Studia z Prawa Wyznaniowego

XXI Ogólnopolski Zjazd Katedr i Wykładowców Prawa Wyznaniowego "Sytuacja prawna związków wyznaniowych w państwach europejskich", Białystok, 6-8 czerwca 2024 roku

Konrad Dyda — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Sprawozdanie z XXI Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Wykładowców Prawa Wyznaniowego nt. Sytuacja prawna związków wyznaniowych w państwach europejskich. Zjazd odbył się w Białymstoku, w dniach 6-8 czerwca 2024 r. Organizatorem zjazdu był Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu w Białymstoku oraz Polskie Towarzystwo Prawa Wyznaniowego. Oceniając całość obrad XXI Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Wykładowców Prawa Wyznaniowego należy stwierdzić, że stanowił on interesujące podsumowanie dotychczasowych badań nad węzłowymi i aktualnym problemami prawa wyznaniowego, wyznaczając jednocześnie horyzonty dla dalszych analiz w tym obszarze.

Piąta edycja Praskich dialogów na temat relacji Państwo–Kościół: Opieka duchowa w instytucjach publicznych (II), Praga, 11–14 czerwca 2024 roku

Piotr Stanisz — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Sprawozdanie z Piątej edycji Praskich dialogów na temat relacji Państwo–Kościół: Opieka duchowa w instytucjach publicznych (II), która odbyła się na Uniwersytecie Karola w Pradze (Czechy) w dniach 11–14 czerwca 2024 roku.

VII Konferencja ICLARS "Akomodacja religii lub przekonań w sferze publicznej: Nienależny przywilej czy prawo podstawowe?", Notre Dame, Indiana, 21–23 października 2024 roku

Vanja-Ivan Savić — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Sprawozdanie z VII międzynarodowej konferencji pt. Akomodacja religii lub przekonań w sferze publicznej: Nienależny przywilej czy prawo podstawowe?, zorganizowanej na Uniwersytecie Notre Dame w stanie Indiana (USA) w dniach 21–23 października 2024 r. Jej organizatorem było międzynarodowe konsorcjum ICLARS (The International Consortium for Law and Religion Studies).

Wspólne wytyczne w sprawie osobowości prawnej wspólnot religijnych lub światopoglądowych przyjęte przez Komisję Wenecką a osobowość prawna kościołów i innych związków wyznaniowych w Polsce

Marek Strzała — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

W 2014 r. Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (Komisja Wenecka) we współpracy z Biurem Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE/ODIHR) przyjęła dokument pt. Wspólne wytyczne w sprawie osobowości prawnej wspólnot religijnych lub światopoglądowych (dalej: Wytyczne’2014). Dokument ten zawiera niewiążące (soft law) propozycje dla państw-stron w zakresie osobowości prawnej wspólnot religijnych i światopoglądowych. Zasady zaproponowane przez Komisję Wenecką i OBWE/ODIHR w Wytycznych’2014 można podzielić na sześć kategorii: zasady ogólne oraz pięć grup zasad dotyczących poszczególnych zagadnień (ogólnej dostępności osobowości prawnej dla wspólnot religijnych i światopoglądowych; przesłanek nabycia osobowości prawnej; postępowania w sprawie nabycia i cofnięcia osobowości prawnej; funkcjonowania osób prawnych wspólnot religijnych i światopoglądowych; utraty osobowości prawnej).

Analiza polskiego prawa dotyczącego rejestracji wspólnot religijnych zawartych w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania prowadzi do ogólnego wniosku, że polskie przepisy są w większości zgodne z zasadami wymienionymi w Wytycznych’2014. Brak obowiązku rejestracji (uzyskania osobowości prawnej), możliwość korzystania z powszechnych form osobowości prawnej (stowarzyszenie, fundacja, spółka prawa handlowego), zakres autonomii podczas rejestracji związku wyznaniowego oraz możliwość prowadzenia dowolnej działalności dozwolonej osobom prawnym, są w pełni zgodne z Wytycznymi’2014. To samo, co do zasady, dotyczy przepisów regulujących przesłanki pozbawienia osobowości prawnej (z zastrzeżeniami dotyczącymi braku warunku powtarzalności w odniesieniu do naruszeń prawa i statutu uprawniających do pozbawienia osobowości prawnej oraz potencjalnie szerokim marginesem oceny w przypadku pojęcia „rażącego naruszenia”). Również przepisy proceduralne dotyczące rejestracji oraz wykreślenia z rejestru związków wyznaniowych są, co do zasady, zgodne z zasadami wynikającymi z Wytycznych’2014 (z zastrzeżeniami dotyczącymi możliwości zaskarżenia decyzji w sprawie rejestracji wyłącznie przez wnioskodawców oraz możliwości zaskarżenia decyzji o wykreśleniu z rejestru wyłącznie przez osobę prawną). Niektóre przepisy nie są niezgodne z Wytycznymi’2014, lecz jedynie niefortunnie sformułowane (np. brzmienie art. 33 ust. 3 u.g.w.s.w.).

Natomiast brak możliwości uzyskania statusu tzw. “kościoła lub innego związku wyznaniowego”, wiążącego się z szeregiem praw i przywilejów przez niereligijne wspólnoty światopoglądowe, wymogi posiadania obywatelstwa polskiego oraz podania szczegółowych danych (w tym daty urodzenia, miejsca zamieszkania oraz rodzaju, serii i numeru dokumentu tożsamości oraz numeru PESEL) każdego członka założyciela w celu rejestracji mogą budzić poważne obawy co do ich zgodności z zasadami przyjętymi przez Komisję Wenecką.

Religijne wychowanie dziecka jako przedmiot rozstrzyganego sądownie sporu pomiędzy rodzicami

Grzegorz Maroń — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

W artykule dokonano syntezy i oceny wskazywanych w doktrynie prawniczej oraz stosowanych w orzecznictwie różnych państw kryteriów sądowego rozstrzygania sporów rodziców w przedmiocie religijnego wychowania ich dzieci. Kolizja praw i wolności rodziców (prawo do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami, prawo do prywatności i życia rodzinnego, wolność wyznania), niejednolitość rozumienia dobra dziecka oraz wiążąca sąd zasada bezstronności (neutralności) religijnej władz publicznych czynią tytułową kategorię spraw szczególnie trudną do rozstrzygania. Ich złożoność sprawia, że przepisy prawa w ograniczonym stopniu mogą ukierunkowywać i determinować praktykę orzeczniczą, nie znosząc potrzeby kontekstualnego podejścia do konkretnego przypadku przez sąd działający w granicach niemałej dyskrecjonalności. Autor stoi na stanowisku, że sądy, rozstrzygając spory rodzicielskie, powinny za każdym razem starać się ograniczyć prawo matki czy ojca do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami w stopniu najmniejszym z możliwych, a zarazem w sposób wciąż adekwatny do dobra dziecka rozumianego w kategoriach jego ochrony przed szkodą fizyczną i psychologiczną, ale zasadniczo już nie w kategoriach przyszłej pomyślności.

Niemiecki system finansowania kościołów i innych związków wyznaniowych

Mirosław Kosek — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

W artykule przedstawiono niemiecki system finansowania kościołów i innych związków wyznaniowych z uwzględnieniem dwóch jego zasadniczych źródeł: świadczeń państwa na rzecz związków wyznaniowych oraz podatku kościelnego. Świadczenia państwa niemieckiego na rzecz związków wyznaniowych można podzielić na dwie grupy: świadczenia odszkodowawcze związane z przejęciem dóbr kościelnych w okresie sekularyzacji (art. 138 Konstytucji Weimarskiej, Weimerer Reichsverfassung, WRV) oraz dotacje. Rozważania dotyczące podatku kościelnego koncentrują się wokół jego podstaw prawnych (art. 137 pkt 6 WRV) oraz wybranych elementów jego struktury, w tym rodzajów podatku, podstawy opodatkowania oraz zakresu podmiotowego.

Rozważania zawarte w artykule pozwalają na sformułowanie kilku wniosków. Udział państwa w finansowaniu związków wyznaniowych w Niemczech w postaci świadczeń odszkodowawczych znajdujących swą podstawę prawną w art. 140 Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec, Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschlan (art. 137 pkt 1 WRV) jest przedmiotem krytyki. Należy przyjąć, że nadal będą podejmowane próby likwidacji tych świadczeń państwa, czego wyrazem są projekty ustawy z 2020 r. Podobnych wątpliwości i dyskusji nie budzą świadczenia państwowe w postaci określonych subwencji na rzecz związków wyznaniowych, a także sam podatek kościelny jako podstawowa forma finansowania kościołów i związków wyznaniowych w Niemczech.

Trzeba jednak przypomnieć, że podatek kościelny w jego niemieckim kształcie, w szczególności integralne powiązanie przynależności wyznaniowej z obowiązkiem świadczenia, powodował spory i dyskusje w doktrynie prawa kanonicznego. Ten problem wymagałby jednak odrębnych i szczegółowych rozważań, które wykraczają poza ramy niniejszego artykułu.

Model finansowania wspólnot religijnych oparty na asygnacie podatkowej. Geneza i rozwój

Łukasz Bernaciński — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Artykuł prezentuje historyczne okoliczności stworzenia instrumentu finansowania wspólnot religijnych ze środków publicznych, jakim jest asygnata podatkowa, a także proces rozwoju tegoż rozwiązania na przestrzeni lat w kolejnych państwach europejskich. Nacisk położono na zbadanie trendów rozwojowych widocznych w konstrukcji asygnaty podatkowej na rzecz wspólnot religijnych w kolejnych systemach prawnych, do których rozwiązanie to wprowadzano, oraz ewolucji tejże konstrukcji w poszczególnych państwach. Celem badań uczyniono sformułowanie na podstawie zidentyfikowanych trendów wniosków praktycznych dla reformy systemu finansowania wspólnot religijnych ze środków publicznych w Polsce, która polegać ma na ustanowieniu odpisu podatkowego na kościoły i inne związki wyznaniowe. Przeprowadzona analiza pozwoliła na potwierdzenie hipotezy o podobieństwie skutków określonych rozwiązań konstrukcyjnych asygnaty podatkowej w różnych systemach prawno-społeczno-gospodarczych oraz opisanie dostrzegalnych trendów w ewolucji konstrukcji prawnej asygnaty podatkowej. W rezultacie sformułowano wnioski dla polskiej reformy dotyczące pożądanego kontekstu jej wprowadzenia (zakończenie sporu o upaństwowienie i niezwrócenie kościelnych nieruchomości ziemskich), właściwego ukształtowania okresu przejściowego, sposobu tworzenia budżetu odpisu podatkowego i jego wysokości.

Postępowanie egzekucyjne albo upadłościowe wobec osoby prawnej Kościoła Katolickiego w Polsce a mienie stanowiące przedmiot kultu religijnego

Rafał Adamus — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Niniejsze opracowanie odnosi się do problemu ochrony prawnej przedmiotów kultu religijnego należących do kościelnej osoby prawnej w przypadku wszczęcia względem niej postępowania egzekucyjnego albo postępowania upadłościowego. W tekście postawiono tezę, że tzw. mienie kościelne (mienie należące do kościelnych osób prawnych) może podlegać likwidacji w ramach postępowania egzekucyjnego albo postępowania upadłościowego. Sformułowano też wniosek de lege ferenda sprowadzający się do postulatu wprowadzenia w takiej sytuacji prawa pierwokupu dla innych kościelnych osób prawnych. W odniesieniu do mienia sakralnego wskazano na istniejący immunitet egzekucyjny w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W przypadku egzekucji sądowej powołano się na poglądy doktrynalne wskazujące na immunitet egzekucyjny przynależny kościelnym osobom prawnym. Formułując argumenty uzasadniające ten immunitet, dostrzeżono również niedoskonałość regulacji normatywnej. Jednocześnie wskazano na okoliczność, że składniki mienia, które nie podlegają egzekucji, nie wchodzą do masy upadłości.

Niepaństwowe fundusze emerytalne organizacji religijnych na Ukrainie: Podstawy i czynniki wpływu

Oleksandr Bilash, Tetyana Karabin, Valeriy Patskan — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

W artykule po raz pierwszy podjęto próbę ujawnienia przesłanek i czynników udziału organizacji religijnych w niepaństwowych zabezpieczeniach emerytalnych na Ukrainie. Podstawą empiryczną tego badania były obecne ramy prawne i regulacyjne, wskaźniki ekonomiczne oraz informacje na temat praktycznej działalności jednego niepaństwowego funduszu emerytalnego utworzonego przez organizację religijną na Ukrainie. W artykule przeanalizowano ekonomiczne, prawne, etyczne, bezpieczeństwa i korporacyjne przesłanki, czynniki tworzenia i funkcjonowania „kościelnych funduszy emerytalnych”.

Ogólnie rzecz biorąc, warunki dla rozwoju niepaństwowych funduszy emerytalnych na Ukrainie są niekorzystne ze względu na wysoką inflację, słabo rozwinięte instytucje finansowe i nieufność społeczeństwa do nich. Jednak pozytywnymi czynnikami wpływającymi na rozwój funduszy emerytalnych tworzonych przez organizacje religijne są wysokie wyniki funduszu kościelnego „Pokrova”, fakt stabilności instytucji kościelnych, który może stać się punktem odniesienia dla obywateli w ich stosunku do instytucji tworzonych przez organizacje religijne, a także zainteresowanie duchowieństwa i samych organizacji gromadzeniem emerytur duchownych oprócz emerytury państwowej lub zamiast niej.

Chociaż praktyka tworzenia takich funduszy nie jest powszechna, zasługują one na większą uwagę ze strony państwa, ponieważ rozwiązują ważne zadanie społeczne - zabezpieczenie emerytalne dla konkretnej osoby, która stała się jego uczestnikiem (niezależnie od tego, czy jest to osoba wierząca, duchowna czy jakakolwiek inna).

Osoba prawna Kościoła Katolickiego jako uczestnik postępowania wieczystoksięgowego w prawie polskim – wybrane zagadnienia

Włodzimierz Broński, Piotr Sławicki — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Niniejszy artykuł dokonuje oceny norm prawnych związanych z obrotem nieruchomościami przez osoby prawne Kościoła Katolickiego w kontekście postępowania wieczystoksięgowego. W pierwszej kolejności przedstawione jest zagadnienie osobowości prawnej przedmiotowych kościelnych osób prawnych. Następnie analizie zostały poddane zasady reprezentacji kościelnych osób prawnych przez właściwe organy, co ma istotne znaczenie zarówno dla dopuszczalności zawarcia materialnoprawnej czynności prawnej, której przedmiotem jest nieruchomość, jak i dla badania skuteczności czynności procesowych dokonywanych w toku postępowania wieczystoksięgowego. Ostatnia część poświęcona jest obrotowi nieruchomościami z udziałem kościelnych osób prawnych w kontekście zasad wynikających z regulacji postępowania wieczystoksięgowego. Przeprowadzone badania prowadzą do wniosku, że dla postępowania wieczystoksięgowego podstawowe znaczenie ma ocena skuteczności czynności prawnej w kontekście szczegółowych wymogów prawa kanonicznego, czego przykładem są kan. 1281 § 1 KPK w zakresie czynności przekraczających granice i sposób zwyczajnego zarządu czy też kan. 1292 § 1–2 KPK uzależniające ważność alienacji od zgody lub zezwolenia właściwego podmiotu. Brak wymaganego przez przepisy prawa kanonicznego zezwolenia lub zgody prowadzić powinien do oddalenia wniosku o wpis, który to brak może być ewentualnie sanowany przez późniejsze potwierdzenie dokonanej czynności prawnej przy zastosowaniu instrumentów prawa cywilnego, czego przykładem są art. 39 i 63 Kodeksu cywilnego. Dodatkowo, realizacja zasady autonomii Kościoła Katolickiego wyraża się w pozostawieniu władzy kościelnej regulacji szczegółowych zasad powoływania właściwych organów kościelnych osób prawnych, zatem sąd wieczystoksięgowy nie może kwestionować skuteczności powołania przedmiotowych organów, których ocena pozostawiona została Kościołowi Katolickiemu i jego jednostkom organizacyjnym.

O podziale władz i oddzieleniu Kościoła od państwa. Uwagi na temat rezygnacji prezydent Węgier

Lóránt Csink — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Rezygnacja węgierskiej prezydent w lutym 2024 r. okazała się nie tylko kwestią polityczną. Sprowokowała również do postawienia ważnych pytań z zakresu prawa konstytucyjnego. Dotyczą one takich spraw, jak: parlamentaryzm, podział władz, odpowiedzialność polityczna oraz oddzielenie Kościoła od państwa. Niniejszy artykuł zawiera analizę teoretyczną prowadzącą do odpowiedzi na pytanie o przyczyny rozbieżności pomiędzy rzeczywistością polityczną a treścią podręczników do prawa konstytucyjnego. Konstytucjonaliści z reguły interpretują oddzielenie Kościoła od państwa według klucza instytucjonalnego, rozważając relacje pomiędzy różnymi „strukturami”. Autor natomiast proponuje odmienne ujęcie, kierując uwagę na dostrzegany w omawianej sprawie splot funkcji kościelnych i państwowych. W jaki sposób należy oceniać sytuacje, w których przywódcy kościelni są zaangażowani w politykę? W konkluzji stwierdza się, że relacja między prezydentem a rządem zmieniła się znacząco pomimo tego, że tekst Konstytucji pozostał taki sam. Zmiana ta przyniosła efekt w postaci politycznej odpowiedzialności pani prezydent, co jeszcze niedawno nie było nawet brane pod uwagę. Natomiast jeśli chodzi o oddzielenie Kościoła od państwa, jest niewątpliwe, że nie chodzi w nim wyłącznie o kwestie strukturalne, lecz istotne znaczenie mają również relacje personalne.

Dopuszczalne różnicowanie sytuacji pracowników ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd

Małgorzata Czuryk — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Wierzący i niewierzący mają równe prawa w życiu państwowym, politycznym, gospodarczym, społecznym i kulturalnym. Jakakolwiek dyskryminacja z powodu religii lub przekonań w sprawach religii jest zakazana. Zakaz ten obowiązuje również w ramach stosunków pracy. Wyjątek od zasady nieróżnicowania pracowników ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd w prawie polskim został określony w art. 18^3b§ 4 Kodeksu pracy. Zgodnie z nim nie stanowi naruszenia zasady równego traktowania ograniczanie przez kościoły i inne związki wyznaniowe, a także organizacje, których etyka opiera się na religii, wyznaniu lub światopoglądzie, dostępu do zatrudnienia, ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd, jeżeli rodzaj lub charakter wykonywania działalności przez kościoły i inne związki wyznaniowe, a także organizacje powoduje, że religia, wyznanie lub światopogląd są rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym pracownikowi, proporcjonalnym do osiągnięcia zgodnego z prawem celu zróżnicowania sytuacji tej osoby. Odnosi się to również do wymagania od pracowników działania w dobrej wierze i lojalności wobec etyki kościoła, innego związku wyznaniowego bądź organizacji światopoglądowej. Celem niniejszego artykułu jest refleksja nad dopuszczalnością różnicowania pracowników ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd. Wymaga to wskazania podmiotów, które uprawnione są do stosowania tego swoistego kontratypu oraz kryteriów jego stosowania. Konieczne jest również zwrócenie uwagi na pojawiającą się kolizję praw przysługujących każdej osobie (pracownikowi) z prawem kościołów i innych związków wyznaniowych oraz organizacji, których etyka opiera się na religii, wyznaniu lub światopoglądzie (pracodawców) w procesie zatrudnienia oraz na sposób rozwiązywania tej kolizji. Dla zachowania równowagi między prawami stron stosunku pracy i przeciwdziałania nadużyciom konieczne jest zagwarantowanie możliwości weryfikacji przez sąd, czy prawidłowo zastosowano kryteria kontratypu w konkretnym stanie faktycznym. Przy rozstrzyganiu pojawiających się w tym zakresie kolizji praw sądy powinny mieć na względzie zarówno prawa indywidualne pracowników, jak i gwarancje oraz prawa kościołów i innych związków wyznaniowych, a także organizacji światopoglądowych.

„Państwo kościelne” – próba konceptualizacji

Marek Jabłonowski, Wojciech Jakubowski — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Celem niniejszego artykułu jest wypełnienie luki w literaturze przedmiotu poprzez przeprowadzenie całościowej refleksji na temat statusu państw kościelnych, to znaczy odczytania roli i wagi takich państw w powszechnej historii ustrojów i użyteczności figury „państwa kościelnego” jako kategorii analitycznej. Wykorzystano metodę analizy retrospektywnej umożliwiającej prześledzenie procesu ich kształtowania się i uzyskiwania przez nie funkcji publiczno-prawnych. Zaproponowano oryginalną typologię, uwzględniającą kryteria teleologiczne i ustrojowo-administracyjne. Wyróżniono państwa kościelne sensu stricto, sensu largo i sensu largissimo. Jako współczesną egzemplifikację państwa kościelnego wskazano Państwo Miasta Watykańskiego, będące najmniejszym obszarowo i najskromniejszym pod względem liczby ludności „państwem miniaturowym” świata. Administruje ono dobrami eksterytorialnymi Stolicy Apostolskiej, których łączna powierzchnia przewyższa obszar samego państwa. Kościelno-świeckie władze zwierzchnie nie tyle nim rządzą, co administrują w imieniu i w granicach zakreślonych przez suwerena – Stolicę Apostolską. Jego relacje ze Stolicą Apostolską mają charakter unii funkcjonalnej o charakterze unikalnym. Posiada Ustawę zasadniczą, która – w połączeniu z traktatami laterańskimi i ustawami organicznymi – tworzy spójny fundament ustrojowy. Jest ono elekcyjną, teokratyczno-hierokratyczną monarchią absolutną o charakterze patrymonialnym.

Obowiązek ochrony życia a prawo do odmowy leczenia w kontekście wolności religijnej świadków Jehowy i ich stanowiska względem transfuzji krwi

Urszula Nowicka — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Ratowanie życia jest istotą zawodu lekarza, co realizuje także konstytucyjną zasadę ochrony zdrowia. Jednak w powinności leczącego wpisane są także prawa pacjenta, a wśród nich jego prawo do samostanowienia. W konsekwencji lekarz nie może definiować sposobu leczenia wyłącznie według własnej opinii, gdyż w ten sposób ograniczałby autonomię chorego. Pacjent uczestniczy dziś w podejmowaniu decyzji medycznych, które go dotyczą, a jego zgoda jest podstawą legalności działania lekarza. W ten sposób może jednak powstać trudność w jednoczesnej realizacji dwóch zasad: salus aegroti suprema lex est oraz voluntas aegroti suprema lex est. Pacjenci odmawiają leczenia z różnych przyczyn. W przypadku świadków Jehowy odmowa może wynikać z religijnego zakazu stosowania transfuzji krwi. Na kanwie obowiązujących w Polsce rozwiązań prawnych, orzecznictwa oraz stanowisk wyrażanych w doktrynie autor niniejszego artykułu podejmuje kwestię wymogów dotyczących odmowy udzielenia zgody na leczenie. Udowadnia, że nikt nie ma prawa żądać od pacjenta, aby tłumaczył się ze swojej decyzji, choćby nawet z punktu widzenia medycyny była ona irracjonalna. Taka decyzja musi być jednak wolna, co znaczy, że zgoda pacjenta nie może być ani wymuszona, ani zmanipulowana. Nie ma przy tym znaczenia, czy jest wyrażana w konkretnej sytuacji, czy na przyszłość (oświadczenia pro futuro), musi jednak dotyczyć osoby, która ją podejmuje – pełnoletniej i nieubezwłasnowolnionej. Zupełnie inaczej należy rozstrzygać kwestię zgody w sytuacji, gdy ma ona dotyczyć określonego sposobu leczenia dziecka, a zatem osoby, która nie może samodzielnie podejmować decyzji, ale w imieniu której działają rodzice. Decydowanie o życiu i śmierci dziecka przekracza bowiem granice władzy rodzicielskiej, dlatego każda odmowa w tym zakresie powinna zostać poddana weryfikacji.

Świecka a kanoniczna autentyczna wykładnia prawa

Robert Piszko — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

W polskiej nauce prawa określenie różnych typów wykładni ze względu na jej moc wiążącą prowadzi do wyróżnienia wykładni autentycznej, wykładni legalnej (wykładnia wiążąca, jeśli prawo tak stanowi), operatywnej i doktrynalnej. Jeśli rezultat wykładni wiąże w określonym zakresie, to zbędne jest realizowanie zabiegów merytorycznych, które z kolei określa druga typologia. W jej ramach wyróżnia się wykładnię językową (w tym literalną), systematyczną, systemową, funkcjonalną, rozszerzającą, zwężającą, historyczną, prawnoporównawczą. Podobnie jest w nauce prawa kanonicznego, chociaż w kanonistyce inaczej traktuje się różne rodzaje wykładni prawa. Tak właśnie jest w przypadku wykładni autentycznej, która w ujęciu kanonicznym ściśle łączy się z wykładnią legalną, podczas gdy w nauce świeckiej relacja tych dwóch rodzajów wykładni jest odmienna. Właśnie wykładnia autentyczna, a z konieczności również wykładnia legalna i operatywna, jest przedmiotem tego opracowania. Jego celem jest uchwycenie różnic w zakresie roli świeckiej i kanonicznej wykładni autentycznej w praktyce wykładni prawa i sformułowanie wniosków de lege ferenda dla inspirowanej kanonicznym ujęciem nowej koncepcji tej wykładni w prawie świeckim. Koncepcja ta zakłada, że zapewnienie uznawania mocy wiążącej wykładni autentycznej realizowanej przez podmiot, który dany przepis ustanowił, wymaga stworzenia instytucjonalnego zorganizowania jej stosowania i uznawania za wiążącą.

Cywilnoprawna konstrukcja ochrony dobra osobistego w postaci swobody sumienia jako instrument walki z mową nienawiści z powodów religijnych

Grzegorz Tylec — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

W artykule omówiono pojęcie dobra osobistego w postaci swobody sumienia oraz możliwości zastosowania jego prawnej ochrony do walki ze zjawiskiem dyskryminacji religijnej, którą stanowi mowa nienawiści. Wykazano, że zwalczanie religijnie motywowanej mowy nienawiści może być realizowane w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych i może przyjąć postać ochrony swobody sumienia, wyliczonej wśród dóbr osobistych w art. 23 Kodeksu cywilnego. Głównym wnioskiem wynikającym z przeprowadzonych badań jest jednak stwierdzenie, że przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych jedynie w ograniczonym zakresie mogą stać się instrumentem walki z mową nienawiści z powodów religijnych. W treści opracowania dokonano analizy zachowań określonych w decyzji ramowej 2008/913/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie zwalczania niektórych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawa karnego, co doprowadziło do wniosku, że nie wszystkie opisane w tym akcie prawnym przejawy tzw. mowy nienawiści będą mogły być uznane za przejawy naruszenia dóbr osobistych. Wniosek taki wypływa m.in. z faktu, iż naruszenie dóbr osobistych ma miejsce jedynie wtedy, gdy zachowanie dotyczy konkretnej, możliwej do zidentyfikowania osoby (członka grupy), a nie grupy osób jako całości. Omówiona w niniejszym opracowaniu możliwość rozciągnięcia ochrony prawnej przeciwko mowie nienawiści na reżim prawa cywilnego ma szczególne znaczenie, bowiem pozwala dochodzić ochrony prawnej w sytuacjach, gdy prawo karne nie może znaleźć zastosowania, np. z powodu braku winy sprawcy naruszenia. Jednocześnie konstrukcja prawa cywilnego pozwala pociągać do odpowiedzialności inne podmioty niż tylko bezpośredniego sprawcę naruszenia; może być to także wydawca, redaktor publikacji, w której doszło do naruszenia, czy podmiot świadczący usługi hostingowe.

Regulacje państwowe z 1858 roku dotyczące nakładania pokuty kościelnej na obszarze Królestwa Polskiego

Paweł Wolnicki — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Ustawodawca Królestwa Polskiego, wprowadzając Kodeksem kar głównych i poprawczych od 1848 r. pokutę kościelną, nie określił procedury ustanawiania takiej pokuty w konkretnym przypadku. Dostrzegając różnorodność stosowanych praktyk, Komisja Rządowa Sprawiedliwości wystąpiła do właściwej w sprawach wyznaniowych Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych w sprawie uregulowania tej kwestii. Efektem było zredagowanie w 1858 r. aktu: Wskazanie władzom duchownym zasad i form do wykonywania kary pokuty kościelnej. Miały one charakter instrukcji wprowadzonych do krajowego porządku prawnego rozporządzeniem władz państwowych. Celem niniejszego artykułu jest omówienie tego dokumentu i ocena jego wpływu na instytucje kościelne oraz na podsądnych skazanych na pokutę kościelną na podstawie przepisów karnych. Przeprowadzone analizy skłaniają do wniosku, że wytyczne odnoszące się do procedury nakładania pokuty kościelnej odznaczały się dużą dozą ogólności i nie zabezpieczały należycie praw podsądnego w zakresie wolności sumienia i wyznania. Nie dawały także gwarancji prawnej ochrony wolności Kościołów chrześcijańskich w wymiarze wspólnotowym. Stały się instrumentem służącym podporządkowaniu instytucji kościelnych i członków wyznań chrześcijańskich, przede wszystkim katolików, polityce wyznaniowej caratu.

Prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej – wybrane problemy praktyczne

Michał Białkowski — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Przedmiotem artykułu jest przysługujące pacjentom prawo do opieki duszpasterskiej. Podjęta tematyka ma szczególnie istotne znaczenie w świetle przemian zachodzących w polskim społeczeństwie, a także migracji (również z różnych od polskiego kręgów kulturowych) oraz rosnącej świadomości pacjentów w zakresie przysługujących im praw. Argumentem przemawiającym za podjęciem tej tematyki jest także złożoność regulacji prawnej normującej prawa pacjenta w tym obszarze, która wymaga od interpretatora sięgnięcia do różnych gałęzi prawa prywatnego (prawo cywilne, prawo rodzinne, narzędzia prawne służące do ochrony praw pacjenta) oraz publicznego (konstytucyjne ramy swobody sumienia i wyznania, organizacja ochrony zdrowia). W pracy zastosowano metodę dogmatycznoprawną wspartą przez analizę polskiego orzecznictwa sądowego.

Celem artykułu jest omówienie problematyki opieki duszpasterskiej świadczonej wobec pacjenta poprzez odniesienie się do praktycznych problemów związanych ze stosowaniem prawa. Stąd też w pracy poruszone zostały zagadnienia związane z realizacją prawa pacjenta w sposób zapewniający poszanowanie jego woli, w tym zagadnienie pozycji prawnej pacjenta małoletniego oraz pacjenta nieprzytomnego. Analizie poddana została także sytuacja wyznawców innych religii niż katolicka, dominująca na terenie Rzeczpospolitej Polskiej. Poruszone zostały także zagadnienia szczegółowe związane z rolą ograniczeń egzekucji sądowej i administracyjnej jako gwarancji realizacji omawianego prawa czy podmiotu zobowiązanego do ponoszenia kosztów opieki duszpasterskiej.

Artykuł dostarcza wniosków głównie dotyczących stosowania prawa, określając podmioty zobowiązane i uprawnione do realizacji prawa pacjenta do opieki duszpasterskiej. Fundamentem skutecznej realizacji uprawnień w tym obszarze pozostaje informacja o przysługującym prawie oraz sposobie jego wykonania. Niewątpliwie polski system prawny w zakresie ochrony autonomii woli pacjenta, niedyskryminacji mniejszości religijnych czy zasady ponoszenia kosztów związanych z wykonywaniem tego prawa przez podmiot leczniczy wpisuje się w europejski standard ochrony praw pacjenta.

Składniki mienia wyodrębnionej jednostki organizacyjnej osoby prawnej Kościoła Katolickiego jako przedmiot wkładu do spółki prawa handlowego (wybrane zagadnienia)

Emil Kowalik — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Celem artykułu jest omówienie kwestii związanych z funkcjonowaniem wyodrębnionej jednostki organizacyjnej osoby prawnej Kościoła Katolickiego oraz przeanalizowanie konsekwencji reorganizacji takiej jednostki poprzez wniesienie wykorzystywanego przez nią mienia do spółki prawa handlowego. Wyodrębniona jednostka organizacyjna kościelnej osoby prawnej funkcjonuje jako zorganizowany zespół składników majątkowych służących tej osobie prawnej. Rozważania zmierzają do odpowiedzi na pytanie o dopuszczalność oraz sensowność utworzenia spółki prawa handlowego w oparciu o składniki mienia przypisanego do jednostki organizacyjnej funkcjonującej w ramach osoby prawnej Kościoła Katolickiego. Chodzi zwłaszcza o ocenę: czy przedsiębiorstwo wykorzystywane przez taką jednostkę, ewentualnie zorganizowana część takiego przedsiębiorstwa, może stanowić wkład niepieniężny do tworzonej lub już istniejącej spółki prawa handlowego. Przeprowadzone analizy prowadzą do wniosku, że tego rodzaju aport jest dopuszczalny. Dokonanie omawianej reorganizacji powinno jednak każdorazowo zostać poprzedzone szczegółową analizą uwzględniającą zarówno cel, jaki przyświeca planowanemu przedsięwzięciu, jak i możliwe skutki prawno-podatkowe.

Weryfikacja duchownych w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym – wybrane zagadnienia

Michał Służalec — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Zgodnie z nowelizacją ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich, której dokonano w dniu 28 lipca 2023 r., obowiązek weryfikacyjny, służący realizacji celów tego aktu, został rozszerzony na osoby, które mają być dopuszczone do działalności związanej m.in. z rozwojem duchowym. Omawiany obowiązek polega na sprawdzeniu danej osoby w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Celem artykułu jest analiza odnoszących się do tego przepisów, z uwzględnieniem specyfiki działalności duchownych na rzecz małoletnich. Istotne znaczenie w tym kontekście posiada ustalenie, jaki wpływ na działalność kościołów i innych związków wyznaniowych ma rozszerzenie obowiązku weryfikacyjnego. W tym zakresie, de lege lata, autor wskazuje, że – co do zasady – obowiązek ten spoczywa także na kościelnych osobach prawnych. Zwraca też uwagę na wątpliwości dotyczące interpretacji analizowanych przepisów.

Cztery lekcje z czasu pandemii COVID-19 dla ograniczania wolności uzewnętrzniania religii w Polsce

Kacper Szewczyk — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Nadzwyczajne okoliczności pandemii COVID-19 oraz motywowane nią ograniczenia ożywiły naukową debatę na temat limitowania powszechnie gwarantowanych wolności i praw. W artykule zawarta została analiza problemów poruszanych w literaturze przedmiotu, dotyczących ograniczania wolności uzewnętrzniania religii w czasie tego kryzysu, w odniesieniu do legislacji w Polsce. Niniejsze opracowanie stanowi próbę sformułowania na ich podstawie wniosków na przyszłość. Pierwsza lekcja, która wynika z tych rozważań, wiąże się z koniecznością przywrócenia należytego rozumienia sfery autonomii związków wyznaniowych oraz uwzględnienia podziału kompetencji w regulowaniu praktyk religijnych, aby nie dochodziło do błędów popełnionych w okresie pandemii. Druga lekcja dotyczy potrzeby transparentnego stanowienia ograniczeń oraz ich dokładniejszego uzasadniania, pozwalającego na uniknięcie zarzutów arbitralności i niekonsekwencji podnoszonych wobec strategii zwalczania wirusa COVID-19. Trzecia lekcja wynika z analizy wątpliwości: czy regulacje pandemiczne nie miały charakteru dyskryminującego. W tym zakresie postuluje się, aby konstruowanie ograniczeń odbywało się w kontekście szerszej polityki osiągania określonego celu, ze zwróceniem szczególnej uwagi na równe traktowanie aktywności religijnej i świeckiej. Czwarta lekcja ma ogólniejszą naturę. Wynika z niej propozycja wprowadzenia nowego modelu ograniczania wolności uzewnętrzniania religii przy współpracy ze związkami wyznaniowymi, co pozwoli na odnalezienie proporcjonalnych środków oraz uniknięcie problemów obserwowanych podczas pandemii.

O obrazie uczuć religijnych słowem – komentarz do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 września 2022 roku w sprawie Rabczewska przeciwko Polsce

Lidia K. Jaskuła — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) w wyroku z dnia 15 września 2022 r. w sprawie Rabczewska przeciwko Polsce (skarga nr 8257/13) orzekł, że skazanie w procesie karnym piosenkarki za wypowiedź, która padła w trakcie wywiadu prasowego: „Ciężko wierzyć w coś, co spisał jakiś tam napruty winem i palący jakieś zioła”, odnoszącą się do autorów Biblii, stanowi naruszenie przez Polskę art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Ustalenia i konkluzje przedstawione w tej sprawie przez ETPC są zupełnie odmienne od tych, które wskazały sądy w postępowaniu krajowym. Wyrok ETPC zasługuje na aprobatę, mimo wskazanych w opracowaniu braków w jego uzasadnieniu. Orzeczenie to przesądza również o tym, że orzekanie przez sądy krajowe na podstawie art. 196 Kodeksu karnego, który penalizuje obrazę uczuć religijnych, nie może być oderwane od standardów konwencyjnych i wymaga od sądów krajowych pogłębionego namysłu nad istotą obrazy uczuć religijnych w perspektywie orzeczeń ETPC. W związku z tym wysoce pożądany jest jasny standard orzekania przez ETPC w sprawach dotyczących wolności słowa i ochrony uczuć religijnych. Dlatego ETPC powinien wyeliminować z uzasadnień swoich orzeczeń wszelkie braki argumentacyjne, luki i błędy merytoryczne.

Odpowiedzialność diecezji i parafii za delikty popełnione przez duchownego wobec małoletniego. Glosa krytyczna do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2022 roku (II CSKP 466/22)

Lucjan Świto — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

W komentowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy uznał, iż za nadużycia seksualne duchownego (wikariusza parafialnego) wobec osoby małoletniej odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 430 Kodeksu cywilnego ponosi diecezja oraz parafia, w której duchowny ten pełnił swoją posługę. Z tezą tą polemizuje autor glosy. Zastrzeżenia budzi przede wszystkim dokonana przez Sąd Najwyższy analiza norm prawa kanonicznego (potraktowanych wybiórczo) i sposób, w jaki Sąd Najwyższy zaaplikował te normy na gruncie polskiego porządku prawnego. Sąd Najwyższy, wykazując istnienie stosunku podporządkowania pomiędzy biskupem a duchowieństwem diecezjalnym, przyjął błędne założenie, że biskup działa zawsze jako organ diecezji, czyli, inaczej mówiąc, że działania biskupa są zawsze działaniami samej diecezji. Tymczasem pojęcie „organu”, które występuje w prawie świeckim, nie funkcjonuje w prawie kanonicznym, zaś istniejące w tej materii różnice nie odnoszą się wyłącznie do kwestii terminologicznych, ale dotykają samej istoty zagadnienia.

Prawo kanoniczne, mówiąc o reprezentacji podmiotów kościelnych, nie tylko nie odwołuje się do konstrukcji organu, lecz posługuje się inną siatką pojęciową. Używa pojęcia zarządcy osoby prawnej, osoby reprezentującej osobę prawną i osoby piastującej urząd kościelny. A cywilistyczne pojęcie „organu” w odniesieniu do kościelnych osób prawnych dotyczy jedynie relacji zewnętrznych.

Prawo kanoniczne nie przeczy temu, że w obrocie cywilnoprawnym (i dla potrzeb tego obrotu) biskup występuje w charakterze organu diecezji, a jego działania są uznawane na gruncie prawa cywilnego za działania samej diecezji. Jeśli jednak biskup nie działa na forum externum, lecz dokonuje przewidzianych prawem czynności kanonicznych w odniesieniu do podległego jego jurysdykcji kapłana, to Kościół nie traktuje tych działań ani jako działań organu diecezji, ani też jako działań samej diecezji, lecz uznaje je za działania własne osoby sprawującej pasterski urząd biskupa. Oznacza to, że biskup jest zarówno organem diecezji (w obrocie cywilnoprawnym), jak i realizuje prerogatywy związane z biskupim urzędem pasterskim. Wskazane sfery działania, choć istnieją równolegle, nie są tożsame.

To, iż diecezja ma osobowość cywilnoprawną, a jej organem w prawie polskim jest biskup, nie oznacza bynajmniej, że rozstrzygając sprawy „z elementem kościelnym”, sądy obowiązane są postrzegać diecezję oraz biskupa wyłącznie w kontekście konstrukcji cywilnoprawnej, z pominięciem całej konfesyjnej specyfiki tych podmiotów wynikającej z prawa wewnętrznego Kościoła Katolickiego. Zawarte w prawie kanonicznym regulacje własne Kościoła odnoszące się do zakresu i charakteru władzy biskupa winny być respektowane również w prawie polskim. Skoro w świetle prawa kanonicznego biskup nie działa wyłącznie jako organ diecezji i nie każda czynność podejmowana (lub zaniechana) przez biskupa jest działaniem (zaniechaniem) samej diecezji, to okoliczność ta nie może być niedostrzegana w procesie cywilnym.

Tryb nowelizacji rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach

Piotr Stanisz, Dariusz Walencik — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

W dniu 26 lipca 2024 r. Minister Edukacji znowelizował rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, modyfikując na niekorzyść zasady, które rządziły organizowaniem nauki religii w ramach polskiego systemu oświaty przez ostatnich ponad 30 lat. Fakt ten spotkał się z publiczną krytyką ze strony Kościoła Katolickiego i kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej. Formułowane przez nie zarzuty dotyczyły jednak nie tylko treści rozporządzenia, ale też przyjętego trybu prac nad tym aktem. W opiniach przesłanych w ramach konsultacji publicznych niejednokrotnie podnoszono, że nie odpowiadał on wymogom określonym w art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, w którym upoważnia się ministra do wydania takiego rozporządzenia, zobowiązując go jednocześnie do działania w tej sprawie „[…] w porozumieniu z władzami Kościoła Katolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych”. Celem niniejszego opracowania jest omówienie tego zarzutu i odniesienie się do jego zasadności poprzez skonfrontowanie wyników szczegółowej analizy treści powołanej delegacji ustawowej z rzeczywistym przebiegiem prac nad omawianą nowelizacją. Przeprowadzone rozważania prowadzą do wniosku, że rozporządzenie nowelizujące z dnia 26 lipca 2024 r. zostało przyjęte z naruszeniem trybu określonego przepisem ustawy. Jako wadliwe powinno więc zostać usunięte z systemu prawa powszechnie obowiązującego Rzeczypospolitej Polskiej.

Rasistowski komponent przestępstw islamofobicznych. Analiza zrewidowanego zalecenia nr 5 dotyczącego ogólnej polityki Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji

Filip Ciepły — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na tendencję przenoszenia przez instytucje europejskie kategorii przestępstw islamofobicznych z normatywnego kontekstu ochrony wolności religijnej, przysługującej wszystkim grupom wyznaniowym, do obszaru zapobiegania i zwalczania rasizmu, gdzie myślą przewodnią jest ochrona mniejszości. Punktem wyjścia podjętych rozważań, a zarazem zasadniczą ilustracją zmiany koncepcji kryminalizacji zachowań islamofobicznych w instytucjach europejskich, jest zrewidowane zalecenie nr 5 dotyczące ogólnej polityki Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI). Artykuł zawiera prezentację pojęcia islamofobii, założeń aksjologicznych i politycznych zalecenia nr 5 oraz typów zachowań kwalifikowanych przez ECRI jako akty nienawiści stanowiące przejawy anty-muzułmańskiego rasizmu, które powinny podlegać penalizacji. Odnosi się też do potencjalnych systemowych skutków implementacji tych zaleceń, zwracając uwagę, że przeakcentowanie polityki antyrasistowskiej wobec potrzeby powszechnej ochrony wolności religijnej może naruszać zasadę równości w prawie w odniesieniu do innych religii, a zwłaszcza chrześcijaństwa, a nawet samą wolność religijną.

Autonomia wspólnoty religijnej – głos w dyskusji w sprawie członkostwa osób małoletnich o ograniczonej zdolności do czynności prawnych w kolegialnych organach osób prawnych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego

Dariusz Walencik, Katarzyna Pluta — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Autonomia wspólnot religijnych stanowi bezpośrednią wartość nie tylko dla wspólnoty jako takiej. Warunkuje również rzeczywiste korzystanie z prawa do wolności religii przez wszystkich jej członków. Tym samym kościół lub inny związek wyznaniowy, aby mógł prawidłowo i pełnowymiarowo funkcjonować, musi mieć możliwość korzystania z autonomii prawnej, której elementem może być także przyznanie w wewnętrznych regulacjach prawnych osobom małoletnim o ograniczonej zdolności do czynności prawnych biernego i czynnego prawa wyborczego do kolegialnych organów tej wspólnoty religijnej. Przyznanie małoletnim o ograniczonej zdolności do czynności prawnych praw wyborczych, a tym samym możliwości uczestnictwa w kolegialnych organach kościołów lub innych związków wyznaniowych, rodzi jednak szereg problemów praktycznych. Należą do nich np. ważność głosowań, ważność uchwał podjętych przez te organy, ewentualny wymóg uzyskania zgody przedstawiciela ustawowego małoletniego czy zgody sądu, skuteczność czynności prawnych dokonanych przez kościelne osoby prawne. W niniejszym artykule kwestie te zostały podjęte w odniesieniu do konkretnej wspólnoty religijnej, a mianowicie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej i jego prawa wewnętrznego (kanonicznego). Przeprowadzone analizy prowadzą do wniosku, że przepisy o ograniczonej zdolności do czynności prawnych małoletnich mają głównie charakter ochronny. Skoro – poza kilkoma wyjątkami – małoletni o ograniczonej zdolności do czynności prawnych nie może samodzielnie zajmować się własnymi sprawami majątkowymi, to tym bardziej nie jest w stanie racjonalnie zarządzać cudzymi sprawami jako piastun organów Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego albo innych kościelnych osób prawnych. Tym samym de lege lata najkorzystniejszym rozwiązaniem wydaje się wprowadzenie przy wskazanych kolegialnych organach tegoż Kościoła albo innych kościelnych osób prawnych jednostek o charakterze konsultacyjno-doradczym składających się z osób małoletnich, które nie ukończyły 18 lat, lecz ukończyły lat 14. Niemniej koncepcja przyznania tym osobom praw wyborczych w określonym zakresie zasługuje na uwagę jako postulat de lege ferenda.

Ujawnienie danych osobowych zawiadamiającego o przestępstwie kościelnym. Kazus i jego rozwiązanie

Maciej Andrzejewski, Piotr Kroczek — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Kanwą dla zawartych w niniejszym artykule rozważań jest kazus, w którym parafianie donieśli na swojego proboszcza o rzekomym naruszeniu prawa kanonicznego poprzez prowadzenie przez niego życia w konkubinacie. Oskarżenia okazały się nieprawdziwe i domniemana konkubina zażądała od biskupa diecezjalnego ujawnienia tożsamości zawiadamiających. Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie: czy można ujawnić dane osobowe zawiadamiającego o przestępstwie kościelnym osobie, której zawiadomienie dotyczy, lub innym osobom. Badając to zagadnienie, należy wziąć pod uwagę zarówno prawo kanoniczne, w tym dekret ogólny Konferencji Episkopatu Polski o ochronie danych z 2018 r., jak i przepisy prawa powszechnie obowiązującego regulujące ochronę danych osobowych (polskiego i europejskiego, w tym RODO oraz przepisy chroniące dobra osobiste). Szukając odpowiedzi na postawione pytanie, autorzy posługują się metodą dogmatyczno-prawną w celu precyzyjnego ustalenia treści norm prawnych dotyczących ochrony danych osobowych oraz metodą komparatystyczną, porównując zakres ochrony danych osobowych w porządku prawnym Kościoła Katolickiego i Rzeczypospolitej Polskiej. Analizie poddają przesłanki warunkujące dopuszczalność ujawniania danych osobowych w kontekście posiadania przez wnioskodawcę interesu faktycznego i prawnego. Z przeprowadzonych analiz wynika, iż ani interes faktyczny, ani interes prawny o charakterze duchowym nie są wystarczające do ujawnienia danych. Podstawą do tego może być tylko interes prawny materialny wnioskodawcy. Zgodnie z zaproponowanym sylogizmem biskup diecezjalny, ustalając z moralną pewnością, że wnioskujący ma interes prawny materialny, a donos był nieprawdziwy i dokonany w złej wierze, powinien stwierdzić, że zawiadamiający nie cieszy się ochroną i ujawnić jego dane zgodnie z wnioskiem.

Urząd do Spraw Wyznań w świetle najnowszych badań naukowych

Rafał Łatka — Wed, 18 Dec 2024 00:00:00 +0100

Poniższy tekst ma za zadanie przedstawić najnowsze badania naukowe dotyczące Urzędu do Spraw Wyznań. Przeanalizowano w nim najważniejsze publikacje naukowe dotyczące tej problematyki jakie ukazały się w latach 2018–2024. Omówiono opracowania poświęcone strukturom centralnym, agendom wojewódzkim, jak i teksty o charakterze biograficznym. W ostatniej części artykułu wskazano najważniejsze kierunki, w których powinny być prowadzone dalsze badania. Zwrócono uwagę, iż od 2018 r. nastąpił bardzo istotny wzrost zainteresowania badaczy (zarówno historyków, jak i prawników) problematyką funkcjonowania urzędu. Ukazały się m.in. nowatorskie prace na temat aktywności międzynarodowej aparatu wyznaniowego oraz szereg publikacji poświęconych strukturom wojewódzkim urzędu. Dalsze badania powinny zmierzać w kierunku większego zainteresowania centralą Urzędu do Spraw Wyznań i biografiami osób pełniących w urzędzie funkcje kierownicze. Potrzebne są również syntezy badań nad poszczególnymi wydziałami do spraw wyznań.