Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL

Usłyszeć wszechświat

Mirosława CHUDA — 2024-09-29

Esej przybliża obecność pojęcia harmonii świata i jej związku z muzyką w dziejach myśli filozoficznej, teologicznej i astronomicznej, w szczególności w wybranych pismach średniowiecznych. Stawia też pytanie o znaczenie tego pojęcia dla człowieka kształtowanego przez współczesną kulturę.

Harmonie świata

Maria FILIPIAK — 2024-09-29

Wypowiedzi papieży Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka o przejawach harmonii w przyrodzie, sztuce i rzeczywistości społecznej. Bibliografia obejmuje wypowiedzi z lat 1978-2024.

Od Redakcji

ks.Marek SŁOMKA — 2024-09-29

Tekst jako partytura. O pożytkach płynących z Ingardenowskiej konkretyzacji dzieła literackiego

Marek BERNACKI — 2024-09-29

Wiodącym tematem artykułu jest Ingardenowska koncepcja konkretyzacji dzieła literackiego postrzeganej jako prekursorski punkt odniesienia dla hermeneutycznej wykładni utworów literackich. Dokonując analizy strukturalnej wiersza Ryszarda Krynickiego *** [W tym roku], autor wskazuje na pożytki płynące z zastosowania Ingardenowskiej koncepcji zaangażowanej i uważnej lektury dzieła literackiego. W artykule znalazły się ponadto intertekstualne odwołania do transakcyjnej metody interpretacji tekstów literackich Michała Januszkiewicza oraz do książki Jana Zielińskiego Magiczne Oświecenie.

Pomiędzy Wisłą a Bugiem. Przyczynek do dziejów kultury muzycznej w czasach zaborów

Mieczysława DEMSKA-TRĘBACZ — 2024-09-29

Na bogactwo i wielowarstwowość kultury muzycznej Lubelszczyzny miały wpływ czynniki społeczne, etniczne i sytuacja polityczna, ale też położenie geograficzne. W artykule na wybranych przykładach z okresu upadku Rzeczypospolitej i zaborów (pierwszej połowy dziewiętnastego wieku) ukazane zostały zjawiska dotyczące życia muzycznego w ośrodkach dworskich (Puławach, Radzyniu, Gościeradowie i Opolu). Za sprawą muzykalnych promotorów działających w tych ośrodkach muzycy zapewniali wysoką jakość sztuki wykonawczej. Środowiska arystokratyczne wpłynęły na rozwój kultury muzycznej w całym regionie. W okresie zmierzchu rezydencji magnackich funkcję głównego centrum życia muzycznego przejął Lublin. Autorka tekstu przybliża fragmenty biografii trojga wybitnych muzyków pochodzących z tego miasta: śpiewaczki Antoniny Miklaszewicz-Campi, reprezentującej epokę stanisławowską i czasy Księstwa Warszawskiego primadonny opery wiedeńskiej, oraz wiolinistów, którzy dzięki swojej działalności wirtuozowskiej osiągnęli pozycję europejską – Stanisława Serwaczyńskiego, znanego nauczyciela z pierwszej połowy stulecia, i jego ucznia Henryka Wieniawskiego, wirtuoza okresu międzypowstaniowego, zarysowuje też styl twórczości Wieniawskiego, utworów pisanych przez wirtuoza „dla siebie” i z myślą o odbiorcach.

Ekspresja w sonatach fortepianowych Karola Szymanowskiego

Gajusz KĘSKA — 2024-09-29

Artykuł przedstawia autorskie spojrzenie na trzy wybitne monumentalne dzieła Karola Szymanowskiego. Autor skupia się na skomplikowanej warstwie ekspresji tych utworów, opierając się na swoich wieloletnich doświadczeniach w sferze wykonawstwa, rejestracji studyjnej i prezentacji utworów podczas licznych koncertów, a także na wnikliwej analizie materiału nutowego i szerszych badaniach twórczości Szymanowskiego. Ważną rolę w przedstawionej refleksji odgrywają spostrzeżenia wybitnych interpretatorów jego dzieł, między innymi Tadeusza Żmudzińskiego, znane autorowi z przekazu ustnego. Tekst, stanowi rezultat poszukiwania przez wykonawcę i interpretatora, ale także badacza i naukowca prawdy o najbardziej osobistych odczuciach, które kompozytor zawarł w swoich utworach.

Na peryferiach zwykłych spraw. Dysharmonia świata a poetyckie dociekanie prawdy w liryce George’a Mackaya Browna

Halszka LELEŃ — 2024-09-29

W artykule rozważam postromantyczną wizję poezji czołowego, ale mało znanego w Polsce szkockiego poety George’a Mackaya Browna jako wyraz jego poszukiwań najlepszego środka w przekazywaniu prawdy o świecie. W swojej twórczości Mackay Brown ukazywał jednostkowe życie różnych ludzi, członków orkadyjskiej wspólnoty, wykonujących rozmaite zawody i zanurzonych w niezupełnie harmonijny cykl życia wyspiarskiego. Staram się wykazać, że poeta skupiał się na archetypowych cechach ich życia, aby móc przekazać Twórcą nie kierowało wyłącznie pragnienie utrwalenia odchodzącego świata nieskażonej wyspiarskiej rzeczywistości, co niekiedy przypisują mu krytycy. Prowokuje on swego odbiorcę do poszukiwania szerszego sensu przedstawianych kalejdoskopowo wglądów w lokalną wyspiarską rzeczywistość, splatając w nienarzucający się sposób uogólnione znaczenia kulturowe z bardzo subtelnie implikowanymi treściami lokalnymi, zaczerpniętymi z rzeczywistości rolniczo-rybackiej. Tego rodzaju poszukiwanie jest dla Mackaya Browna w ostatecznym rozrachunku pewną drogą duchową. Szczególnie jego poezja ukazuje, że cel twórcy stanowi komunikowanie uogólnionego doświadczenia człowieka umiejscowionego niejako poza czasem historycznym, tak aby uwypuklić sensy uniwersalne. Dokonane analizy wykazują, że autor świadomie podejmuje i rozwija zakorzenioną we wcześniejszych wiekach humanistyczną wizję twórczości poetyckiej jako dziedziny komunikacji umożliwiającej szerszy i głębszy, wieloaspektowy ogląd rzeczywistości. Pobudzając czytelnika do poszerzonej, nie tylko estetycznej, percepcji artystycznej i dociekając prawd glokalnych, Mackay Brown stara się aktywować w nim struktury pamięci umożliwiające poetycką refleksję nad transcendencją. Realizuje przy tym wizję, która była również programem wielu współczesnych twórców, poetów i myślicieli, takich jak Czesław Miłosz, Jan Paweł II, Thomas S. Eliot czy George Steiner.

Romantyk dwudziestego wieku. Piotr Janowski (1951-2008)

Joanna MAKLAKIEWICZ — 2024-09-29

Celem artykułu jest przybliżenie sylwetki wybitnego polskiego skrzypka Piotra Janowskiego oraz przedstawienie jego przemyśleń dotyczących wykonawstwa muzyki Henryka Wieniawskiego, której – według zgodnej opinii komentatorów – był jednym z najwybitniejszych interpretatorów. Piotr Janowski był pierwszym polskim zwycięzcą Międzynarodowego Konkursu im. Henryka Wieniawskiego. Trzy lata po wygranej wyjechał na stałe z Polski do Stanów Zjednoczonych, w rezultacie czego został na lata wymazany z historii polskiej wiolinistyki. Artykuł stanowi część działań przywracających pamięć o artyście.

Podejście do wykonawstwa muzyki romantycznej oparte na głębokiej wiedzy oraz intuicji artystycznej jest uniwersalne i w podobny sposób odbierane na całym świecie, niezależnie od znajomości tematyki, melodyki czy cech folkloru inspirujących kompozytora. Piotr Janowski przedstawia swój tok myślenia o muzyce, który następnie w mistrzowski sposób przekuwa na oryginalne interpretacje.

Witold Lutosławski wobec powojennej awangardy. Z perspektywy sześciu dekad

Krzysztof MEYER — 2024-09-29

Artykuł przedstawia strategie, jakie przyjął Witold Lutosławski po 1956 roku, by zapewnić sobie możliwość zaistnienia w krajowym i międzynarodowym życiu muzycznym. Wymagało to związania się z ówczesną awangardą i eksperymentowania z technikami kompozytorskimi oraz uczestnictwa w dyskursie na temat stanu i przyszłości muzyki. Poza kilkoma utworami z lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, zwłaszcza skomponowanymi z wykorzystaniem techniki tak zwanego aleatoryzmu kontrolowanego, muzyka Lutosławskiego wydaje się bliższa tradycji niż ówczesnej twórczości awangardowej. Przesłaniały to jego deklaracje w wywiadach i wykładach, w których opowiadał się za nieomal permanentną rewolucją w muzyce, robiąc to bardzo sugestywnie, o czym świadczą teksty cytowane w artykule.

„O, której serca dobroć głoszą wieki”. Jezuici tarnopolscy i starowiejscy jako autorzy pieśni maryjnych

Marek NALEPA — 2024-09-29

Studwudziestotrzyletni okres niewoli narodowej znacząco rozbudził kult maryjny w Polsce. Duże zasługi mieli w tym jezuici, od 1820 roku prowadzący działalność duszpasterską i wychowawczą w zaborze austriackim. W szerzeniu przez nich pobożności maryjnej szczególne znaczenie miały: tworzenie repertuaru pieśni związanych tematycznie z Maryją, aktualizacja geografii pielgrzymkowej wyróżniającej miejsca kultu Matki Bożej pozostające pod kuratelą jezuitów oraz wprowadzenie na stałe do kalendarza obrzędowego nabożeństw majowych ku Jej czci. Wśród polskich jezuitów tworzących w dziewiętnastym stuleciu pieśni maryjne na szczególną uwagę zasługują Józef Morelowski (1777-1845), Bazyli Arciszewski (1795-1856), a zwłaszcza Karol Bołoz Antoniewicz (1807-1852) i Iwo Czeżowski (1814-1889), których utwory są do dziś obecne w katolickim repertuarze liturgicznym i obrzędowym. W artykule przedstawiono postacie owych czterech jezuitów i omówiono teksty wybranych pieśni ich autorstwa.

Muzyka w dialogu z Bogiem. Kompozycje religijne Andrzeja Nikodemowicza

Ewa NIDECKA — 2024-09-29

Celem artykułu jest ukazanie specyfiki twórczości Andrzeja Nikodemowicza (1925-2017) jako rezultatu przemyśleń kompozytora i jego relacji z Bogiem. Droga twórcza Nikodemowicza od początku kształtowana była przez tradycję Kościoła katolickiego. Muzyka religijna stanowiła jeden z głównych działów jego twórczości, obejmujący kompozycje do współczesnej poezji religijnej, utwory hymniczne, dzieła o tematyce maryjnej, eschatologicznej i hamartiologicznej. Znaczna liczba kompozycji tego rodzaju wskazuje na przynależność kompozytora do chrześcijańskiego kręgu wartości, będącego wyznacznikiem jego artystycznej drogi. W tym kontekście szczególnie ważny wydaje się ostatni okres aktywności twórczej Nikodemowicza (lata 2010-2016), skoncentrowany na wierze i modlitwie wyrażanej muzyką. Twórczość religijna kompozytora jawi się jako osobliwy dialog z Bogiem.

Stanisław Serwaczyński – Wirtuoz z Lublina. Prekursor nowoczesnej europejskiej szkoły skrzypcowej

Mieczysław SZLEZER — 2024-09-29

Osoba polskiego wirtuoza – skrzypka Stanisława Serwaczyńskiego (1790-1859) nie uzyskała dotychczas zasłużonego i należnego jej poczesnego miejsca w historii muzyki. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie nieznanych lub słabo znanych dotychczas faktów dotyczących jego życia, kariery solistycznej i osiągnięć pedagogicznych. Serwaczyński postrzegany był przez mu współczesnych jako doskonały skrzypek, uznany kompozytor, człowiek wyjątkowej prawości i ujmujących cech charakteru, darzony szacunkiem przez kolegów i konkurentów, uwielbiany przez publiczność i swoich uczniów. Jak wielu muzyków zasłużonych w czasach utraty niepodległości przez Polskę, popadł w zapomnienie już w wolnej ojczyźnie.

Doświadczenie piękna

Teresa KSIĘSKA-FALGER — 2024-09-29

Tekst jest zapisem refleksji muzyka pianisty, rodzajem intelektualnej i emocjonalnej wędrówki przez dzieje muzyki europejskiej, jej poszczególne epoki z właściwymi im stylami, w poszukiwaniu tego, co w muzyce tej jawi się jako ponadczasowe i co stanowi dobro wspólne ludzi wrażliwych na piękno w różnych jego przejawach. Autorka podejmuje też próbę stworzenia subiektywnego katalogu wybitnych przedstawicieli sztuki dźwięku i ich dokonań.

Kilar – Moniuszko naszych czasów

Leszek POLONY — 2024-09-29

Autor szkicu nawiązuje do wyrażonego przez Wojciecha Kilara pragnienia, by w dziedzinie muzyki symfonicznej, koncertowo-filharmonicznej, stać się twórcą tej miary, co Stanisław Moniuszko w dziedzinie opery. Wykazuje, że obu kompozytorów łączy podobna postawa twórcza oraz że ze względu na swoje osiągnięcia i rolę, jaką odegrał Kilar w polskiej muzyce, w pełni zasługuje on na miano współczesnego Moniuszki.

Kiedy Narcyz staje się Pasterzem. Metamorfozy i świetlistość świata w twórczości Karola Wojtyły

Agata SKAŁA — 2024-09-29

W artykule podjęto próbę opisu poetyckich medytacji Karola Wojtyły, kierując uwagę na doświadczenie mistyczne w połączeniu z uniwersalnym obrazem spoglądania w głębię (sięgania dna), wywiedzionym z greckiego mitu o Narcyzie i wzmocnionym wykładnią psychologiczną „narcyzmu”. Sensy filozoficznych refleksji w twórczości autora Tryptyku rzymskiego zostały wyeksponowane na tle metaforyki akwatycznej i solarnej.