ABMK

Zespół dworsko-parkowy w Rajcy. Przyczynek do historii Polskiej Prowincji Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego (Pallotynki)

Beata Ostrówka

Polska Prowincja Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego (Siostry Pallotynki) , Polska
https://orcid.org/0000-0002-4489-4929


Abstrakt

Niniejszy artykuł przedstawia zespół dworsko-parkowy w malowniczo położonej miejscowości Rajca, pomiędzy Nowogródkiem a Baranowiczami na dzisiejszej Białorusi.

Właścicielami tej urokliwej miejscowości byli Dunin-Rajeccy z Koszelewa. To oni wznieśli dwór klasycystyczny z otaczającymi go budynkami gospodarczymi w XVIII-XIX wieku. Wokół dworu rozciągały się cztery hektary ziemi, które stanowiły park regularno-krajobrazowy oraz sad i ogród warzywny.

Córka Franciszka Dunin-Rajeckiego, Ludwika, odziedziczyła Rajcę i wniosła jako wiano do rodziny Wereszczaków, poślubiając Józefa, młodszego brata Maryli, młodzieńczej miłości Adama Mickiewicza. Z tym ożenkiem związany był gruntowny remont dworu ok. połowy XIX wieku.

Kolejny właściciel, Franciszek Wereszczaka w drugiej połowie XIX wieku przekształcił stary drzewostan wokół dworu w piękny park regularno-krajobrazowy, który stanowił największą wartość całego majątku. Rozciągał się na czterech hektarach ziemi wraz z sadem i ogrodem warzywnym.

Po jego śmierci Rajca przeszła w ręce Puttkamerów i Żółtowskich. Ostatni właściciel, hrabia Adam Żółtowski, wykładowca filozofii na Uniwersytecie Poznańskim, oddał majątek Księżom Pallotynom, a ci odsprzedali go siostrom pallotynkom, które do momentu usunięcia przez wojsko niemieckie w 1943 roku były właścicielkami majątku.

Jest to typowy polski dwór klasycystyczny, jednak jeden z niewielu drewnianych zachowanych na tych terenach.

Przy wjeździe do majątku, po prawej stronie od bramy, była usytuowana najprawdopodobniej XIX wieku empirowa, bardzo wydłużona oficyna, która była uważana za starszą od dworu.

Pośród zabudowy w majątku znajdowały się również budynki gospodarcze: stajnia, wozownia, spichlerz, stodoła, dom w ogrodzie, które zostały spalone w czasie wojny w 1943 roku wraz z oficyną.

Pozostał jedynie zniszczony i nieco przebudowany dwór otoczony równie zniszczonym parkiem i słup kamienny z herbem Dunin-Rajeckich, Łabędź, z koroną i łabędziem w klejnocie, na końcu alei w parku.

Słowa kluczowe:

Rajca, Nowogródek, pallotynki, pallotyni, rodzina Dunin-Rajeckich

Aftanazy R., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Ossolineum 1991-1997, wyd. II, Rajca.

„Apostoł wśród Świata”, 7 (1935) z. 1, s. 17.,

„Apostoł wśród Świata”, 8 (1936) z. 1, s. 9-12. ,Archiwum Polskiej Prowincji Sióstr Pallotynek.

Bielawa Z.M. SAC, Dziedzictwo i odpowiedzialność, z. 3, Maszynopis w Archiwum Polskiej Prowincji Sióstr Pallotynek

Chmielowski P., Adam Mickiewicz, Zarys biograficzno-literacki, Warszawa 1898.

Co nowego w Domu Misyjnym Sióstr Pallotynek w Rajcy, „Królowa Apostołów”, 29 (1936) nr 9, s. 267-272.

Koronkiewicz-Hupajło M., Życie codzienne mieszkańców pałaców i dworów dzisiejszego rejonu solecznickiego w wieku XIX. „Ze skazanego na zagładę świata. O tem, co ginie i o tych co odeszli”, „Zeszyty Naukowe Koła Wschodnioeuropejskiego Stosunków Międzynarodowych. Monografia Rejonu Solecznickiego”, Nr 8 (wyd. specjalne), Wrocław, wrzesień 2011.

Oświadczenie Wacława Stankiewicza i Mieczysława Konopiołko z 6 lipca 1948 r., Archiwum Polskiej Prowincji Sióstr Pallotynek.

Scheloske A. SAC, Historia Sióstr Pallotynek Misjonarek – Tabele chronologiczne, Rzym 2016, z. 3.

Streszczenie rajczańskich sprawozdań l. 1934 – 1939, tłum. z jęz. niem. Elżbieta Marta Hebel SAC, Gdańsk 1979, Maszynopis w Archiwum Polskiej Prowincji Sióstr Pallotynek.

Soból Zofia, Pierwsze Pallotynki w Polsce, „Królowa Apostołów”, 28 (1935) nr 3, s. 73-75.

Tłumaczenie umowy zawartej pomiędzy Stowarzyszeniem Księży Pallotynów i Zarządem Generalnym Sióstr Pallotynek 5 lipca 1933 r., Archiwum Polskiej Prowincji Sióstr Pallotynek.

Umiastowska J. „Nałęcz”, Szmat ziemi i życia. Opisy i wspomnienia z przedmową Czesława Jankowskiego, Wilno 1928.

Wereszczakówna Maryla, w: Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. 4, red. B. Petrozolin-Skowrońska, Warszawa 1996, s. 698

Zielińska M., Opowieść o Gustawie i Maryli, czyli Teatr, życie i literatura, Warszawa 1998.

Z naszych domów misyjnych, „Królowa Apostołów”, 26 (1933) nr 11, s. 301-303.

Zwolińska K., Malicki Z., Mały Słownik terminów plastycznych, wyd. 3, Warszawa 1990.

Żółtowska z Puttkamerów J., Inne czasy, inni ludzie, Londyn 1998.

Żółtowski Adam (1881-1958), w: Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. 4, red. B. Petrozolin-Skowrońska, s. 1085.

Pobierz

Opublikowane
2019-12-20


Ostrówka, B. (2019). Zespół dworsko-parkowy w Rajcy. Przyczynek do historii Polskiej Prowincji Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego (Pallotynki). Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 112, 277–295. https://doi.org/10.31743/abmk.2019.112.14

Beata Ostrówka 
Polska Prowincja Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego (Siostry Pallotynki) https://orcid.org/0000-0002-4489-4929