Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

Dar godności. O interakcyjnym znaczeniu technik „dawania twarzy”

2024-03-17T09:50:35+01:00

Celem niniejszych rozważań był opisu sposobów realizacji założeń godnościowych w trakcie przebiegu interakcji. Postawione pytanie badawcze dotyczyło możliwych konsekwencji interpersonalnych bezwarunkowego stosowania zasad godnościowych. Z analitycznego punktu widzenia za kluczowe uznano kategorie twarzy oraz techniki dawania twarzy, jako podstawy praktyk pozwalających analizować godność w wymiarze interakcyjnym. Wskazano na ewentualne korzyści związane z powszechnym wprowadzeniem tego typu praktyk do życia społecznego; ten aspekt badań może mieć także charakter aplikacyjny. Za najbardziej znaczące osiągnięcie niniejszego opracowania, poszerzające obszar badań, należy uznać próbę ujęcia interakcyjnego wymiaru godności.

Biskup i kuchmistrzyni. Kilka uwag na temat godności obywatela

2024-03-17T09:53:51+01:00

Pretekstem do rozważań na temat godności obywatela (w rozumieniu Emmanuela Lévinasa) jest często ostatnio przytaczana anegdota (wydarzenie to nie miało miejsca), którą w powieści Dziedzictwo przedstawiła na podstawie dziewiętnastowiecznych wzmianek Zofia Kossak-Szczucka. Zachowania społeczne tuż przed wybuchem powstania styczniowego miały swoją dynamikę, spowodowane były nie tylko emocjami związanymi z protestami przeciwko zaborcom, lecz także podziałami wewnątrz społeczeństwa, których źródło stanowiły odmienne stanowiska w kwestii sposobów oporu.. W czasie, gdy w całej Europie toczyły się debaty na temat nowoczesnego pojęcia narodu (w artykule pojęcie to przywołane zostaje na podstawie rozważań Ernsta Renana i komentującego jego dzieło Erica Hobsbawma), wśród Polaków w rygorystyczny sposób kształtowały się wzory i postawy osobowe, a odstępstwo od wyznaczonych norm traktowano często jako zaprzaństwo czy zdradę interesów wspólnoty.

Klucz do rzeczywistości moralnej? Etyczne znaczenie i aktualność pojęcia godności

2024-03-17T09:56:53+01:00

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie o etyczne znaczenie i aktualność pojęcia godności. Autorka wskazuje na istotną rolę tej kategorii w dociekaniach etycznych. Wyszczególnia i omawia najważniejsze sensy terminu „godność”: godność człowieka, godność osobistą oraz poczucie godności. Zwraca uwagę na różnorakie interpretacje i uzasadnienia godności człowieka, sięgające do struktury ontycznej osoby, autonomii i racjonalności podmiotu moralnego oraz fundamentalnych ludzkich zdolności i potrzeb. Autorka dochodzi do wniosku, iż etyczne znaczenie godności wiąże się z tym, że pojęcie to: (1) stanowi kryterium wartościowania ludzkich działań i postaw, miarę poziomu moralnego rozwoju człowieka i jego osobowych zdolności, jak również wyraz jego etycznego stosunku do siebie samego i innych ludzi; (2) najlepiej wyraża etyczne intuicje, potrzeby i pragnienia (intuicje dotyczące tego, co należy czynić, potrzeby związane z szacunkiem ze strony drugiego i pragnienia bycia kimś szczególnym, niepowtarzalnym, jedynym); (3) stanowiąc granice dla utylitaryzmu, chroni etyczne minimum, obejmujące to, czego czynić nie wolno (wobec innego i wobec siebie samego), niezależnie od korzyści, potrzeb czy okoliczności. Podjęte w artykule rozważania domagają się kontynuacji. Aby sprostać wyzwaniom, jakie wiążą się współcześnie z problematyką godności, trzeba podjąć próby aktualizacji jej znaczenia, tak, aby wypływające z niej normy odpowiadały potrzebom naszych czasów.

Problem kary śmierci w doktrynie Kościoła katolickiego. Kilka uwag na marginesie bieżącej dyskusji

2024-03-17T10:00:04+01:00

Autor swym artykułem wpisuje się w dyskusję na temat stosunku Kościoła katolickiego do kary śmierci. Temat ten stał się szczególnie aktualny po tym, jak papież Franciszek zaostrzył negatywny stosunek swój? Kościoła? do kary śmierci, opowiadając się za radykalnym abolicjonizmem. Na wstępie autor przypomina różne funkcje kary (retrybutywną, korekcyjną, prewencyjną) oraz stanowiska wobec kary śmierci (retencjonizm i abolicjonizm w ich skrajnej i umiarkowanej postaci). W części pierwszej artykułu krótko charakteryzuje poglądy na temat kary śmierci, jakie odnaleźć można na kartach Biblii, a następnie w historii Kościoła aż do pontyfikatu św. Jana Pawła II. Stosunek ten mieści się w granicach umiarkowanego retrybucjonizmu, choć podkreślić należy doniosłość biblijnego nakazu poszanowania życia każdego człowieka oraz znaczenie miłosierdzia. W części drugiej autor przywołuje nauczanie Jana Pawła II oraz dokonaną przez niego korektę Katechizmu Kościoła Katolickiego w kierunku znacznego ograniczenia dozwolonego stosowania kary śmierci. Tę tendencję papież Franciszek zradykalizował, opowiadając się za skrajnym abolicjonizmem. W części trzeciej autor odnosi się do pytania, czy stanowisko takie nie narusza stałości społecznego nauczania Kościoła, i opowiada się za tezą, że jest to raczej dopuszczalny rozwój tego nauczania, a nie jego radykalna zmiana.

Godność osoby chorującej. Medycyna narracyjna w przywracaniu podmiotowości pacjenta

2024-03-17T10:03:36+01:00

Poczucie godności jest konceptem indywidualnym, podlegającym rozmaitym zmianom w zależności od okoliczności, w których znajduje się jednostka. Prawo osoby do poszanowania jej godności wydaje się niepodlegającą dyskusji oczywistością. Społeczna praxis dotycząca osób z utratą świadomości, zaburzeniami pamięci czy zaburzeniami psychicznymi prawo to podważa, stwarzając konieczność nieustannego upominania się o godność osoby chorującej. Poszanowanie ludzkiej godności w trudnym czasie, jakim jest choroba, ma znaczenie kluczowe, gdyż determinuje przekonania i postawy chorujących, ich wiarę (lub jej brak) w pomyślność leczenia, wolę walki z chorobą. Uwrażliwianie lekarzy i personelu medycznego na drugiego człowieka, przywracanie chorującym sprawstwa, ale przede wszystkim głosu, którego często w procesie leczenia są pozbawieni, stanowić może jedną z ważnych form przywracania utraconej godności. Jedną z ważniejszych ról w tym procesie odgrywa medycyna narracyjna.

Zdjąć piętno, przywrócić nadzieję. Kary skrajnie długoterminowe a godność osadzonych w kontekście realizowanych przez więziennictwo programów readaptacyjnych

2024-03-17T10:06:25+01:00

Zagadnienie kar skrajnie długoterminowych: kary trzydziestu lat pozbawienia wolności i kary dożywotniego pozbawienia wolności, stanowi wieloaspektowe wyzwanie społeczne w kontekście procesu inkluzji z perspektywy modelu pracy ze skazanymi doświadczającymi długoterminowego uwięzienia. W aktualnej rzeczywistości społeczno-prawnej model pracy z osadzonymi odbywającymi kary trzydziestu i dożywotniego pozbawienia wolności uwzględniać powinien odniesienie do takich elementów, jak sens życia, nadzieja, poczucie godności, podmiotowość, odpowiedzialność, poczucie winy, potrzeba zadośćuczynienia oraz potrzeba uznania społecznego. Ich wzmacnianie pozwala osadzonemu stać się „pensjonariuszem doskonałym” w przestrzeni instytucji totalnej i zachować nadzieję, że nawet naznaczony skrajnie długoterminowym uwięzieniem, zachowując jedynie kruchą więź ze światem ludzi wolnych, jest jednocześnie istotą wartościową, która nie utraciła swojej godności.

Kazimiera Iłłakowiczówna o godności uchodźcy

2024-03-17T10:09:38+01:00

Przedmiotem prezentowanych badań jest zagadnienie godności uchodźcy w prozie i poezji Kazimiery Iłłakowiczówny. Celem dociekań jest ukazanie sposobu uobecniania się w tej twórczości praktycznych wskazówek dotyczących działań na rzecz ocalenia owej dignitas hominis i samych tych poczynań podejmowanych przez poetkę, w tym również kwestii zachowania szacunku do ojczyzny i narodu w czasie przymusowego pobytu na obczyźnie. Kontekstem metodologicznym przedstawianych rozważań jest hermeneutyka podbudowana refleksją filologiczno-historyczną oraz uwagami filozoficznymi na temat fenomenu autobiografii. Badania ujawniają, że twórczość polskiej pisarki koncentruje się wokół problemów aksjologicznych, które odnoszą się wprost do godności cudzoziemca w perspektywie jego kondycji materialnej, a także sfery psychologiczno-emocjonalnej czy też szerzej – duchowo-intelektualnej. Z tekstów Iłłakowiczówny wyłania się wieloaspektowy autoportret uchodźcy, który stara się godnie przetrwać czas rozłąki z bliskimi i ojczyzną, z zaangażowaniem podejmując działalność społeczno-patriotyczną i edukacyjną, pracę zarobkową oraz inicjatywy twórcze.

Dochować wierności pięknu i upokorzonym. Zygmunta Baumana wizja humanisty

2024-03-17T10:12:26+01:00

Celem tekstu jest zarysowanie wizji humanisty w ujęciu socjologa Zygmunta Baumana. Artykuł obejmuje trzy rozdziały i omawia istotne w dziele myśliciela zagadnienia: (1) dochowania wierności pięknu, w tym literaturze i sztuce, (2) dochowania wierności upokorzonym – w tym biednym i dyskryminowanym, i (3) powinności intelektualistów zaangażowania po stronie dobra i przekształcania świata. W podsumowaniu zwraca się uwagę na najcenniejsze elementy myśli Baumana, które mogłoby zostać wykorzystane przez humanistów w przyszłości.

Godność jako odpowiedź, której osoba udziela osobie

2024-03-17T10:20:28+01:00

Celem artykułu jest wykazanie, że pojęcie godności ludzkiej powinno być rozpatrywane z uwzględnieniem relacji dialogicznych, które różnią się od relacji poznawczych, techniczno-operacyjnych czy innych, mających strukturę podmiotowo-przedmiotową oraz polaryzujących aktywność członów relacji. W relacji dialogicznej obu jej członom przysługuje podmiotowość, choć w swojej genezie nie są one konstruktem ludzkim, lecz darem, którego człowiek jest beneficjentem, co stanowi zasadniczą przesłankę pozwalającą wnioskować o istnieniu ludzkiej godności. Godność nie powinna być jednak sprowadzana wyłącznie do poziomu kategorii ontycznej jako cecha lub właściwość bytu ludzkiego. Takie jej rozumienie jest zaledwie fundamentem, pozwalającym na realizację dialogicznie rozumianej godności człowieka. O ile bowiem na godność rozumianą jako ontyczne uposażenie człowiek nie ma żadnego wpływu, o tyle godność postrzegana jako cel, zadanie i osiągnięcie okazuje się trwale aktualnym wyzwaniem, przed którym człowiek stoi i do którego w sposób wolny i świadomy się odnosi. Dopiero tak rozumiana godność – jako wykraczająca poza ontyczne uposażenie człowieka i postrzegana w sferze podejmowanych przezeń świadomych decyzji i wolnych wyborów – pozwala rozpoznać w nim nie tylko byt, który został w specyficzny sposób ukształtowany i wyposażony, ale też podmiot dialogiczny. Jest to podmiot zdolny do reagowania na apel etyczny, a poprzez udzielanie odpowiedzi czyniący siebie odpowiedzialnym. Dopiero świadectwo składane wobec drugiego okazuje się pełnym świadectwem ludzkiej godności. Pominięcie dialogicznego kontekstu, w którym dokonuje się afirmacja tej godności i sprowadzanie jej do aspektu ontycznego – do własności wyróżniającej byt ludzki, na przykład z uwagi na jego wolność czy rozumność – prowadziłoby do redukcjonizmu.

Wyrzuty sumienia, poczucie winy, skrucha. O (deficycie) godności kobiety w dramacie Gottholda Ephraima Lessinga Miss Sara Sampson

2024-03-17T10:26:28+01:00

Miss Sara Sampson Gottholda Ephraima Lessinga to wydany w 1755 roku dramat zaliczany do gatunku „bürgerliches Trauerspiel”, w dosłownym tłumaczeniu „tragedii mieszczańskiej”, i uważany za pierwszy utwór niemieckiego oświecenia. Zainspirowany literaturą angielską, Lessing stworzył dzieła, w których podjął zagadnienie społecznej roli kobiet, ich moralnych zobowiązań, a także ich intymności i uczuciowości. Był krytycznie nastawiony do patriarchalnych norm opartych na religii, które wymagały od kobiet zachowania wstrzemięźliwości seksualnej aż do zamążpójścia. Zwracał uwagę na konflikt między naturalnymi potrzebami kobiet a wymogami społecznymi, skutkujący problemami natury moralnej i rzutujący na życie rodzinne. Lessing odważnie eksploruje temat kobiecej seksualności, kwestionuje społeczne piętno, towarzyszące „upadkowi” moralnemu kobiety, przedstawia skutki powrotu do tradycyjnego stylu życia i naprawienia „winy”. Odwołuje się przy tym do religijnych gestów i zachowań. Autorka artykułu wykazuje, w jaki sposób w omawianym dramacie obawa bohaterki przed utratą godności wpływa na jej życie i jak problem ten zostaje rozwiązany.

Godność w sytuacji krańcowej. Opowieść o traumie i utracie w postpamięci rodzinnej

2024-03-17T10:29:33+01:00

Artykuł porusza temat prywatnej pamięci, która pozostaje częścią pamięci społecznej i kulturowej. Współczesność wydaje się tak inna i odległa od przeszłości, że obie stanowić mogą dwa oddzielne, zupełnie różne światy. Kwestia odpowiedzialności i kary dla winnych Holocaustu, najokrutniejszej z wojen, sprawców zbrodni na narodach żydowskim i polskim, wciąż pozostaje aktualna w dyskursie pamięci. Tkwi w nim jako problem etyczny, historyczny, ale przede wszystkim jako świadomość traumy i utraty, poczucie bycia jednym z dźwigających brzemię nałożone przez historię na pokolenie ofiar – tym bardziej dzisiaj, gdy usiłuje się zrównać cierpienia obu stron drugiej wojny światowej. Celem artykułu jest analiza problematyki godności w sytuacji krańcowej. W analizie tej wykorzystane zostały kategorie postpamięci, pamięci kulturowej i komunikacyjnej, traumy międzypokoleniowej i narracji. Postpamięć traktowana jest tu jako konstytutywna część narracji o przeszłości rodzinnej, zwłaszcza przekazu pamięci międzypokoleniowej, obarczonej traumą. Tekst stanowi opowieść o próbach zachowania ludzkiej godności, przyrodzonej każdemu człowiekowi, w sytuacjach krańcowych. Tej cechy człowieczeństwa, według filozofii Barbary Skargi oraz refleksji prowadzonej w Kościele katolickim, nie jest w stanie odebrać człowiekowi żaden oprawca, żaden system totalitarny i żadna władza. Dzieje problematyki godności sięgają czasów filozofii i kultury greckiej. Dla potrzeb refleksji o pamięci traumy międzypokoleniowej wykorzystane zostały zdjęcia i dokumenty z rodzinnego archiwum. Stanowią one nie tylko część kolekcji pamiątek, ale i przedmioty, artefakty pamięci, pozwalające na rekonstrukcję narracji o wojennej przeszłości i trudnym dziedzictwie pokolenia traumy.

Utopia uniwersytetu

2024-03-17T10:35:01+01:00

Być może istotą uniwersytetu jest nie stałość struktur i procedur, lecz ciągła zmienność i gotowość na przyjęcie Innego. W tej otwartości uniwersytet staje się utopią (w pozytywnym tego słowa znaczeniu): miejscem poza światem, gdzie może zostać zawieszona powszechna zasada efektywności, doskonałości i maksymalizacji zysku. W rozpoznaniu istoty uniwersytetu może pomóc filozofia, która – paradoksalnie – nie musi być naukowa. Jej obecność w akademii ujawnia jednak głębszą zasadę uniwersytetu: stanowią ją nie nauki, ale myślenie. Myślenie to może być otwarte na ryzyko i błądzenie. W tym tkwi jego godność, którą z greckiego można tłumaczyć jako „odpowiednie ujawnianie”. Rozważania w artykule prowadzone są w kontekście myślenia o uniwersytecie, jakie proponowali Karl Jaspers, Jacques Derrida, Bill Readings i Tadeusz Sławek.

Pomóżmy godnie chorować. Patografie doświadczeń opiekuńczych na przykładzie reportażu Jacka Hołuba

2024-03-17T10:42:18+01:00

Celem artykułu jest omówienie piśmiennictwa rzucającego światło na problem tożsamości opiekunów osób z głęboką niepełnosprawnością, którzy w szczególny sposób narażeni są na stały kontakt z cierpieniem bliskich. Obcowanie ze śmiercią, rozpadem tożsamości podopiecznego i chorobą przewartościowuje priorytety, narusza i zmienia postrzeganie siebie i świata. Mając na uwadze „graniczny” potencjał narracyjny niełatwych w odbiorze opowieści, w których to siła emocji konstytuuje tożsamość „w kryzysie”, tak w próbach artykulacji doświadczeń negatywnych zagrożeń godności, jak i zmagań o pozytywne warunki jej umacniania, autorka stawia pytanie, jak literatura uczestniczy w dokonującym się ostatnio przewartościowaniu postrzegania niepełnosprawności i choroby. Przedstawione w artykule badania dotyczące ukonstytuowanych w ramach „chorobopisania” strategii narracyjnych wymagają ujęcia międzyobszarowego, obligują do podjęcia refleksji w obszarach dyskursów maladycznych, patografii choroby (w szerszym ujęciu odwołujących się również do relacji świadków i opiekunów), a także uwzględnienia podejścia współczesnej psychologii pozytywnej w odniesienu do skutków kryzysu i wzrostu potraumatycznego. Autorka wykazuje, że uważność, troska, bliskość i obecność w relacji z chorym bliskim jest niezbędna, by „usłyszeć” to, czego on nie komunikuje. Potrzebuje on bowiem wsparcia, by godnie żyć w fizycznej i intelektualnej niepełnosprawności, w chorobie i w odchodzeniu.

Henryk Wieniawski i jego spuścizna twórcza w perspektywie serii „Dzieła Wszystkie Henryka Wieniawskiego”

2024-03-17T10:39:09+01:00

Henryk Wieniawski (1835-1880) – światowej sławy skrzypek oraz kompozytor i pedagog, zaliczany jest do grona najwybitniejszych wirtuozów swojej epoki. Nie należał do artystów szczególnie troskliwie obchodzących się z własną spuścizną. Życie artysty wciąż podróżującego temu nie sprzyjało. Dlatego dorobek Henryka Wieniawskiego pozostaje obecnie bardzo rozproszony. Znaczna część życia muzyka skupiała się wokół działalności koncertowej, znany był ze swojej inwencji twórczej – potrafił wykonywać te same fragmenty danego dzieła w różnych wariantach. Jak zauważa autorka artykułu, największym problemem badaczy jest znalezienie właściwego tekstu źródłowego. Nie wszystkie kompozycje zachowały się w źródłach odpowiednich dla stworzenia edycji odpowiadającej współczesnym standardom. Niektóre autografy, rękopisy czy pierwodruki muzyczne zostały bezpowrotnie utracone lub zachowały się fragmentarycznie. W roku 2006 zainicjowany został projekt wydania serii „Dzieła Wszystkie Henryka Wieniawskiego”. Nad tworzeniem i opracowywaniem twórczej spuścizny Henryka Wieniawskiego czuwa Rada Naukowo-Wydawnicza działająca przy Towarzystwie Muzycznym jego imienia w Poznaniu. Publikacja serii ma dwa główne cele: odtworzenie w formie wydania źródłowego kształtu utworów w postaci najbliższej intencji kompozytora, by służyło ono zarówno współczesnej praktyce koncertowej, jak i badaniom naukowym, oraz umożliwienie jak najszerszego upowszechnienia jego twórczości w świecie muzycznym. Udostępnienie i popularyzacja dorobku Wieniawskiego oraz ocalenie go przed dalszymi stratami ma być najważniejszym efektem podjętych wysiłków. Wydanie „Dzieł Wszystkie Henryka Wieniawskiego” nie tylko przyczyni się do tego, że znaczenie jego dorobku w polskiej i światowej kulturze muzycznej zostanie bardziej docenione, ale też pozwoli przywrócić kompozytorowi zasłużone miejsce wśród najważniejszych postaci w historii wiolinistyk i nie tylko.

Poezja „w głębiny przechylona”. Próba interpretacji poezji Karola Wojtyły – Jana Pawła II w paradygmacie kognitywistycznym

2024-03-17T10:32:36+01:00

Artykuł jest próbą interpretacji poezji Karola Wojtyły – Jana Pawła II za pomocą kategorii inspirowanych teorią poznania Gestalt. Przedmiotem analizy jest poemat zatytułowany Pieśń o Bogu ukrytym. W tym cyklu trzydziestu trzech wierszy bada się rolę warstwy obrazowej. Stosuje się oryginalną metodę o charakterze kognitywnym. Obrazy odmalowane w wierszach za pomocą słów tworzą złożone całości. Obrazy, które ukazują się jako półprzezroczyste (przezierne) zespoły, można poznawać symultanicznie. Czytelnik odtwarza je w wyobraźni i poznaje relacje, które je wiążą. W poezji tej dzięki lapidarnej formie, metaforom i spójności budowanej za pomocą obrazów możliwe jest częściowe uchylenie upływu czasu. Dzięki pamięci i wyobraźni czytelnik może poznawać wiersz tak, jakby oglądał uporządkowany i sensownie ustrukturowany obraz (synchronicznie). Z obrazami o charakterze konkretnym powiązane są pojęcia o charakterze abstrakcyjnym. W ten sposób warstwa obrazowa utworu stanowi fundament dla jego struktury semantycznej. Technika posługiwania się słowem przez Karola Wojtyłę – Jana Pawła II została porównana do techniki poetyckiej stosowanej przez poetę należącego do kręgu Drugiej Awangardy Józefa Czechowicza. W pewnych formalnych aspektach wiersze poetów wykazują zaskakujące podobieństwa. Artykuł potwierdza, że zastosowanie metody kognitywnej na gruncie liryki religijnej może przynieść ciekawe rezultaty.

Godność – sprawiedliwość – solidarność

2024-03-17T10:17:15+01:00

Bibliografia wypowiedzi papieży Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka z lat 1978-2023. Wypowiedzi obejmują papieskie homilie, orędzia i przemówienia, a także fragmenty encyklik i innych dokumentów, dotyczące godności jako fundamentu prawdziwie ludzkiego społeczeństwa.

„Zdumień” przeróżnych kilka. Na marginesie książki Anne Bernet Chrześcijanie w Cesarstwie Rzymskim. Od prześladowań po nawrócenie, I-IV wiek

2024-03-17T10:23:46+01:00

Autor prezentuje swoje krytyczne uwagi dotyczące z jednej strony książki Anne Bernet Chrześcijanie w Cesarstwie Rzymskim. Od prześladowań po nawrócenie, I-IV wiek, z drugiej zaś – promującego ją omówienia autorstwa tłumacza książki Piotra Tylusa, które opublikowane zostało na łamach tygodnika „Do Rzeczy”. Odnosi się do takich kwestii merytorycznych, jak: jak pożar Rzymu, pozycja kobiety w państwie rzymskim, rzekoma bezkarność i autorytaryzm ojca rodziny (skutkujący praktyką porzucania i uśmiercania dzieci) oraz tak zwany zakaz bycia chrześcijaninem. Autor podkreśla, że mimo imponującego wsparcia finansowego publikacji książki nie jest ona wolna także od różnej kategorii mankamentów językowych. Nie zawiera również ważnych w aspekcie naukowym działów takich, jak bibliografia czy indeksy.