Ks. Johannesa Chrząszcza zapiski o I wojnie światowej. Sylwetka górnośląskiego historyka w 90. rocznicę śmierci
Piotr Górecki
Katedra Historii Kościoła i Patrologii Wydziału Teologicznego Uniwerystetu Opolskiego , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-6052-3968
Abstrakt
Przypadająca w 2018 roku 90. rocznica śmierci ks. Johannesa Chrząszcza jest dobrą okazją, aby przybliżyć szerszemu gronu czytelniczemu sylwetkę tegoż górnośląskiego kapłana. Ks. Piotr Górecki w swoim artykule przybliża nie tylko sylwetkę ks. J. Chrząszcza, wspominając o najważniejszych wydarzeniach z jego kapłańskiego życia i prezentując spuściznę jego prac naukowych, liczącą 172 pozycje, głównie z historii Górnego Śląska. Na kanwie 100. rocznicy zakończenia I wojny światowej snuje przede wszystkim refleksję dotyczącą postawy tegoż śląskiego kapłana wobec władzy świeckiej. Źródłem badawczym stały się pozostawione przez ks. J. Chrząszcza zapiski kronikarskie, jakie zamieścił w książce o dziejach dwóch górnośląskich miejscowości – Toszka i Pyskowic. Lektura zapisków starszego już wówczas kapłana odkrywa przed nami ogromne dylematy, z jakimi borykał się on i współcześni mu duszpasterze. Wydaje się, że jego lojalna postawa miała na celu nie dopuścić do jakichkolwiek przewrotów i rewolt społecznych, nawet za cenę bezkompromisowej wierności względem władzy świeckiej i zachowania lansowanego przez wieki „sojuszu ołtarza z tronem”. Taka postawa cechowała także liczne grono innych duszpasterzy w okupowanych przez zaborców różnych częściach Polski. Dyskurs potwierdza tezę, że zarówno ks. J. Chrząszcz, jak i współcześni mu ludzie Kościoła byli swoistego rodzaju epigonami mijającej epoki. Nie zauważyli oni jutrzenki narodzin nowych czasów i nowego porządku, która przyniosła Polsce odrodzenie, a ziemi śląskiej nową nadzieję. W ocenie potomnych taka postawa ks. J. Chrząszcza była wystarczającym powodem do tego, aby nie uwzględniać jego osoby w badaniach historycznych. A szkoda, ponieważ znajomość jego dorobku naukowego może dopomóc w lepszym zrozumieniu dziejów Śląska, jak i uświadomienia sobie bogatej spuścizny wielokulturowości, która przez wieki cechowała Ślązaków.
Słowa kluczowe:
ks. Johannes (Jan) Chrząszcz, historia Kościoła na Śląsku, Górny Śląsk, I wojna światowaBibliografia
Bertram A., Pastorale Fürsorge für Kriegsgefangene, „Verordnungen” 1915, nr 553 (05.01.1915 r.), nr 553, s. 1-2.
Bertram A., Kirchliche Begehung des Geburtstages des Kaisers, „Verordnungen” 1915, nr 554 (18.01.1915 r.), s. 9.
Bertram A., Kreuzeskraft und Kreuzeslehren in der Kriegszeit (Fastenhirtenbrief), „Verordnungen” 1916, nr 576 (02.02.1916 r.), s. 55.
Bertram A., De vita clericali sacerdotum auctoritate militari conscriptorum „Verordnungen” 1916, nr 580 (01.03.1916 r.), s. 28-29.
Chrząszcz J., Geschichte der Städte Peiskretscham und Tost sowie des Toster Kreises in Oberschlesien, Peiskretscham 1900; wyd. 2 Peiskretscham 1927.
Chrząszcz J., Historia miast Pyskowice i Toszek, Pyskowice 1994; wyd. 2 Gliwice 2009.
Dola K., Chrząszcz J., w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. F. Gryglewicz, Lublin 1979, k. 346.
Gemeinsames Gebet der ganzen katholischen Christenheit um Frieden, „Verordnungen” 1915, nr 555 (28.01.1915 r.), nr 26, s. 15-17.
Giela J., Biographisch-bibliographische Studien zu dem oberschlesischen Pfarrer und Historiker Johannes Chrząszcz, „Oberschlesisches Jahrbuch” 16-17 (2000/2001), s. 91-128
Górecki P., Dziewiętnasto- i dwudziestowieczne wydarzenia na Górnym Śląsku w twórczości pisarskiej ks. Johannesa Chrząszcza. Wprowadzenie do drugiego polskiego wydania książki „Historia miast Pyskowice i Toszek”, w: J. Chrząszcz, Historia miast Pyskowice i Toszek, wyd. 2, Gliwice 2009, s. 9-11.
Hinkel S., Adolf Kardinal Bertram. Kirchenpolitik in Kaiserreich und Weimarer Republik (Veröffentlichungen der Kommission für Zeitgeschichte, seria B: Forschungen, t. 117), Paderborn – München – Wien – Zürich 2007.
Huber E.R., Huber W., Staat und Kirche im 19. und 20. Jahrhundert. Dokumente zur Geschichte des deutschen Staatskirchenrechts, t. 3: Staat und Kirche von der Beilegung des Kulturkampfes bis zum Ende des Ersten Weltkrieges, Berlin 1983.
Kowalczyk H., Chrząszcz Jan (1857-1928), w: Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red. M. Pater, Katowice 1996, s. 68-69.
Mandziuk J., Chrząszcz Jan, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, red. L. Grzebień, t. 5, Warszawa 1983, s. 216-221.
Mandziuk J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 3: Czasy nowożytne, cz. 3: 1887-1914, Warszawa 2009.
Mandziuk J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 3: Czasy nowożytne, cz. 4: 1914-1945, Warszawa 2010.
Negwer J., Geschichte des Breslauer Domkapitels im Rahmen der Diözesangeschichte vom Beginn des 19. Jahrhunderts bis zum Ende des Zweiten Weltkrieges, K. Engelbert (wyd.), Hildesheim 1964.
Nowack A., Dem Andenken an Dr. Johannes Chrząszcz, „Der Oberschlesier”, 13 (1931), nr 5, s. 284, 286
Nowack A., Lebensbilder schlesischer Priester, Breslau 1939.
Ogrodziński W., Chrząszcz Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. 3, red. W. Konopczyński, Kraków 1937, s. 476.
Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, do druku przyg. L. Brożek, Z. Hierowski, Katowice 1965.
Piela M., Książę kardynał dr Adolf Johannes Bertram jako przewodniczący Konferencji Episkopatu Niemiec (Fuldajskiej Konferencji Biskupów) w latach 1920-1945, cz. 1: Do końca istnienia Republiki Weimarskiej, Wrocław 2013.
Rosenbaum S., „Doctor inefabilis”. Ksiądz Johannes Chrząszcz i jego miejsce w spuściźnie kulturowej Górnego Śląska, w: J. Chrząszcz, „Meminisse iuvat”. Wybór pism, Gliwice 2018, s. 24-27
Sammlung für die Notleidenden in den polnischen Gemeinden, „Verordnungen” 1916, nr 560 (1.03.1916 r.), nr 117.
Szramek E., Ks. dr Jan Chrząszcz. Wspomnienie pośmiertne, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1 (1929) s. 258-261.
Katedra Historii Kościoła i Patrologii Wydziału Teologicznego Uniwerystetu Opolskiego https://orcid.org/0000-0002-6052-3968
