Teologia w Polsce

Wolność teonomiczna i libertariańska. Porównanie metakrytyczne

Karl-Heinz Menke — 2023-12-21

W tym artykule Karl-Heinz Menke podejmuje dyskusję z dwoma myślicielami katolickimi, a mianowicie z Magnusem Strietem, teologiem fundamentalnym z Fryburga i Saskią Wendel, profesorem-teologiem z Tybingi. Striet i Wendel przenoszą protestanckie formuły sola do najnowsza teologia katolicka, opierając się na libertariańskiej koncepcji wolności, która kontynuowana jest od Dunsa Szkota, przez W. Ockhama do I. Kanta. Libertariański zwrot, którego żądali od Kościoła Striet i Wendel, polegałby na traktowaniu treści objawienia – które dla nich jest jedynie interpretacją – nie jako niezależnych od podmiotu spostrzeżeń rozumu teoretycznego, ale jako twierdzeń rozumu praktycznego. Według nich objawienie i rozum, łaska i wolność są – jak twierdzi K.-H. notatki. Menke – przede wszystkim bardzo osobiste doświadczenie. Dlatego nauczanie Magisterium Kościoła jest nauczaniem dyskryminującym, które wpisuje się w całą historię ucisku człowieka. Te i inne tezy ostatecznie odrzuca prof. Menke, reprezentujący klasyczne stanowisko teologii katolickiej.

Reforma Kościoła i w Kościele. Formuła „Ecclesia semper reformanda” w aspekcie historycznym

Janusz Królikowski — 2023-12-21

Dzisiaj już wiemy, że Kościół, posiadający obok wymiaru boskiego także wymiar ludzki, stale potrzebuje adekwatnej i poprawnej teologicznie odnowy i reformy. Droga do powszechnego przyjęcia tego przekonania była bardzo długa, aż wyraziła się ostatecznie w znanej formule Ecclesia semper reformanda. Odwołujemy się do niej w teologii i w życiu Kościoła, starając się ją zrozumieć i odpowiednio zastosować. W tym miejscu proponujemy historyczne spojrzenie na jej genezę, która ukazuje także jej ogólne znaczenie eklezjalne i teologiczne, ale także jej ograniczenia, gdyż jej treść nie jest bynajmniej jednoznaczna.

Dziesięć tez o teologii synodalności

Jarosław Kupczak — 2023-12-21

Trwający w Kościele katolickim Synod o synodalności otoczony jest przez wiele różnego rodzaju kontrowersji. Innowacyjna forma synodu, w którym Synod Biskupów obraduje wewnątrz szerszego ciała o definiowanych dopiero kompetencjach, zapowiedzi kluczowych zmian zarówno w nauczaniu Kościoła, jak też w jego strukturze wywołują wśród wielu nadzieję na obudzenie nowego dynamizmu Kościoła, ale też obawy przed zerwaniem ciągłości z Tradycją i zatratą chrześcijańskiego proprium. U źródeł tych nowych nadziei i niepokojów jest wciąż pytanie: Czym jest synodalność, do której wzywa Kościół papież Franciszek? Niniejszy tekst stara się odpowiedzieć na to pytanie, opierając się na najlepszym tekście teologicznym, który został napisany na ten temat w ostatnich latach: dokumencie Międzynarodowej Komisji Teologicznej Synodalność w życiu i misji Kościoła z 2018 roku. Najważniejsze stwierdzenia tego dokumentu zostaną przedstawione w formie dziesięciu tez, które dotyczą m.in.: historycznych i teologicznych źródeł pojęcia synodalności, odnowionej eklezjologii Soboru Watykańskiego II, praktycznych sposobów realizowania synodalności, struktury władzy i współodpowiedzialności w Kościele, warunków oraz kryteriów autentyczności procesu
synodalnego.

Rozeznawanie wspólnotowe jako podstawowa metoda realizacji synodalności w życiu Kościoła według zamysłu papieża Franciszka

Jacek Froniewski — 2023-12-21

Artykuł jest syntetyczną próbą ukazania nowych elementów, które wprowadza papież Franciszek, gdy prezentuje swoje rozumienie realizacji synodalności w życiu Kościoła. Jako podstawową metodę dla Kościoła synodalnego eksponuje on rozeznawanie, co można zauważyć w jego nauczaniu już od początku tego pontyfikatu. Tekst obejmuje cztery części. Pierwsza określa krótko generalne założenia eklezjologiczne obecnego synodu o synodalności. Druga ukazuje samo rozeznawanie duchowe jako metodę w ciągu dziejów, a trzecia aplikację tejże metody w życiu Kościoła w nauczaniu Franciszka. Ostatnia skupia się na sensus fidei jako podstawie teologicznej procesu rozeznawania synodalnego. Konkluzja ukazuje cel zastosowania rozeznawania w wizji Kościoła synodalnego według zamysłu Franciszka.

Święty Augustyn i synody Afryki północnej przełomu IV i V wieku

Sylwester Jaśkiewicz — 2023-12-21

Działalność synodalna Kościoła w Afryce Północnej na przełomie IV i V wieku, choć z jednej strony zdumiewa swym dynamicznym rozwojem, to jednak z drugiej uwidacznia także wielość i zakres problemów, z jakimi mierzył się Kościół afrykański. Tak wybitni pasterze, jak zwłaszcza biskup Kartaginy i prymas Afryki Prokonsularnej Aureliusz (391‒430) oraz biskup Hippony Augustyn (396‒430), uczynili z synodów skuteczny oręż w walce ze schizmą donatystów i herezją pelagianizmu. Niemniej ważną materią zwoływanych wówczas zgromadzeń synodalnych były sprawy związane z dyscypliną duchowieństwa, liturgią i życiem Kościoła. Synody (concilia) cieszyły się właściwą sobie powagą i autorytetem (auctoritas). Znaczącą rolę wśród nich odegrały zwłaszcza synody plenarne. Jako przejaw kolegialności biskupiej rzucają wiele światła na relację biskupów afrykańskich z biskupem Rzymu, a także są świadectwem eklezjalnej afrykańskiej specyfiki, a niekiedy także i autonomii.

Synodalność w teologii Soboru Watykańskiego II

Artur Kasprzak — 2023-12-21

Od czasu publikacji konstytucji apostolskiej Episcopalis Communio w 2018 r. przez papieża Franciszka, instytucja Synodu Biskupów otrzymała głęboką reinterpretację zakresu swojej formuły. Obecnie trwające zwyczajne Ogólne Zgromadzenie Synodu Biskupów – poświęcone tematowi Dla Kościoła synodalnego komunia, uczestnictwo i misja –rodzi wiele fundamentalnych pytań o właściwe teologiczne rozumienie Synodu Biskupów. Odwołanie się w tych wszystkich aktualnych pytań do dyskusji Soboru Watykańskiego II jest niewątpliwie słuszne i wskazane. To właśnie podczas tego Soboru zostały ukształtowane zręby jak należy rozumieć Synod Biskupów oraz jego pierwsze powołanie do życia. Analiza tego studium pochyla się zatem nad podstawowymi elementami teologii synodalności, jakie wprowadzone zostały do eklezjologii Konstytucji dogmatycznej o Kościele, a są nimi takie kwestie jak: lud Boży, Kościół jako communio ecclesiarum, kolegialność episkopalna. Jak wykazuje niniejsza analiza, soborowe sformułowanie tych wszystkich istotnych dla odnowionej eklezjologii tematów i przemyśleń nie oznacza jednak, że teologia synodalności Vaticanum Secundum nie miała ograniczeń. Samo powołanie w 1965 r. Synodu Biskupów przez papieża Pawła VI i opracowanie motu proprio Apostolica sollicitudo nie odbyło się poprzez współpracę papieża ze zgromadzonymi jeszcze podczas Soboru biskupami. Zakres Synodu Biskupów wg woli Pawła VI otrzymał tylko funkcję konsultatywną, gdy tymczasem zamysłem większości Ojców Soborowych było nadanie temu synodowi kolegialności efektywnej.

Jan Paweł II o Nowej Córze Syjonu

Kazimierz Pek — 2023-12-21

W XX wieku w debacie teologicznej pojawił się temat: Maryja – córa Syjonu. Pojawił się on w komentarzach do zwiastowania Maryi. Inspiracją były przede wszystkim proroctwa Pierwszego Przymierza. Sobór Watykański II przedstawił Maryję jako „wzniosłą córę Syjonu”. Spośród papieży szczególnie Jan Paweł II zainteresował się interpretacją roli Maryi w świetle przymierza Boga z ludźmi. Matkę Pana nazwał „nową córą Syjonu”. Wykazał, że takie określenie ukazuje Boga-Oblubieńca, który wciąż obdarowuje nową miłością i powołuje do radości mesjańskiej. Maryja-Matka Mesjasza już uczestniczy w takiej relacji z Bogiem i stanowi znak uniwersalnego powołania ludzkości

Synod w Kościele katolickim w Polsce jako fundament doświadczenia jedności wspólnoty

Andrzej Proniewski — 2023-12-21

Jesienią 2021 roku rozpoczął się w Kościele katolickim synod o synodalności pod hasłem „Ku Kościołowi synodalnemu: komunia, uczestnictwo i misja”. Prace synodalne zostały przeprowadzone na trzech poziomach: diecezjalnym, krajowym i kontynentalnym i zostały rozłożone na trzy lata (2021–2023). W dniach 4-29 października XVI Zgromadzenie Synodu na etapie powszechnym odbędzie się w Rzymie.

W artykule zostały uwzględnione analizy z prac przeprowadzonych wśród wierzących Kościoła katolickiego w Polsce, zarówno duchownych jak i świeckich. Treści zostały zredagowane i przedłożone w dwóch punktach: przy zastosowaniu metody historycznej zostały opisane wydarzenia synodalne i dzięki metodzie hermeneutyki spekulatywnej zostały wypunktowane merytoryczne treści, w których szczególną uwagę zwrócono na początki, cykliczność działań, syntezę krajową, trudności i perspektywy.

Przyszłość pokaże na ile proces synodalności przeniknął do mentalności i przyczynił się do dynamiki życia Kościoła.

Synodalność w myśli Josepha Ratzingera

Tomasz Samulnik — 2023-12-21

Celem artykułu jest przedstawienie linii myślenia Josepha kardynała Ratzingera na temat idei synodalności. W kolejnych krokach swojej refleksji Bawarski teolog stawia na pozór rudymentalne, choć zasadnicze pytania: Czym jest synod? Jaka jest funkcja instytucji synodu w Kościele? Ratzinger nie stroni również od pytań dotyczących aktualnej problematyki związanej z drogą synodalną. Przybierają one ton prowokacyjny: Czy w Kościele katolickim nie powinien trwać nieprzerwany synod, który łączyłby zasadę synodalności z zasadą papieskiego prymatu? Czy synod może funkcjonować wyłącznie jako własny, niezależny organ części bądź całości kolegium biskupów danego regionu? Kto ostatecznie kieruje Kościołem? Własne próby odpowiedzi na postawione pytania autor osadza przede wszystkim w Tradycji Kościoła, a także w kontekście bliskiej Bawarczykowi eklezjologii communio. Istotnym atutem jest również zawarty w refleksji wymiar pragmatyczny podejścia do zagadnienia synodalności.

Estetyka i teologia – próba określenia przestrzeni interakcji

Paweł Strumiłowski — 2023-12-21

Współczesność, określana mianem postmodernizmu jest epoką, w której kategorie estetyczne są szczególnie istotne. Związane jest to z mocnym ukierunkowaniem współczesnej egzystencji na aspekt doświadczenia. Taki klimat współczesności wpływa również na teologię, sprawiając, że kategorie estetyczne stają się w niej coraz bardziej dowartościowane. Niemniej właściwe uestetycznienie teologii wymaga prawidłowego opracowania metodologicznego. Zakres zainteresowań estetyki jest bardzo rozległy, a samo rozumienie kategorii estetycznych, w tym także kategorii piękna, w różny sposób było pojmowane na przestrzeni wieków. Twórcze wykorzystanie piękna w teologii domaga się z tego względu wstępnego określenia rodzajów interakcji estetyki i teologii.

Artykuł jest próbą określenia różnych sposobów wchodzenia obu dziedzin w dialog, w aspekcie historycznym i systematycznym, z uwzględnieniem otwartych problemów wzajemnej interakcji.

Synodalność Kościoła w ujęciu papieża Franciszka

Przemysław Sawa — 2023-12-21

Pontyfikat Franciszka naznaczony jest uwrażliwieniem katolików na synodalną strukturę Kościoła. Zwłaszcza zwołanie Synodu poświęconego synodalności jest w tym kluczowe, by odkryć synodalność, nauczyć się jej i wprowadzić w codzienność życia wspólnoty. W związku z tym konieczne jest pogłębiona analiza nauczania Franciszka o synodalności. Dlatego w artykule przedstawiono właściwy kontekst synodalności, którą jest ewangelizacja i odnowa Kościoła. Następnie ukazano właściwe filary Franciszkowej synodalności, która wiąże się ze spotkaniem, słuchaniem i rozeznawaniem. Nie ma to więc nic wspólnego z parlamentaryzmem, rezygnacją z prawdy czy hierarchicznej struktury Kościoła. Synodalność jest realizacją sensus fidei, a wyraża się w triadzie komunia, uczestnictwo, misja.

Właściwe funkcjonowanie synodalności domaga się również znajomość jej źródeł. Wśród teologicznych są Objawienie i dialog Boga z człowiekiem, eklezjologia Ludu Bożego i komunii, działanie Ducha Świętego, różnorodność charyzmatów i idea współuczestnictwa, antropologia relacji. Do kościelnych należą m.in. synody, kolegialność biskupów, formy współuczestnictwa ochrzczonych (m.in. rady). Wreszcie ważne są doświadczenia jezuickiego rozeznawania indywidualnego i wspólnotowego.

Artykuł podejmuje również kwestie wyzwań, które stoją przed Kościołem w kontekście synodalności. Nie mogą one jednak zatrzymać podążania wspólną drogą, by Kościół coraz bardziej przyciągał współczesnych ludzi do Ewangelii.

Κοινωνία and μετουσία in Gregory of Nyssa's Oratio Catechetica Magna

Szymon Kapłon — 2023-12-21

This article presents a comparative analysis of the use of the terms κοινωνία and μετουσία in Trinitarian, Christological and soteriological as well as sacramental contexts in Gregory of Nyssa's Oratio catechetica magna. As a result, we can discover that Gregory consciously and precisely distinguishes between the concepts under discussion and treats the term κοινωνία as a bridge connecting the disputed topics of dogmatic theology. Moreover, the analysis shows that the Bishop of Nyssa's use of the term κοινωνία betrays his desire to transcend the dialectical understanding of the relationship between unity and difference. Instead of this conception originating in Platonism, Gregory seeks a synthetic account that preserves the autonomy and independence and, simultaneously, the possibility of true unity between God and man. The conclusion of the analysis is the need for further research into the use of the concept of κοινωνία in the works of the youngest of the Cappadocian Fathers.

Znaki czasu w dokumentach drogi synodalnej

Jacek Kempa — 2023-12-21

Niniejsze opracowanie zostało przygotowane jako nieco zmieniona wersja referatu wygłoszonego na zjeździe Towarzystwa Teologów Dogmatyków w Warszawie 13 września 2023 r. Celem referatu było przedstawienie zagadnienia znaków czasu w głównym dokumencie teologicznym niemieckiej drogi synodalnej. Akcent pada zatem na prezentację. Własny autorski udział polega na wyłowieniu wątków dotyczących znaków czasu, pewnym uporządkowaniu ich według kryteriów formalnych, poszukujących struktur argumentacyjnych. Tym samym też została dokonana pewna autorska charakterystyka dokumentu. Celowo zrezygnowano z prób oceny. Wymagałoby to wciągnięcia dalszej literatury, scharakteryzowania linii argumentacyjnych w kontekście wcześniej toczonych debat teologicznych.

Laudacja - jubileusz ks. Jerzego Szymika

Jacek Kempa — 2023-12-21

Laudacja wygłoszona 11 września 2023 r. na Konferencji Teologów Dogmatyków w Konstancinie-Jeziornie, podczas której ks. prof. Jerzy Szymik, obchodzący 70. urodziny, otrzymał tytuł Członka Honorowego Towarzystwa Teologów Dogmatyków.

Giuseppe Di Corrado, La saluberrima auctoritas del sinodo. Il tracciato della sinodalità al tempo di Agostino d’Ippona, Trapani, Il Pozzo di Giacobbe 2022, 165 ss.

Sylwester Jaśkiewicz — 2023-12-21

Recenzja książki: Giuseppe Di Corrado, La saluberrima auctoritas del sinodo. Il tracciato della sinodalità al tempo di Agostino d’Ippona, Trapani, Il Pozzo di Giacobbe 2022, 165 ss.

John C. Lennox, 2084. Sztuczna inteligencja i przyszłość ludzkości, tłum. Z. Kościuk, Fundacja Prodoteo, Warszawa 2023

Sławomir Zatwardnicki — 2023-12-21

Recenzja książki: John C. Lennox, 2084. Sztuczna inteligencja i przyszłość ludzkości, tłum. Z. Kościuk, Fundacja Prodoteo, Warszawa 2023