Studia Nauk Teologicznych PAN

Wpływ dzieła sztuki na józefologiczną refleksję w kazaniu Josepha Ratzingera

2022-12-04T23:53:27+01:00

Niniejsze opracowanie przedstawia obraz św. Józefa zawarty w jednym z kazań Josepha Ratzingera wygłoszonego z okazji 60. rocznicy złożenia ślubów przez dwie siostry ze Zgromadzenia Matki Bożej Bolesnej. Osobliwością tego obrazu jest fakt, iż podstawowym źródłem inspiracji Bawarskiego Teologa jest relief z barokowego ołtarza znajdującego się w pewnym, bliżej nieokreślonym kościele w Portugalii. Kaznodzieja, dzięki odczytaniu pewnych elementów zawartych w barokowej rzeźbie, potrafił podkreślić aspekty, które do tej pory pozostawały niewidoczne: gotowość do pełnienia woli Bożej, pielgrzymowanie w wierze czy rezygnacja z własnych planów posunięta aż do heroizmu. Dokonana przez Ratzingera interpretacja, wzmocniona odniesieniami do Pisma świętego, stanowi potwierdzenie obecności dzieła sztuki pośród topiki teologicznej.

Objawienie jako zapośredniczenie Nieuwarunkowanego w uwarunkowanym w świetle myśli Paula Tillicha

2022-12-04T23:53:22+01:00

Zagadnienie objawienia ściśle wiąże się w teologii z kwestią pośrednictwa. Niniejszy artykuł analizuje znaczenie pojęcia objawienia i jego związku z kategorią pośrednictwa w teologicznej myśli Paula Tillicha, jednego z wielkich teologów i filozofów protestanckich XX wieku. Tillichowa doktryna Boga zakłada niepojętą bliskość, a jednocześnie transcendencję Ostatecznej Rzeczywistości. Zakłada jednak również to, że Bóg objawia się człowiekowi poprzez elementy rzeczywistości doczesnej. Pierwsza część artykułu poświęcona jest zatem temu, jak Tillich rozumie objawienie. W kolejnej części analizie zostanie poddana kwestia ostatecznej postaci objawienia Bożego, jaką według Tillicha jest Jezus Chrystus. Wreszcie w trzeciej, podsumowującej części, pojęcie objawienia zostanie przedstawione w kluczu pośrednictwa. Poprzez objawienie niepojęty Bóg zapośrednicza się w świecie, by człowiek mógł rozpoznać Jego bliskość i obecność. Pośrednictwo objawieniowe w tej optyce nie oznacza zaprzeczenia bezpośredniej bliskości Boga, ale do niej prowadzi i ją pokazuje.

Teodramat Hansa Ursa von Balthasara w agatologiczno-agogicznym kontekście poznawczym

2022-12-04T23:53:25+01:00

Niniejsza praca poddaje analizie antropologiczne aspekty poznawcze współczesnej propozycji teologicznej autorstwa Hansa Ursa von Balthasara, kładąc szczególny nacisk na analizę związku agatologii z teodramatyką. Wychodząc od teatrologiczno-literackich inspiracji szwajcarskiego teologa ustalony zostaje kluczowy związek pomiędzy agatologią i agogiką, który wyjaśnia dlaczego za punkt wyjścia swych teodramatycznych refleksji teolog z Bazylei obrał dobro. Z drugiej strony wykazane zostaje, że teodramatyka nie wyczerpuje się w teoagatologii. Dla zrozumienia głębi teodramatu niezbędna jest poszerzona analiza aspektu dialogicznego oraz zagadnienia dramatu wyboru. Istota teodramatu odkrywa się jednak dopiero w momencie dostrzeżenia w nim centralnej roli paradoksu związanego z problematyką mysterium iniquitatis. Dogłębnej analizie poddane zostaje tu teodramatyczne ujęcie tej tajemnicy oraz propozycja szwajcarskiego teologa dotycząca pozytywnego spojrzenia na ten problem w kluczu zanurzonego w tajemnicy krzyża paradoksu niedookreślonej ostateczności.

Prorocka misja społecznego nauczania Kościoła

2022-12-04T23:53:19+01:00

Powołanie prorockie należy do istoty więzi człowieka z Bogiem. W opisie stworzenia Bóg wypowiada słowa i nadaje wszystkiemu kształt, wpisuje w świat swoje prawo, mówi do pierwszych ludzi, w jaki sposób mają postępować. To mówienie do człowieka jest kontynuowane najpierw przez proroków w Starym Testamencie, potem przez Jezusa Chrystusa, który zleca swoim uczniom, aby szli i głosili Ewangelię (por. Mt 28, 19-20). Ten nakaz jest realizowany aż dotąd w Kościele. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie, że jest to konstytutywny element jego natury – głosić w imieniu Boga. Ewangelizacja – jak określił to Jan Paweł II w encyklice Sollicitudo rei socialis (nr 41) – jest naturą prorockiego posłannictwa społecznego nauczania Kościoła. Nie może on przestać głosić Ewangelii, bo pozbawiłby się części swojej istoty. Ważne zatem jest dobre zrozumienie miejsca Kościoła w społeczeństwie oraz pośród jego struktur i instytucji. Błędne koncepcje obecności Kościoła w przestrzeni publicznej skutkują krytyką zajmowanych przez niego stanowisk i ocen społecznych zjawisk. Wymaga to więc podjęcia i wyjaśnienia problematyki jego prorockiego posłannictwa, zwłaszcza społecznego nauczania.

Teodoret z Cyru wobec kultu pogańskiego w świetle dzieła "Leczenie chorób hellenizmu"

2022-12-04T23:53:06+01:00

W niniejszej publikacji przedstawiono szczegółową analizę dzieła Teodoreta z Cyru, teologa i egzegety greckiego z V w. pt. Leczenie chorób hellemnizmu w odniesieniu do fragmentów przedstawiających kwestię kultu pogańskiego, a konkretnie jego stanowiska względem niego. Antiocheńczyk doskonale rozumie, że literatura, kultura i filozofia są miejscem spotkania chrześcijaństwa z hellenizmem, dlatego wprost nie odrzuca całego dorobku kultury greckiej, ponieważ wierzy, że próba pojednania chrześcijaństwa z hellenizmem jest możliwa, jednak bez udziału kultu pogańskiego. Wyższość nad hellenizmem należy przyznać bez wątpienia chrześcijaństwu. Autor apologii proponuje poganom lekarstwo, aby wyleczyli się z choroby zarozumiałości. Teodoret z Cyru potępił m.in. sekretne praktyki i kłanianie się rzeźbom (III, 84; III 85), odrzucił krwawe i bezbożne ofiary (VII, 3; VII, 10; VII 22; VII, 24), przestrzegł, aby nie mylić kultu męczenników z ofiarami błagalnymi dla zmarłych za pomyślność żyjących (VIII, 33; VIII 34) oraz krytycznie odniósł się do wyroczni greckich (X, 2-3; X, 9). W celu pełniejszego ukazania przywołanego w temacie zagadnienia, omówiono również kontekst historyczno-społeczny analizowanej apologii oraz okoliczności kształtowania się rozumu i duchowości samego autora.

Recenzja: The Future of Catholic Higher Education: The Open Circle

2022-06-04T13:32:39+02:00

Recenzja: Abp Jerzy (Pańkowski), Misterium metanoi i spowiedzi

2022-05-17T11:29:53+02:00

Wstęp

2022-06-25T21:44:07+02:00

Wstęp

Współczesne reminiscencje trzynastowiecznego sporu o rozumienie teologii jako nauki (scientia) oraz rozwiązania zaproponowanego przez św. Tomasza z Akwinu

2022-12-04T23:52:51+01:00

Artykuł stanowi próbę przedstawienia kontekstu i istoty sporu o rozumienie teologii jako nauki (scientia) w sensie arystotelesowskim, który toczył się na trzynastowiecznych uniwersytetach. Celem tekstu jest również wskazanie wybranych wątków omawianego sporu, które wydają się obecne również w dzisiejszej debacie metateologicznej i kulturowej. Ostatecznie artykuł prezentuje krótkie przedstawienie głównych wątków rozwiązania sporu o naukowość teologii zaproponowanego przez św. Tomasza z Akwinu. Propozycja metateologiczna Akwinaty prezentowane jest ze względu na swoją kompletność i spójność zarazem oraz inspirujący również dziś charakter.

Teologia fundamentalna wobec naukowości teologii

2022-12-04T23:53:08+01:00

Celem artykułu Teologia fundamentalna wobec naukowości teologii jest ukazanie wkładu teologii fundamentalnej w badania metateologiczne. Do zasadniczych rozważań wprowadza krótkie przedstawienie głównych etapów rozwoju teorii teologii. Pozwala ono wskazać, w którym momencie w dociekania metateologiczne włącza się teologia fundamentalna i jaki stan badań zastaje. Udział teologii fundamentalnej w tych dociekaniach zostaje zaprezentowany w dwóch punktach: badania teologicznofundamentalne w obszarze ogólnej teorii teologii oraz w obszarze teorii teologii fundamentalnej. Zarówno w jednej, jak i w drugiej dziedzinie teologia fundamentalna posiada sporo publikacji i znaczące osiągnięcia merytoryczne. Wynika to z pewnością z faktu, że wielu teologów fundamentalnych zalicza metateologię do ważnych przedmiotów swoich badań, uznając, że teologia fundamentalna bardziej niż inne dyscypliny teologiczne predestynowana jest do prowadzenia tego typu dociekań.

Misjologia jako nauka teologiczna i interdyscyplinarna

2022-12-04T23:53:11+01:00

Po założeniu w Niemczech pierwszych katedr misjologii (protestanckiej i katolickiej) nastąpił dynamiczny rozwój misjologii w Europie, zaś w drugiej połowie XX wieku powołano kilka akademickich ośrodków misjologicznych w Ameryce, Azji, Afryce i Oceanii. Misjologowie z pierwszej połowy XX wieku zdołali wykazać, że misjologia jest nauką teologiczną oraz interdyscyplinarną, podkreślając, że istotą misjologii nie jest jej część odnosząca się do historii oraz bezpośredniej praktyki misyjnej, ale teologia misji, tj. teologiczne uzasadnienie działalności misyjnej Kościoła. Ten właśnie nurt refleksji misjologicznej został wyeksponowany w nauczaniu Soboru Watykańskiego II oraz w licznych dokumentach papieskich okresu posoborowego. Nauczanie o misyjnej naturze Kościoła stało się przedmiotem naukowej i interdyscyplinarnej refleksji misjologicznej. Powszechne uznanie tego stanu rzeczy oraz zaakceptowanie misjologii jako nauki teologicznej, niestety, nie znajduje jeszcze pełnego zrozumienia.

Contributo della linguistica alla teologia

2022-12-04T23:52:54+01:00

Artykuł omawia wkład lingwistyki w teologię, biorąc pod uwagę konkretny przykład myśli L.-M. Chauvet. Najpierw analizowana jest krytyka języka jako narzędzia. Według L.-M. Chauvet język nie może już być traktowany jako narzędzie, ale jako mediacja, rozumiana jako „matryca” lub środowisko (milieu). Mediacja językowa jest więc wyjaśniana z perspektywy koncepcji symbolu i porządku symbolicznego: podmiotowość człowieka jest nierozerwalnie związana z językiem, a ten posiada strukturę symboliczną. Refleksja teologiczna podąża za koncepcją mediacji i symbolu jako ważnym faktem antropologicznym. Wiara polega zatem na odrzuceniu iluzji bezpośredniego kontaktu z Bogiem i przyjęciu pośrednictwa Kościoła i sakramentów jako procesu "przyjmowania siebie" jako dzieci Bożych i przyjmowania siebie nawzajem w Chrystusie jako braci.

Nauki przyrodnicze wobec/w teologii moralnej: kwestia wolnej woli

2022-12-04T23:53:03+01:00

Pojęcie wolnej woli, wspierające odpowiedzialność moralną w różnych ujęciach ka- tolickiej teologii moralnej, w szczególny sposób sytuuje się na skrzyżowaniu dyscyplin teologicznych i pozateologicznych. Wczesne badania nad wolą w neuronauce poznawczej, zainspirowane eksperymentem Libeta (1983), sugerują, że wolna wola jest iluzją, ponie- waż nasze świadome intencje nie powodują odpowiadających im działań: działanie te są inicjowane wcześniej przez nieświadome procesy mózgowe. Choć wydaje się to sprzeczne z podstawowymi założeniami antropologicznymi i etycznymi, bliższe przyjrzenie się tej tezie ukazuje, że jest ona niedojrzała. Jednocześnie nowe osiągnięcia multidyscyplinarnej nauki o woli zwracają uwagę na kilka aspektów wolności i sprawczości, które mogą mieć kluczowe znaczenie dla sposobu, w jaki ludzie podejmują działania i kontrolują swoje życie. Implikacje wynikające z tych badań mogą sprowokować pewne przeformułowania po stronie etyki teologicznej. Mogą też wskazać na niektóre szkoły i tradycje, takie jak chrześcijańska etyka cnót, jako teologicznie preferowane.

Maryjny wzorzec teologii

2022-12-04T23:53:17+01:00

Artykuł podejmuje kwestię, w jaki sposób pytania formułowane przez Matkę Najświętszą i to, co wiemy o Jej refleksji nad Objawieniem, mogą posłużyć jako wzorzec teologii, a jednocześnie wzorzec relacji tej refleksji wobec innych nauk. Brane są pod uwagę dokumenty Magisterium, wypowiedzi papieży, a także opinie wybitnych współczesnych filozofów i teologów. Przedmiot teologii determinuje jej specyfikę, punkt wyjścia i metody. Również kryteria przez nią stosowane uwzględniają uniwersalne zasady pracy rozumu, ale, w odróżnieniu od innych nauk, są zakorzenione w środowisku eklezjalnym, bez którego nie byłoby teologii. Również cel teologii wyróżnia ją i nadaje w jej przypadku szczególne znaczenie pragmatyzmowi i pożyteczności.

"Katedra" teologii katolickiej

2022-12-04T23:53:13+01:00

W trzeciej dekadzie dwudziestego pierwszego wieku "katedra" teologii katolickiej byla przedmiotem pewnych strukturalnych ataków, a jej rozwój jest obecnie "gorącym tematem". Autorka niniejszego artykułu sprzeciwia się powszechnej wśród katolików pokolenia millenialsów idei, że musimy po prostu "zrestartować" system wracając do 1959 r. i przywrócić ramy "neoscholastyki ścisłej obserwancji". Zamiast tego sugeruje, że należy zwrócić uwagę na samą strukturę, na kwestie teologii fundamentalnej oraz na relacje czy związki w ramach teologii katolickiej, zgodnie z zaleceniami Josepha Ratzingera i innych osób z jego kręgu teologicznego.

Sekularyzacja, modele Kościoła i duchowość

2022-12-04T23:53:00+01:00

Niniejsze opracowanie ma ambitny cel: przewidzieć przyszłość Kościoła. Jak ktoś może podjąć się takiego przedsięwzięcia? Ponieważ jedyną rzeczą, którą wiemy na pewno o historii, jest omnia aliter: wszystko będzie inne, niż sobie wyobrażaliśmy. Jednak takie przedsięwzięcie nie jest tak niemożliwe, jak się wydaje. Podążając śladami krytyków literackich, ekonomistów, historyków, politologów, filozofów i teologów, szkicujemy niektóre z najbardziej prawdopodobnych zmian w świetle już zaobserwowanych tendencji, posługując się najlepszą dostępną hermeneutyką. Po pierwsze, interpretujemy najważniejszy obecnie trend globalny: sekularyzację (rozdział 1). Po drugie, przedstawiamy i oceniamy aktualne modele przyszłości Kościoła, zwracając szczególną uwagę na Magisterium papieża Franciszka (część 2). Wreszcie, przewidujemy prawdopodobny rozwój wydarzeń w dziedzinie duchowości (część 3). Starając się pisać naukowo o tematach futurystycznych, mamy świadomość, że w przyszłość patrzy się nie tyle po to, by ją dokładnie przewidzieć, ile po to, by ją kształtować.