie XX w. prac porządkowych podjął się o. Jacek Woroniecki OP. W 1926 r. ustanowiono urząd archiwariusza prowincji, który sprawowali kolejno ojcowie: Fabian Madura, Zygmunt Ogarek, Andrzej Gmurowski, Robert Świętochowski i Efrem Gliński. W 1937 r. archiwum zostało przeniesione do odrębnego magazynu. Na powojenne zorganizowanie Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w obecnym kształcie duży wpływ miało ulokowanie w Krakowie licznych materiałów z likwidowanych klasztorów na Kresach południowo-wschodnich. Urząd archiwisty prowincji od 1946 r. pełnili ojcowie: Robert Świętochowski, Paweł Kielar, Zygmunt Bruno Mazur i Jan Andrzej Spież. Od 2009 r. archiwum kieruje o. Ireneusz Wysokiński OP.
Słowa kluczowe:
Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów, archiwum, dominikanie, Polska Prowincja Dominikanów, klasztor Dominikanów w Krakowie, KrakówBibliografia
m, [Bibljoteki klasztorne w Krakowie], „Przegląd Biblijograficzno-Archeologiczny”, 1 (1881) s. 110-111.
Abraham W., Sprawozdanie z poszukiwań w archiwach i bibljotekach rzymskich do dziejów Polski w wiekach średnich za lata 1899-1913, w: Archiwum Komisji Historycznej, serja 2, t. 1, Kraków 1923 (Wydawnictwa Komisji Historycznej Polskiej Akademji Umiejętności, serja 2, nr 78), s. 1-188.
Barącz S., Klasztór i kościół Dominikanów w Krakowie, Poznań 1888.
Brzozecki S., Historiografia dominikańska w czasach nowożytnych (XVII-XIX w.), „Kościół w Polsce. Dzieje i kultura”, 6 (2007) s. 15-24.
Dudík B., Archive im Königreiche Galizien und Lodomerien. Im Auftrage des hohen Staatsministeriums beschrieben und durchforscht, Wien 1868 (Archiv für österreichische Geschichte, t. 39).
Fijałek J., Wstęp, w: Zbiór formuł Zakonu Dominikańskiego Prowincji Polskiej 1338-1411 = (Dictamina litterarum O. P. Provinciae Polonae), przedłożył do druku J. Woroniecki, poprzedził wstępem i wydał J. Fijałek, Kraków 1938 (Archiwum Komisji Historycznej, t. 12, cz. 2), s. 219-256.
Gałuszka T., Świętochowski (Świętochowski-Sapek) Walery, w: Polski słownik biograficzny, t. 51, red. A. Romanowski, Warszawa-Kraków 2016-2017, s. 513-514.
Gałuszka T., W przededniu powstania Studium Generale. Nowe badania nad czternastowiecznym zachowanym księgozbiorem dominikanów krakowskich, „Przegląd Tomistyczny”, 16 (2010) s. 25-42.
Gołąb S., Nasz nowy przeor, „Dominik nad Dolinką. Pismo parafii św. Dominika w Warszawie”, (2004) nr 46, s. 4-5.
Grünhagen C., Bericht über eine archivalische Reise nach Krakau (Pfingsten 1868), „Zeitschrift des Vereins für Geschichte (und Alterthum) Schlesiens”, 9 (1868) s. 129 143.
Habuda M., Płaszczyńska-Herman Katarzyna, Kaczmarek Janusz, Biblioteka Kolegium Filozoficzno-Teologicznego oo. Dominikanów w Krakowie, „Tytuł Ujednolicony. Wokół katalogu centralnego NUKAT”, (2013) nr 11, s. 3-7.
Kalinowska K., Jacek Woroniecki o społeczeństwie i państwie, Lublin 2005.
Kamiński A., Zarys dziejów Archiwum Państwowego w Krakowie (1792) 1878-1952, Kraków 2012 (Biblioteka Krakowska, nr 156).
Katalog mikrofilmów muzycznych, II, oprac. M. Prokopowicz, Warszawa 1962 (Biblioteka Narodowa, Katalog mikrofilmów, nr 9).
Katalog rękopisów bibliotecznych ze zbiorów Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, cz. 1, oprac. A. Markiewicz, Kraków 2013 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 12).
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 3: Kościoły i klasztory Śródmieścia, 2. [1] Tekst, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1978.
Kosiński J.A., Doskonały książkołap. Wizyta Tadeusza Czackiego w bibliotece dominikanów krakowskich, „Roczniki Biblioteczne”, (1960) nr 1/2, s. 223-229.
Kuźmina D., Habuda Małgorzata, Biblioteka oo. Dominikanów w Krakowie, w: Kraków-Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. 10, red. H. Kosętka, G. Wrona, G. Nieć, Kraków 2011, s. 389-399.
Litewka A., Inwentarz zespołu akt Gidle. Klasztor ojców dominikanów z lat (1479) 1615-1998, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 99 (2013) s. 111-191.
Madura Roman Fabian, Polonika w Archiwum Głównym Zakonu OO. Dominikanów w Rzymie, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 37 (1978) s. 297-307.
Matwijów M., Walka o lwowskie dobra kultury w latach 1945-1948, Wrocław 1996.
Mazur Z., Dominikanie we Lwowie (1939-1946), „Tygodnik Powszechny”, (1990) nr 38, s. 4-5.
Mazur Z., Gąsiorowski S., Inwentarz archiwum klasztoru Dominikanów w Żółkwi, APPD, w: J.T. Petrus, Kościoły i klasztory w Żółkwi, Kraków 1994 (Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 2), s. 155-163.
Mazur Z., Gliński Efrem Kazimierz Felicjan, w: Słownik polskich teologów katolickich:, t. 5, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 447-449.
Mazur Z., Gmurowski A.F., w: Słownik polskich teologów katolickich:, t. 5, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 454-456.
Mazur Z., Kielar P.W., w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 6, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 64-67.
Mazur Z., Ogarek Zygmunt Julian Jan, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 6, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 577-578.
Mazur Z., Słowo wstępne, w: K. Mrowiec, Katalog muzykaliów gidelskich. Rękopisy muzyczne kapeli klasztoru gidelskiego przechowywane w Archiwum Prowincji Polskiej OO. Dominikanów w Krakowie, Kraków 1986, s. 5-6.
Mazur Z., Świętochowski-Sapek Robert Walery, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 7, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 297-302.
Miławicki M., Dominikański gazda na Wiktorówkach. O. Paweł Kielar i duszpasterstwo tatrzańskie w latach 1958-1967, w: Komunistyczny aparat represji wobec Polskiej Prowincji Dominikanów, red. M. Miławicki, M. Wenklar, Kraków 2015 (Kościół w okowach), s. 330-396.
Mrowiec K., Katalog muzykaliów gidelskich. Rękopisy muzyczne kapeli klasztoru gidelskiego przechowywane w Archiwum Prowincji Polskiej OO. Dominikanów w Krakowie, Kraków 1986.
Müller W., Kopiariusze konwentów dominikańskich w Archiwum OO. Dominikanów w Krakowie [komunikat], „Sprawozdania z Czynności Wydawniczej i Posiedzeń Naukowych oraz Kronika Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, (1961) nr 11, s. 98-101.
Pietrzkiewicz I., Biblioteki mendykantów krakowskich w okresie średniowiecza – stan i perspektywy badań, w: Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka, A. Zajchowska, Kraków 2008 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 4), s. 133-147.
Puciłowski J., Portrety imienne i bezimienne. Polscy dominikanie a bezpieka 1945-1989, Kraków 2017.
Spież J.A., Madura Fabian Roman, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 8, red. J. Mandziuk, Warszawa 1995, s. 356-357.
Szczygieł F., Informacje o zbiorze materiałów archiwalnych o. Jacka Woronieckiego OP, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 6 (1959) z. 1-2, s. 89-98.
Szymborski W., Krakowscy dominikanie i ich wkład w rozwój historiografii polskiej, w: Krakowskie środowisko historyczne XV-XX w. Ludzie – idee – dzieła, red. T. Gąsowski, J. Smołucha, Kraków 2018, s. 305-338.
Szymborski W., Ze Lwowa poprzez Włochy, Austrię do odrodzonej Polski – sylwetka i dorobek naukowy O. Romana Fabiana Madury, „Res Gestae”, 4 (2017) s. 96-121.
Świętochowski R., Biblioteka oo. Dominikanów w Krakowie, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 33 (1976) s. 299-311.
Świętochowski R., Chruszczewski A., Polonia Dominicana apud extraneos, w: Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222-1972, t. 2, red. J. Kłoczowski, Warszawa 1975, s. 467-572.
Świętochowski R., Nowowiejski Felicjan, w: Polski słownik biograficzny, t. 23, red. E. Rostworowski, Wrocław 1978, s. 401.
Świętochowski R., Ogarek Julian Jan Zygmunt, w: Polski słownik biograficzny, t. 23, red. E. Rostworowski, Wrocław 1978, s. 588-589.
Świętochowski R., Źródła do dziejów nowożytnych Zakonu Kaznodziejskiego w Polsce, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” (1970) nr 19, s. 84-91.
Wichrowicz C.J., Mazur Bruno Zygmunt, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 9, red. J. Mandziuk, Warszawa 2006, s. 405-406.
Włodek Z., Inventaire des manuscrits médiévaux latins, philosophiques et théologiques de la Bibliothèque des Pères Dominicains de Cracovie, „Mediaevalia Philosophica Polonorum”, 14 (1970) s. 155-186.
Woroniecki J., Gmurowski Andrzej Florian, w: Polski słownik biograficzny, t. 8, red. W. Konopczyński, Wrocław 1959-1960, s. 137.
Wysokiński I., Kraków – Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów, w: Rękopisy w zbiorach kościelnych, oprac. T. Makowski, Warszawa 2014, s. 112-115.
Zawadzka K., Ze źródeł i stanu badań dotyczących dawnych klasztornych bibliotek dominikanów w polskich prowincjach, „Nasza Przeszłość”, 39 (1973) s. 213-228.
Zdanek M., Szkoły i studia dominikanów krakowskich w średniowieczu, Warszawa 2005.
Wydział Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-0167-1968