TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych

Listy Stanisława Vincenza do księdza Bronisława Kreuzy

Karolina Wojciechowska — 2024-12-30

Praca stanowi próbę edytorskiego opracowania listów Stanisława Vincenza do księdza Bronisława Kreuzy (Tadeusza Rzewuskiego). Materiał epistolograficzny przygotowano na podstawie zbiorów Działu Rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Listy poprzedzono notą edytorską i opatrzono objaśnieniami. Edycja stanowi uzupełnienie opracowania teoretycznego na temat korespondentów i ich relacji [Wojciechowska, K. (2022). Korespondencja Stanisława Vincenza do księdza Bronisława Kreuzy. TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych, 6 (17)].

Orientalizm w literaturze rosyjskiej jako wyznacznik metalności imperialnej

Yurii Kovbasenko — 2024-12-30

Artykuł poświęcony jest badaniu orientalizmu literatury rosyjskiej (moskiewskiej) i identyfikacji skutecznych sposobów przeciwdziałania wykorzystywaniu przez Kreml literatury i kultury jako broni ideologicznej („uzbrojenia”) do kolonizacji innych narodów. Zadaniem autora było również zidentyfikowanie skutecznych sposobów dekonstrukcji starych (gloryfikacyjnych) modeli i poszukiwanie nowych (postkolonialnych) modeli badań i/lub nauczania literatury i kultury moskiewskiej przez rosyjskich/słowiańskich badaczy na całym świecie. Na podstawie konkretnego materiału autor śledzi i zastanawia się nad głównymi strategiami wdrażania orientalizmu, ucieleśnienia imperialnego poglądu Moskwy na Wschód jako „gorszy”, „dziki”, „niecywilizowany” i wymagający imperialnej kontroli. Stwierdzono, że niezależnie od strategii przedstawiania aspektów orientalistycznych w dziełach literackich (czy to jako jawne imperialne zastraszanie, czy jako pozornie „współczujący” dyskurs liberalny), zdecydowana większość moskiewskich pisarzy była i pozostaje „trubadurami Imperium” (Ewa Thompson).

Dystopijny wymiar twórczości Artema Czapaja (na materiale powieści "Czerwona zona" oraz "Ponajichały")

Ryszard Kupidura — 2024-12-30

Niniejszy tekst jest próbą lektury powieści Červona zona (2014) oraz Ponaïhali (2015) autorstwa Artema Czapaja jako aktualizacji dystopijnego gatunku. W przypadku pierwszego tytułu można mówić o klasycznej dystopii, zawierającej szereg typowych dla podobnych tekstów cech takich jak istnienie odizolowanych murem światów, obecność bohatera noszącego znamiona „ostatniego człowieka” czy bunt uciśnionych. Tymczasem Ponaïhali zostaje odczytana jako dystopia migracyjna stanowiąca krytyczny komentarz pisarza zarówno do zjawiska masowej migracji zarobkowej w Ukrainie, jak i prywatnych utopii polegających na złudzeniu możliwości osiągniecia szczęśliwej przyszłości kosztem pozornie tymczasowego rozluźnienia więzów z najbliższymi.

Tożsamość kulturowa Krymu według powieści "За Перекопом є земля" Anastasiji Lewkowej

Jadwiga Krajewska — 2024-12-30

Na podstawie wybranych spostrzeżeń z kręgu badań pamięci wykazano i przeanalizowano, w jaki sposób w powieści Anstasiji Lewkowej За Перекопом є земля została ujęta refleksja na temat tożsamości Krymu. Wskazano narrację, konstrukcję bohaterów i fabuły, a także wykorzystanie elementów rzeczywistości pozaliterackiej jako budulca opowieści fikcyjnej. Zaobserwowano, że przykład narratorki, wychowywanej w radzieckiej kulturze pamięci, jednak świadomie wybierającej tożsamość ukraińską, ma na celu wpłynąć na odbiorcę i wzmocnić w nim poczucie przynależności do kultury ukraińskiej.

Wpływ agresji rosyjskiej na ożywienie pamięci historycznej i reinterpretację znaczenia przeszłości dla ukraińskiej tożsamości narodowej

Oksana Yashan — 2024-12-30

Pełnoskalowa wojna Rosji przeciwko Ukrainie, która rozpoczęła się 24 lutego 2022 roku, stała się totalnym atakiem na ukraińską tożsamość. Zniszczenie państwowości ukraińskiej, kultury, języka, a ostatecznie samego narodu ukraińskiego jest prawdziwym celem tej brutalnej agresji. Wojna spowodowała głębokie pęknięcia w społeczeństwie ukraińskim, stymulując proces konsolidacji i samoświadomości. Zmusiła Ukraińców do nowego spojrzenia na swoją przeszłość, krytycznego ocenienia dziedzictwa sowieckiego oraz ożywienia zainteresowania bohaterami narodowymi, językiem i dziedzictwem kulturowym. Ukraińcy dążą do zrzucenia skutków wieloletniej rusyfikacji i zwrócenia się ku swoim autentycznym korzeniom, wartościom i światopoglądowi, aby wzmocnić swoją tożsamość narodową. Wojna na Ukrainie to nie tylko walka o terytorium, ale także walka o tożsamość.

Popularyzacja literatury ukraińskiej w Polsce na przykładzie projektu „Ukraina w obliczu wojny”

Myroslava Rudyk — 2024-12-30

W artykule zbadano, w jaki sposób została spopularyzowana literatura ukraińska okresu rosyjsko-ukraińskiej wojny 2022 roku na przykładzie projektu Biblioteki Poezji Ukrainy „Ukraina w obliczu wojny”. Ustalono, jaką rolę odgrywa tego rodzaju twórczość literacka i czy warto zaliczać ją do poezji wysokiej. Przedstawiono również przykłady tekstów poszczególnych autorów, które ukazują nowe trendy w tworzeniu poezji. Udowodniono, że literatura okresu wojennego jest nie tylko dokumentowaniem tragicznych wydarzeń współczesności, lecz także szerokim tłem kulturowym sprzyjającym jednoczeniu wokół ważnych problemów humanitarnych ludzkości.

Polityczno-kulturowy paradygmat dyskursu polsko-ukraińskiego w treści agencji informacyjnej „Ukrinform”

Lubov Wasyłyk — 2024-12-30

Polityczno-kulturowy paradygmat polsko-ukraińskiego dyskursu w treściach medialnych, jest niestety zbadany w małym stopniu, a przyciągał on uwagę jedynie części naukowców, głównie politologów, rzadziej badaczy mediów. Ze względu na sąsiedztwo krajów, bliskie relacje między nimi, temat ten wymaga głębszego zbadania, co mogłoby pomóc w dialogu pomiędzy obiema kulturami. Dlatego celem niniejszego artykułu jest analiza paradygmatu polityczno-kulturowego dyskursu polsko-ukraińskiego przejawiającego się w treściach agencji informacyjnej „Ukrinform”. Wybrana została najbardziej znaczącą państwowa agencja informacyjna Ukrainy, która działa od 1918 roku i kształtuje wizerunek krajów i ich specyfiki w świadomości milionów ukraińskich czytelników. Metoda monitorowania obejmuje treści informacyjne „Ukrinformu” od początku pełnoskalowej rosyjskiej inwazji na Ukrainę do dnia dzisiejszego. Przeanalizowano spektrum tematyczne publikacji na temat stosunków Ukrainy i Polski, wyodrębniono perspektywy postrzegania sąsiedniego kraju, procesów i reakcji na nie, zbadano także postrzeganie kraju przez znane postacie, instytucje i liderów opinii publicznej. Analiza sposobu kształtowania przez „Ukrinform” wizerunku Polski na Ukrainie potwierdza obiektywizm badanego zasobu medialnego. Wyłaniające się obrazy obydwóch krajów, w trudnym dla obu pod względem bezpieczeństwa okresie, ukazują sojuszników, pomimo dyskusyjnych kwestii z przeszłości. Ich dyskusja prezentowana w mediach staje się sposobem na przełamanie historycznych uprzedzeń i stereotypów, na poprawę relacji i znalezienie kompromisów.

„Bukowińska Gazeta Polska” (1921) w kontekście wielonarodowego ruchu kulturowego na Bukowinie

Julia Melnyczuk — 2024-12-30

Artykuł przedstawia ogólną charakterystykę czerniowieckiego czasopisma „Bukowińska Gazeta Polska” (1921), które pozycjonowało się jako organ niezależnego narodu polskiego w Wielkiej Rumunii. Analiza została przeprowadzona w kontekście rozwoju społecznego i politycznego Bukowiny w pierwszej połowie XX wieku oraz ówczesnej sytuacji politycznej, kulturalnej, oświatowej i religijnej społeczności polskiej w tym regionie. Scharakteryzowano teoretyczne podstawy dotyczące kwestii polskiej na Bukowinie. Przebadano strukturę i tematykę czasopisma. Wszystkie materiały zostały poddane szczegółowej analizie i podzielone na cztery grupy: kwestie polityczne, problemy edukacyjne dotyczące ludności polskiej na Bukowinie, zagadnienia religijne, wiadomości z Polski i ze świata oraz lokalne.

Pole tożsamości i Vincenzowskie przekroczenia

Jan Andrzej Choroszy — 2024-12-30

Problem tożsamości Stanisława Vincenza (1888–1971) wywołał historyk Andrzej Z. Zięba, wnioskując z lektury cyklu Na wysokiej połoninie, że tożsamość Vincenza była jednoznacznie polska, a inne tradycje etniczne (huculską i chasydzką) postrzegać należy jako wątki wzbogacające przyjęte przez pisarza dziedzictwo dawnej Rzeczypospolitej. Autor artykułu proponuje wziąć pod uwagę nie tylko Połoninę, której fabuła kończy się w 1887 roku, ale także dokumenty życia osobistego, odzwierciedlające ewolucję postawy Vincenza w reakcji na współczesną mu historię. Na podstawie słabo znanych lub niepublikowanych egodokumentów rejestrujących stosunek pisarza do żydostwa i polskiego antysemityzmu można stwierdzić, że Vincenz nie identyfikował się z polskością ksenofobiczną i agresywną, natomiast we własną tożsamość włączał elementy obce etnicznie, przekraczając stanowe, kulturowe i polityczne bariery.

Koncepcje tożsamości uczennic w Ukrainie początku XX wieku: dyskurs narracji autobiograficznych

Oksana Dracz — 2024-12-30

Przemiany społeczno-kulturowe epoki nowożytnej aktualizują badanie dokumentów ego. Celem jest poznanie tożsamości studentek pedagogiki, które reprezentowały etniczno-wyznaniową różnorodność Ukrainy, na podstawie ich autobiografii. Zastosowano narracyjne metody analizy. Ramy narracji autobiograficznej wyznacza czynnik znaczeniowy – chęć zdobycia wyższego wykształcenia. Tożsamość autorek internalizuje zapośredniczone doświadczenie relacji rodzinnych i międzyludzkich, interakcji społecznych w środowisku wychowawczym instytucji cesarskich, gdzie socjalizacja córek Innych (Żydów, Polaków, Ukraińców) odbywała się w oparciu o rosyjską kulturę kulturową paradygmat.

Przestrzeń społeczno-kulturowa okupowanego Kijowa we wrześniu-grudni 1941 roku z perspektywy czasopisma „Ukraińskie Słowo”

Oksana Sałata — 2024-12-30

Artykuł poświęcony jest analizie publikacji i raportów na temat rozwoju społecznego i kulturalnego Kijowa pod okupacją niemiecką we wrześniu-grudniu 1941 r., publikowanych w czasopiśmie „Ukraińskie Słowo”. Do analizy materiałów ukazujących się na przestrzeni czterech miesięcy autorka wykorzystała metodę analizy treści i metody antropologii wizualnej, które pozwoliły zbadać i zrozumieć wizualny obraz okupowanego Kijowa. Po przeanalizowaniu materiałów czasopisma, świadectw i wspomnień mieszkańców Kijowa stwierdzono, że wraz z początkiem okupacji miasta administracja niemiecka umożliwiła władzom lokalnym częściowe przywrócenie życia społecznego i kulturalnego w stolicy. Rozwiązanie problemów społecznych w całości powierzono Kijowskiej Administracji Miejskiej, która zachowała pełną kontrolę nad życiem kulturalnym i edukacją mieszkańców miasta.

Autopatografia Iwana Franki "Історія моєї хвороби"

Marta Zambrzycka — 2024-12-30

W artykule analizuję autobiograficzny tekst Iwana Franki Історія моєї хвороби, którego rękopis pochodzi z 1908 roku i znajduje się w archiwum Instytutu Literatury im. Tarasa Szewczenki Państwowej Akademii Nauk Ukrainy. Po raz pierwszy opublikowała go Jarosława Melnyk w 1998 roku na łamach czasopisma Парадигма . W niniejszym artykule będę się odwoływała do trzech z wielu listów Iwana Franki, opublikowanych razem z tekstem rękopisu przez Jarosławę Melnyk. Celem artykułu jest analiza najważniejszych wątków autopatografii Iwana Franki, do których zaliczam: cierpienie fizyczne i psychiczne, poczucie bezradności i utraty kontroli nad życiem a także próby odbudowania tożsamości za pośrednictwem pracy intelektualnej.

Józefa Łobodowskiego przekłady z literatury rosyjskiej w aspekcie literacko-kulturowym. Teoria i praktyka

Anna Woźniak — 2024-12-30

W artykule podjęto problematykę przekładów Józefa Łobodowskiego z literatury rosyjskiej na język polski, zarówno poezji, jak i prozy. Zagadnienie to zostało usytuowane w przestrzeni kilku uwarunkowań określających zainteresowanie polskiego poety literaturą rosyjską, a były to: pobyt Łobodowskiego w Rosji podczas rewolucji; znajomość języka rosyjskiego i literatury rosyjskiej. Kwestię przekładów poety na język polski rozpatrzono w aspekcie teoretycznym, odwołując się do jego eseju Strapienia tłumacza (1959), gdzie autor przedstawił główne wyznaczniki strategii tłumaczenia, zwłaszcza dotyczące przekładania poezji. Egzemplifikację warsztatu translatorskiego Łobodowskiego ukazano poprzez omówienie jego przekładu wiersza Wesele (z cyklu wierszy zawartych w powieści Doktor Żywago Borysa Pasternaka). Analiza tłumaczenia prozy zaprezentowana została z kolei w oparciu o dwa opowiadania Aleksego Remizowa z powieści Nauczyciel muzyki, przełożone na zamówienie paryskiej „Kultury”.

Semantyka „zori” i „zirky” w poezji Olgi Yavorskiej (na podstawie materiału książki „Przez okna smutku. Poezja”)

Lesława Korenowska — 2024-12-30

W artykule autorka podejmuje próbę porównania obrazów „zori” (gwiazdy) i „zirky” (gwiazdy) w poetyckim zbiorze Olgi Jaworskiej Przez okna smutku. Poezja. W wierszach te dwa pojęcia niosą odmienny ładunek emocjonalny i psychologiczny. Poetka interpretuje je jako swoich powierników w sprawach duszy, wyszukuje je na niebie dla uzyskania energii i odpowiedzi na bolesne pytania. „Zoria” i „zirka” często przedstawiane są w wymiarze sakralnym. Jaworska posługuje się antropomorfizmem w odniesieniu do ciał kosmicznych: są one obdarzone cechami ludzkimi. Zakochanie się w „zori” czy „zirci” eksplikuje wrażliwość poetki na piękno. Odniesienie poetki do tego, co ziemskie, ma sens tylko wtedy, gdy zakłada się jego idealną kontynuację; wykracza ono poza to, co realne, symboliczne, także poza fantazję.