Studia Prawnicze KUL

Epitome Gai seu Liber Gai

Joanna Kulawiak-Cyrankowska — 2024-09-30

List Hadriana o sprzedaży ryb w Eleusis IG II² 1103. Tekst, tłumaczenie, komentarz

Konrad Tadajczyk — 2024-09-30

W czasie swojego panowania cesarz Hadrian poświęcił wiele uwagi zaopatrzeniu w żywność miast państwa rzymskiego. Na podstawie inskrypcji IG II² 1103 autor omawia regulację cesarza dotyczącą handlu rybami w Atenach i ograniczenia roli pośredników w celu obniżenia cen.

Od Redakcji

Joanna Misztal-Konecka — 2024-09-30

J. Misztal-Konecka, I. Leraczyk, M. Wójcik, Rzymskie prawo prywatne. Kazusy i ćwiczenia, Wolters Kluwer, Warszawa 2023

Grzegorz Nancka — 2024-09-30

Recenzja książki: Misztal-Konecka, I. Leraczyk, M. Wójcik, Rzymskie prawo prywatne. Kazusy i ćwiczenia, Wolters Kluwer, Warszawa 2023, ss. 232.

Nabycie prawa od nieuprawnionego a reguła "nemo plus iuris" w prawie rzymskim – refleksje także współczesne

Krzysztof Amielańczyk — 2024-09-30

Celem artykułu jest wykazanie, że reguła nemo plus iuris w prawie rzymskim osiągnęła cechę uniwersalności i zasadniczo nie doznawała istotnych wyjątków. Wyjątki wskazywane w nauce romanistycznej wynikają z założenia, że w prawie rzymskim dochodziło niekiedy do zbycia rzeczy nie przez właściciela, lecz, przykładowo, przez uprawnionego z pactum de vendendo zastawnika. W takim podejściu zawarte jest przekonanie, że odstępstwo od reguły tkwi w tym, iż zbywał rzecz niewłaściciel. Tymczasem – w szerokim tego określenia znaczeniu – za „uprawnionego do zbycia” w prawie rzymskim należałoby uznać także tego, komu wolno było (z woli bądź w interesie właściciela) zbyć jego rzecz. Inaczej sprawa przedstawia się we współczesnym prawie cywilnym. Reguła nemo plus iuris doznaje już całego szeregu radykalnych, znacznie poważniejszych niż w prawie rzymskim wyjątków. Najważniejszymi są nabycie od niewłaściciela własności rzeczy ruchomej w dobrej wierze (art. 169 Kodeksu cywilnego) i nabycie nieruchomości od niewłaściciela na podstawie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Tam, gdzie ustawa aż tak radykalne wyjątki stwarza, odchodzi tym samym od ducha prawa rzymskiego i jednoznacznie przełamuje zasadę. Jeśli pojawia się dyskusja o potrzebie kolejnego wyłączenia reguły nemo plus iuris, należy przypominać, że w prawie rzymskim reguła miała charakter stanowczy, a klucz dopuszczalności jej nielicznych wyłączeń tkwił w akceptacji dla uprawnienia do zbycia prawa innej osoby, ale tylko za jej zgodą bądź w jej interesie.

Prawnicza prawda vs. algorytmizacja prawa. Refleksje płynące z określania granic odpowiedzialności komodatariusza w tradycji romanistycznej

Wojciech Dajczak — 2024-09-30

Przedstawione w artykule źródła antycznego prawa rzymskiego i ius commune do początku XVIII w. dotyczą pytania o to, czy komodatariusz może być zobowiązany do naprawiania szkody wynikłej z utraty przekazanej mu rzeczy, gdy jest to następstwem działania siły wyższej. Pokazują one, że odpowiedź na to pytanie łączono z poszukiwaniem prawniczej prawdy (Ulpian), jak i oczywistości wynikającej z wprowadzenia do rozumowania prawniczego rachunku prawdopodobieństwa (Bernoulli). Obok takich rozumowań spotykamy w ius commune i w szkole prawa natury inne sposoby racjonalnego wspierania lub krytyki opinii Ulpiana (Bartolus, Stryk, Struve, Pufendorf). Punktem ciężkości artykułu nie jest jednak kontrakt użyczenia, a rozumowania prawnicze. W niniejszym studium zwrócono uwagę na ułomność gwarantowania pewności w rozumowaniu Ulpiana zakładającym istnienie prawniczej prawdy, jak i w rozumowaniu Bernoulliego, który chciał z wykorzystaniem matematyki usunąć niepewność, jaką pozostawia odwoływanie się do racjonalności lub słuszności. Omawiany przypadek odpowiedzialności komodatariusza dał podstawy ogólniejszej refleksji. Na przedstawione źródła można spojrzeć jak na dane. Digitalizacja tekstów prawnych i ich przetwarzanie w charakterze danych otwierają nowe możliwości korzystania także z doświadczenia prawnego. Przedstawione pars pro toto dziedzictwo prawa rzymskiego jest argumentem na rzecz uznania koniecznej elastyczności rozumowań prawniczych. Jednocześnie pokazuje potencjał wspierania racjonalności w ramach tej elastyczności.

Habilitacyjne perypetie lubelskiego historyka prawa doktora Jana Kamińskiego

Maciej Jońca — 2024-09-30

Pod koniec lat 20. XX w. Katolicki Uniwersytet Lubelski podjął starania w kierunku umożliwienia uzyskania habilitacji przez historyka prawa – doktora Jana Kamińskiego. Przedsięwzięciu temu sprzyjał prof. Przemysław Dąbkowski, który był mentorem i wychowawcą Jana Kamińskiego. Niestety, mimo wieloletnich starań, lubelskiemu uczonemu nie udało się zdobyć upragnionego tytułu. Materiały archiwalne, zachowane w zbiorach Biblioteki KUL, rzucają nowe światło na tę sprawę. Nie wszyscy byli Kamińskiemu życzliwi i nie wszyscy dotrzymali słowa, obiecawszy mu wsparcie i pomoc.

Pryncypia prawa własności według Williama Blackstone’a – rozważania wstępne

Łukasz Korporowicz — 2024-09-30

Zdaniem wielu historyków prawa, w osiemnastym stuleciu nie wydarzyło się nic spektakularnego w obszarze historii prawa angielskiego. W rzeczywistości jednak, ten pogląd umniejsza dążeń systematyzacyjne następujące w tej epoce. W artykule przyjmuje się, że w osiemnastym stuleciu możliwe jest dostrzeżenie poważnych oznak kształtowania się nowych przejrzystych doktryn praw oraz porządkowania tych, które istniały już wcześniej. Proces ten występował w odniesieniu do różnych gałęzi prawa. Jedną z najbardziej charakterystycznych i szczególnych gałęzi angielskiego common law było prawo własności ziemskiej. Pierwotne założenie artykułu zostało poddane analizie poprzez jego porównanie z naczelnymi motywami (nazywanymi ‘pryncypiami’) związanymi z prawem własności ziemskiej wynikającymi z wypowiedzi Williama Blackstone’a wygłoszonymi w trakcie wykładów poświęconych common law, a utrwalonych w jego Commentaries on the Laws of England.

Kilka refleksji nad systematyką rzymskiego prawa prywatnego

Marek Kuryłowicz — 2024-09-30

W artykule naszkicowano ważne merytorycznie kwestie, wynikające z prowadzonej w nauce prawa rzymskiego dyskusji nad systematyką Instytucji, która przetrwała od czasów klasycznych do systematyki pandektowej w wieku XVIII. Nie jest to systematyka wyczerpująca ani jednolita, i dlatego można zastanowić się nad opracowaniem pełnej systematyki instytucjonalnej rzymskiego prawa prywatnego.

Proces rzymsko-kanoniczny dla kodyfikacji polskiej procedury sądowej sprzed 500 lat

Franciszek Longchamps de Bérier — 2024-09-30

Skodyfikowana w 1523 r. polska procedura cywilna okazała się zwięzła – na Formula processus złożyło się 111 artykułów, zredagowanych w języku łacińskim na wzór rzymskich kodyfikacji. Średniowieczne prawo procesowe kształtowane było w Europie przez zasady, instytucje i paradygmaty, które wywodziły się z rzymskiego procesu kognicyjnego oraz z prawa kanonicznego. Ze względu na oba te korzenie, klasyczny proces kościelny nazywany jest procesem rzymsko-kanonicznym. Charakteryzujące go trzy zasady: dyspozytywność, kontradyktoryjność i pisemność oraz możliwość wnoszenia apelacji, przyczyniły się do nadania nowoczesnego kształtu polskiej kodyfikacji procesu cywilnego, której dokonano w złotej epoce jagiellońskiej.

Ze spuścizny profesora Cezarego Kunderewicza. Jan Kodrębski i Cezary Kunderewicz w Katedrze Prawa Rzymskiego Uniwersytetu Łódzkiego

Anna Pikulska-Radomska — 2024-09-30

Przedmiotem artykułu jest prześledzenie relacji zachodzących pomiędzy profesorami Cezarym Kunderewiczem (1912–1990) i Janem Kodrębskim (1936–1997). Analiza została przeprowadzona w oparciu o ich korespondencję, w szczególności listy J. Kodrębskiego zachowane w prywatnym archiwum C. Kunderewicza, które trafiło do Katedry Prawa Rzymskiego UŁ dzięki uprzejmości jego córki, Teresy Kuderewicz CR. Listy pochodzące z lat 1971–1990, obok informacji o łączących profesorów relacjach i podziale zadań w Katedrze Prawa Rzymskiego UŁ, są świadectwem sympatii i szacunku, jakimi panowie się darzyli.

De proxeneticis. O pośrednictwie handlowym w prawie rzymskim uwag kilka

Bronisław Sitek — 2024-09-30

Przedmiotem opracowania jest instytucja pośrednika handlowego w prawie rzymskim określanego jako proxeneta. Po wojnach punickich Rzym ewoluował w kierunku państwa globalnego, co przyczyniło się do dynamicznego rozwoju gospodarczego, zwłaszcza handlu. Kupcy przemierzający ogromne połacie imperium potrzebowali lokalnego wsparcia ze strony osób znających miejscowe prawo, zwyczaje, a przede wszystkim stosunki handlowe. Pierwowzorem dla działalności proxenetae były osoby zajmujące się swataniem czy poszukiwaniem klientów dla prostytutek (lenocinium). Instytucja pośrednika handlowego w prawie rzymskim jest dość dobrze opracowana w literaturze dawnej i współczesnej. Nie istnieje natomiast żadne szersze opracowanie tej instytucji w piśmiennictwie polskojęzycznym. Stąd celem opracowania jest przede wszystkim przybliżenie polskiemu czytelnikowi takich kwestii, jak: kim był proxeneta, na jakiej podstawie prawnej działał, sposób określenia jego wynagrodzenia, rozstrzyganie sporów między pośrednikiem a osobą, której udział profesjonalnego wsparcia. Ciekawym zagadnieniem poruszanym w niniejszym studium jest również kwestia społecznej oceny działalności proxenetae. Podstawową zastosowaną metodą badawczą jest metoda prawno-historyczno-dogmatyczna. Badania zostały ograniczone zasadniczo do analizy trzech fragmentów autorstwa Ulpiana zachowanych w D. 50.14. Ponadto, w ramach metodologii, Autor przeprowadzając analizę wspomnianych fragmentów, opierał się na ich umiejscowieniu przez Otto Lenela w Palingenesia, co niewątpliwie stanowi novum w dotychczasowym dorobku romanistycznym. Podstawowym wnioskiem płynącym z opracowania jest stwierdzenie, że proxeneta jest archetypem dzisiejszej instytucji pośrednika handlowego.

Zagadnienie testamentów wspólnych w prawie rzymskim

Renata Świrgoń-Skok — 2024-09-30

W niniejszym artykule zostało przybliżone zagadnienie testamentów wspólnych, przez które należy rozumieć takie testamenty, których treść obejmowałaby rozrządzenia na wypadek śmierci więcej niż jednego spadkodawcy. Przyjęta w prawie rzymskim zasada swobody testowania spowodowała odrzucenie instytucji testamentów wspólnych. Nie wydaje się także, że możliwość przygotowania testamentu wzajemnego przez małżonków, jaką dawała konstytucja cesarza Walentyniana III z roku 446, oraz udogodnienia co do formy, jak i treści w zakresie testamentów żołnierskich stanowią podstawę do jednoznacznego stwierdzenia, że praktyka sądowa na przestrzeni wieków wyjątkowo dopuszczała takie testamenty.

Koledzy z zasadami. Cenzura a zasady sprawowania urzędów w Rzymie republikańskim

Anna Tarwacka — 2024-09-30

Artykuł dotyczy zasad sprawowania urzędów w republikańskim Rzymie w odniesieniu do cenzury. Wydaje się, że były one respektowane, choć zdarzały się pewne odstępstwa od ogólnych reguł, wynikające ze specyfiki tej magistratury. Szczególnie silna była zasada kolegialności, pozwalająca kolegom na urzędzie wzajemnie się blokować i uniemożliwiająca im samodzielne działanie wbrew woli drugiego cenzora.

Ius sacrum w rekonstrukcjach Ustawy XII Tablic

Maria Zabłocka — 2024-09-30

Po zniszczeniu oryginalnych tablic, już w starożytności starano się odtworzyć tekst Ustawy, ale źródła z tego okresu prawie się nie zachowały. Prace Rivaliusa i Alexandra ab Alexandro przytaczają tekst Decemwirów bez stosowania jakiejkolwiek systematyki. Dopiero Oldendorp, Hotomanus, tekst znajdujący się w Corpus Iuris Civilis, a następnie Gothofredus odtwarzają kolejność przepisów w odpowiednim porządku. W pracy Oldendorpa, Hotomanusa i w CIC systematyka oparta jest na podziale na ius sacrum – ius publicum – ius privatum; Gothofredus wziął pod uwagę komentarz Gaiusa, co spowodowało, że ius sacrum – lecz wyłącznie przepisy dotyczące obrzędów pogrzebowych – znalazło się w X tablicy. Powstaje pytanie, co Rzymianie rozumieli pod pojęciem ius sacrum i która z proponowanych palingenezji jest najbliższa mentalności ludzi z V w. przed Chr.

Prawa auguralne i pontyfikalne w Noctes Atticae Aulusa Gelliusa

Jan Zabłocki — 2024-09-30

W archaicznym zbiorze Noctes Atticae Aulusa Gelliusa znalazły się ‒ wśród wielu ciekawych wiadomości, z różnych dziedzin wiedzy z minionej przeszłości, także te traktowane przez współczesnych mu jako bezużyteczne lub trudne do zrozumienia ‒ nieliczne wzmianki poświęcone rzadko poruszanym zagadnieniom prawa auguralnego i pontyfikalnego. Dzięki Gelliusowi zachowały się fragmenty zaginionych dzieł różnych autorów, które dotyczą, kompetencji kapłanów i ich udziału w obrzędach sakralnych takich jak: auspicia, adrogatio, testamentum calatis comitiis, inaugurationes regum et pontificum, captio dziewcząt do służby świątyni Westy, formuła iusiurandum żołnierzy i te wygłaszane przez fecjałów związane z przygotowaniem do wojny.

Bibliografia prac ks. prof. dr. hab. Antoniego Dębińskiego

Karol Adamczewski — 2024-09-30

Działalność organizacyjna Księdza Profesora Antoniego Dębińskiego jako Rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w latach 2012–2020

Stanisław Janeczek — 2024-09-30

Charakterystyka dorobku naukowego i działalności dydaktycznej ks. prof. dr hab. Antoniego Dębińskiego

Magdalena Pyter — 2024-09-30

Magia w Kazaniach Cezarego z Arles

Irmina Stodulska — 2024-09-30

Cezary z Arles był jedną z najwybitniejszych postaci swoich czasów. Starał się wpływać na postępowanie podległej mu społeczności poprzez żarliwe i głęboko przemyślane kazania. Jednymi z poruszanych w nich zagadnień były różnego rodzaju praktyki magiczne. Duchowny piętnował m.in.: wróżenie z wnętrzności zwierząt (haruspicia), wróżenie z zachowania ptaków (auguria) czy astrologię, a także zwracanie się do zamawiaczy, czarnoksiężników, wróżących z losów oraz wieszczków. Zdaniem biskupa Arles wszelkiego typu magiczne aktywności łączyło jedno – związek z działalnością diabła. Przedmiotem prowadzonych w niniejszym artykule rozważań są praktyki magiczne, które w Kazaniach galijskiego kaznodziei zostały uznane za szkodliwe. Zastosowano metody historyczną, porównawczą i filologiczną.