TY - JOUR AU - Surdacki, Marian PY - 2014/06/27 Y2 - 2024/03/28 TI - Bractwa charytatywne w Polsce od średniowiecza do końca XVIII wieku JF - Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne JA - ABMK VL - 101 IS - 0 SE - Studia i materiały DO - 10.31743/abmk.11985 UR - https://czasopisma.kul.pl/index.php/abmk/article/view/11985 SP - 233-296 AB - <p>Jedną z instytucji, oprócz szkół i szpitali, jaka w minionych wiekach odgrywała ważną rolę w życiu poszczególnych parafii, miast i wsi, były bractwa religijne. Były to stowarzyszenia – wspólnoty przykościelne, posiadające osobowość prawną, zrzeszające ludzi w celach religijnych bez względu na płeć i pochodzenie społeczne. <br />Różnego rodzaju organizacje brackie, w tym o charakterze dobroczynno – opiekuńczym stały się na Zachodzie zjawiskiem powszechnym w XI-XV w. W oparciu o wzory zachodnioeuropejskie w XIII w. zaczęły się także korzenić na ziemiach polskich.<br />Najstarsze tradycje spośród świeckich stowarzyszeń charytatywnych na ziemiach polskich posiadają bractwa szpitalne (fraternitas hospitales). Miały one na celu dostarczanie ludzi, którzy bardzo często oddawali się pracy w szeroko zakreślonej działalności szpitalnictwa średniowiecznego. Niektóre z nich nawet fundowały i prowadziły szpitale. Tak jak i wszystkie inne bractwa religijne, najwcześniej, bo już w XIII w., pojawiły się na Śląsku. W grupie bractw szpitalnych, szczególne miejsce zajmowało świeckie bractwo Świętego Ducha, związane było tylko ze szpitalami prowadzonymi przez zakon pod tym samym wezwaniem, tzw. duchaków.<br />Dużo bardziej rozpowszechnione były na ziemiach polskich konfraternie ubogich. Nastawione wybitnie na działalność charytatywną swoim zasięgiem objęły prawie wszystkie ziemie Rzeczypospolitej. Ich największy rozkwit przypadł przede wszystkim na XV i początki XVI w. Bractwa ubogich rozwijały się w miarę równomiernie pod względem chronologii na całości ziem państwa polskiego. Bractwa te sprawowały pełną kontrolę nad życiem każdego żebraka przebywającego w mieście, regulowały rewiry i procedurę żebrania, nadzorowały zachowanie ubogich. Za główny obowiązek bractwa ubogich przyjęły opiekę nad chorymi w szpitalach i ich domach. Powinnością braci była też troska o zapewnienie zmarłym, zwłaszcza ubogim i bezdomnym, chrześcijańskiego pochówku i pogrzebu, a także odprawianie za nich modlitw.<br />W atmosferze reform Soboru Trydenckiego (1545-1563), nastąpił w Polsce ponowny żywiołowy rozwój bractw religijnych. Najważniejszym z nowych stowarzyszeń charytatywnych było bractwo miłosierdzia, zakładane w końcu XVI w. przez kaznodzieję jezuitę Piotra Skargę. Pierwsze wzorcowe bractwo miłosierdzia zorganizował P. Skarga, w 1584 r. przy jezuickim kościele św. Barbary w Krakowie. Na jego wzór powstały następne w najważniejszych miastach Rzeczypospolitej, m.in. w Wilnie, Warszawie, Poznaniu, Pułtusku, Łowiczu, Lwowie, Zamościu, Rzeszowie, Lublinie, Przemyślu. Okres rozwoju bractw miłosierdzia przypadł na koniec XVI i początek XVII w., później organizacje te stopniowo zanikały i ulegały zapomnieniu.<br />W nowym, oświeceniowym duchu ideę bractw miłosierdzia Piotra Skargi odnowił w latach 70 – tych XVIII w. biskup. późniejszy prymas Michał Jerzy Poniatowki. Nie miały to być jedne z wielu bractw, lecz bractwa, którym inne miały być „subordynowane”. Poniatowski inkorporował do nich wszystkie dotychczasowe konfraternie dewocyjne wraz ze swymi funduszami, wykorzystywanymi odtąd do celów nie tyle pobożnych, ile użytecznych społecznie. Odrodzone w dobie pierwszego rozbioru bractwa miłosierdzia, w porównaniu do wcześniejszego prototypu, z uwagi na obowiązek zakładania ich przy każdej parafii zakładania, posiadały bardziej powszechny i uniwersalny charakter, realizowały bardziej różnorodną działalność chrytatywno – społeczną, również edukacyjną.<br />Oprócz wyżej wymienionych, najbardziej znanych i rozpowszechnionych bractw charytatywnych, na ziemiach polskich w średniowieczu i czasach nowożytnych, działało wiele innych stowarzyszeń o charakterze dobroczynnym. Były to; bractwa kapłańskie, bractwa dobrej śmierci, bractwa pogrzebowe, bractwa św. Barbary, bractwo, św. Łazarza, bractwo św. Rocha, bractwo św. Sebastiana, bractwo św. Benona, bractwo św. Mikołaja, św. Jakuba.<br />Działalnością charytatywną zajmowały się również niektóre bractwa dewocyjne. Wprawdzie koncentrowały się przede wszystkim na odprawianiu różnych form kultu, to jednak w wielu z nich statuty wprost zalecały członkom czynienie odpowiednich aktów miłosierdzia wobec bliźnich. Najbardziej na tym polu wyróżniało się bractwo literackie.</p> ER -