@article{Błażejewska_Pilecka_2020, title={Średniowieczne malowidło na wschodniej ścianie prezbiterium kościoła św. Jakuba w Toruniu. Transmedialna struktura obrazowa?}, volume={113}, url={https://czasopisma.kul.pl/index.php/abmk/article/view/9996}, DOI={10.31743/abmk.9996}, abstractNote={<p>Niedawne prace konserwatorskie w prezbiterium kościoła św. Jakuba w Toruniu ujawniły kilka szczegółów wcześniej słabo czytelnego malowidła z trzeciej ćwierci XIV wieku. Owe szczegóły rzuciły ciekawe światło na jego ikonografii ę i na złożony charakter medialny. Po obejrzeniu z bliska świeżo oczyszczonego, wysoko na ścianie wschodniej prezbiterium umieszczonego przedstawienia aniołów adorujących (i podtrzymujących) dotąd trudny do określenia czworoboczny kształt zwieńczony szczycikiem, określany domyślnie jako Weraikon, okazało się, że najprawdopodobniej znajdował się tu wstawiony niegdyś w czworoboczne pole niewielki obraz tablicowy. Świadczą o tym: kilkucentymetrowa „odsadzka” wykonana w tynku – umiejscowiona w dolnej części namalowanego czarnym konturem architektonicznego, baldachimowego obramienia, brak śladów tynku (jedynie nietypowa, cienka warstwa czerwonej polichromii wewnątrz obramienia). Ze względu na to, że ów domniemany obraz się nie zachował, przypuszczenie, że przedstawiał Weraikon, ujęty architektonicznym cyborium, być może naśladującym rzymski sposób prezentacji chusty-relikwii, opieramy na popularności przedstawień tego typu ikonograficznego, umiejscawianych w kontekście ołtarza i na podstawie istniejącego kontekstu malarskiego (na sklepieniu w bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się także wizerunki adorujących aniołów z inskrypcją <em>tersanctus</em>). Przy ogromnej popularności tego typu przedstawienia w późnym średniowieczu, nie tylko w malarstwie monumentalnym, toruński przykład wydaje się wyjątkowy z racji swojej transmedialności: całość jest heterogeniczna; kopia obrazu-relikwii występuje w nowym kontekście i roli, zmieniając także charakter malowidła. Źródłem takiej koncepcji była zapewne niezwykła różnorodność (w tym także medialna) tworzonych kopii wizerunku rzymskiego. Podobieństwo do tego typu złożonej medialnie struktury obrazowej możemy odnaleźć w księgach iluminowanych, do których bywały wklejane wizerunki Świętego Oblicza wykonane na skórze, niekiedy przywiezione z Rzymu. Toruński wizerunek mógł mieć także rzymskie pochodzenie; wiek XIV był okresem znacznego wzmożenia kultu Świętego Oblicza w samym Rzymie, jak i poza nim, choćby dzięki licznym pielgrzymkom. Należy przy tym zastrzec, że funkcjonowanie tu wstawionego, malowanego na desce Weraikonu jest jedynie hipotezą, choć uznajemy ją za wielce prawdopodobną. Istnieje też i inna, mniej prawdopodobna możliwość, że wspomniana odsadzka/półka powstała bez związku z malowidłem. Wówczas możliwe byłoby, iż przedmiotem adoracji jest umieszczona pod baldachimem Arka Przymierza lub jedynie miejsce „oczekujące” na Arkę, która ukaże się w „świątyni Boga” w dniu Sądu (Ap 11,19).</p>}, journal={Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne}, author={Błażejewska, Anna and Pilecka, Elżbieta}, year={2020}, month={cze.}, pages={5–26} }