Vox Patrum

Maksym Wyznawca, Ambiguum 5 (CPG 7705.1: Ambigua ad Thomam 5)

Karolina Kochańczyk-Bonińska — 2025-09-15

Tłumaczenie na język polski dzieła: Maksym Wyznawca, Ambiguum 5.

Zdjęcie o. prof. dr hab. Bazyli Degórski OSPPE

2025-09-15

List gratulacyjny abp. Teodora Martyniuka

Teodor Martyniuk — 2025-09-15

List gratulacyjny bp. Kazimierza Gurdy

Kazimierz Gurda — 2025-09-15

List gratulacyjny bp. Jacka Jezierskiego

Jacek Jezierski — 2025-09-15

List gratulacyjny bp. Łukasza Buzuna OSPPE

Łukasz Buzun OSPPE — 2025-09-15

List gratulacyjny bp. Andrzeja Suskiego

Andrzej Suski — 2025-09-15

List gratulacyjny Rektora Angelicum

Thomas Joseph White OP — 2025-09-15

List gratulacyjny Prezesa Sekcji Patrystycznej

Bogdan Stanisław Czyżewski — 2025-09-15

List gratulacyjny Generała Zakonu Paulinów

Arnold Chrapkowski — 2025-09-15

List gratulacyjny Dziekana Wydziału Nauk Historycznych UMK

Waldemar Rozynkowski — 2025-09-15

List gratulacyjny Przeora Jasnej Góry

Samuel P. Pacholski OSPPE — 2025-09-15

List gratulacyjny Prezesa Stowarzyszenia "Kapela Jasnogórska"

Nikodem Kilnar OSPPE — 2025-09-15

List gratulacyjny o. prof. Andrzeja Napiórkowskiego OSPPE

Andrzej Napiórkowski — 2025-09-15

List gratulacyjny prof. Marii Maślanka-Soro

Maria Maślanka-Soro — 2025-09-15

List gratulacyjny prof. Aliny Nowickiej-Jeżowej

Alina Nowicka-Jeżowa — 2025-09-15

Adres łaciński

Tadeusz Gacia — 2025-09-15

‘Preaching of’ and ‘Believing in’ Jesus in the 4th and 5th Centuries: Nicetas of Remesiana (ca. 335‐414)

Maria Grazia Bianco — 2025-09-15

Niceta (ca. 335-after 414) was a bishop of Remesiana (Serbia) who traveled by land to proclaim the Gospel. Although he is the only witness to Latin culture in the Danuban area between the 4th and 5th century, still he is an author very little studied; the fragments of his catechesis attest to the liveliness and richness of the language of an educated person, committed to pastoral work and capable of immediate contact with his listeners. The most important work of Niceta is Instructiones. It is a simple, clear exposition of the Christian doctrine, almost a western complement to the catechesis of the Greek theologian Cyril. Niceta shows a kind of instinctive reluctance towards the tortuous arguments on the Trinitarian debate. He shows himself interested in spiritual theology and attentive to an exposition of the Christian message accessible to all. In this paper I will present two examples of the proclamation of Jesus on the early 5th century: the first one referring to Augustine’s De catechizandis rudibus, and the second to Niceta’s works. There is a difference between these two authors: Augustine illustrates how to catechize those who have already decided to receive the baptism, while Niceta addresses people who do not know Jesus at all. In the 8th century Niceta’s works have been suggested by Alcuin to Arno of Salzburg to catechize peoples conquered by Charlemagne.

Świętość eremity Piotra Galaty według Teodoreta z Cyru

Dominika Łucja Budzanowska-Weglenda — 2025-09-15

Celem niniejszego artykułu jest zbadanie, jak Teodoret z Cyru w Historia religiosa ukazuje syryjskich ascetów i ich praktyki prowadzące do świętości – zwłaszcza w biografii Piotra z Antiochii, zwanego Piotrem Galatą, któremu autor poświęcił część dzieła. Przypomniano krótko postać autora. Przede wszystkim artykuł stanowi analizę fragmentów rozdziału IX Historia religiosa (w języku greckim i polskim przekładzie), w którym Teodoret zawarł biografię Piotra, jego pochodzenie, cel wyprawy do Palestyny, opis jego ascetycznego stylu życia, kiedy osiadł w Antiochii, życzliwych kontaktów eremity z jej mieszkańcami, w tym wieloletniej relacji z rodziną Teodoreta, cudów, życia Słowem Bożym i modlitwą. Nie pominięto szerszego kontekstu związanego z Kościołem Syrii w wieku IV i życiem innych tamtejszych ascetów.

Program doskonalenia chrześcijańskiego zawarty w ekshortacjach pastoralnych św. Cezarego z Arles (cz. II)

Ireneusz Celary — 2025-09-15

Artykuł jest drugą częścią studiów dotyczących programu doskonalenia zaproponowanego przez św. Cezarego z Arles. Po przedstawieniu pierwszego etapu doskonalenia, obejmującego podjęcie walki z grzechami w kolejnej części naszej refleksji zostanie omówiony drugi jego etap, który polega – według św. Cezarego – na nabywaniu cnót, czyli na szeroko rozumianym upodabnianiu się do Chrystusa w oparciu o środki doskonalenia chrześcijańskiego, które proponuje on odbiorcom swoich kazań jako najlepiej służące doskonaleniu chrześcijańskiemu. Konfrontując wskazania biskupa Arles z nauczaniem współczesnego Kościoła postaramy się ukazać ponadczasowość i aktualność jego nauczania.

Rola i zadania ksieni według Reguły św. Donata

Bogdan Stanisław Czyżewski — 2025-09-15

Św. Donat, (590/596-670), autor Reguły dla dziewic żyjących w galijskim klasztorze Joussa-Moutier (Jussanum monasterium), należał do znaczących postaci Kościoła pierwszych wieków. Był metropolitą galijskiego Besançon (Vesontium), uczestniczył w trzech ważnych synodach kościelnych, założył też klasztor pod wezwaniem św. Pawła. Jego Reguła nie jest dziełem oryginalnym, ponieważ stanowi kompilację trzech znanych Reguł, które wyszły spod ręki św. Benedykta, św. Cezarego z Arles i św. Kolumbana. Mimo to warto się z nią zapoznać, by dojść do przekonania, że Donat na podstawie trzech utworów potrafił napisać dobrą, dostosowaną do żeńskiego klasztoru Regułę, zarówno pod względem przepisów jak i dopasowania słownictwa odnoszącego się do kobiet. Prawodawca wiele miejsca poświęca ksieni (abbatissa), która była odpowiednikiem opata (abbas) we wspólnocie męskiej. Musiała odznaczać się wieloma przymiotami duchowymi i moralnymi, znać Pismo Święte, przestrzegać Reguły, być dla sióstr prawdziwą matką, która potrafi napominać i karcić z miłością, stawiać wymagania i kochać, a przede wszystkim zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności przed Bogiem za podejmowane w klasztorze decyzje.

Myśl historyczna Diodora Sycylijskiego a recepcja "Biblioteki Historycznej" przez autorów chrześcijańskich

Andrzej Dudziński — 2025-09-15

Artykuł analizuje powody wzrostu popularności Biblioteki Historycznej Diodora Sycylijskiego wśród wczesnochrześcijańskich pisarzy. Dzieło Diodora jest jednym z najważniejszych źródeł literackich dla historii starożytnej, a mimo to zostało niemal całkowicie zignorowane przez pogańskich autorów w starożytności. Tym bardziej intrygujące są przyczyny nieoczekiwanego zainteresowania ze strony chrześcijańskich autorów. Po pierwsze, artykuł krótko omawia wczesną recepcję dzieła Diodora zarówno przez pogańskich, jak i chrześcijańskich pisarzy, aż do okresu bizantyjskiego. Następnie przedstawia przyjęte przez Diodor euhemerystyczne spojrzenie na a mitologię, uważane zwykle za główny powód popularności Biblioteki wśród chrześcijańskich autorów, którzy wykorzystywali ją do wykazania fałszu pogańskich bogów. Nie negując znaczenia euhemeryzmu, artykuł wskazuje na inne aspekty dzieła Diodora, które chrześcijańscy autorzy mogli również uznać za atrakcyjne. Należą do nich przede wszystkim linearna (w przeciwieństwie do cyklicznej) koncepcja czasu przyjęta przez Diodora, jego zainteresowanie dostarczaniem czytelnikom moralnych lekcji oraz jego decyzja o połączeniu wszystkich ludów oikoumene w jedną narrację historyczną. Artykuł przedstawia hipotezę, że przekonanie Diodora, iż historia i historycy, niemal jak kapłani „boskiej opatrzności”, wspierają rozwój ludzkości, również mogło być atrakcyjne dla pisarzy chrześcijańskich.

Autorytet świętego Augustyna w Marcina Kromera dyskusji z Reformacją

Agnieszka Dziuba — 2025-09-15

Marcin Kromer był jednym z pierwszych polskich humanistów, który aktywnie włączył się w walkę z reformacją. W polskich rozmowach i w ich łacińskiej, znacznie obszerniejszej, wersji podjął się nie tylko obalenia teologicznych wywodów Marcina Lutra i jego zwolenników, ale przede wszystkim dał kompetentny wykład ówczesnej nauki Kościoła katolickiego. Świetnie znający tekst Pisma Świętego wraz z komentarzami, oczytany w pismach Ojców Kościoła i teologów późniejszej epok aż do czasów sobie współczesny, znakomicie orientował się też w książkach swoich adwersarzy. Erudycja Kromera pozwoliła mu stworzyć przede wszystkim w łacińskich Rozmowach obraz duchownego (Monachus), który z odwagą i bez wahania zbija argumenty przeciwników i jasno wyjaśnia zawiłości katolickiej teologii. Spośród autorytetów, po których pisma i poglądy najczęściej sięga Kromer jest Augustyn, pisarz niezwykle ważny dla samego Lutra. Autor dialogu wykorzystuje postać Biskupa z Hippony w różny sposób. Czasami jego imię pojawia się wśród innych piszących na dany temat, czasami jest on „wyznacznikiem czasu”. Najczęściej jednak jego pisma dostarczają argumentów w dyskusji nad rozumieniem i interpretacją Pisma Świętego, nad sakramentem chrztu, a przede wszystkim cytaty z jego dzieł pojawiają się, gdy jest mowa o Tradycji Kościoła, o soborach i hierarchii w Kościele. O tym, jak wysoko ceni sobie Kromer Augustyna, świadczy fakt, że samodzielnie tłumaczy niektóre jego myśli na język polski. W ten sposób nieznające łaciny społeczeństwo polskie po raz pierwszy styka się ze słowami afrykańskiego biskupa. Nie bez znaczenia jest także zauważenie i docenienie przez Kromera stylu Augustyna. Polski pisarz sięga niekiedy po udane frazy z dzieł Biskupa z Hippony, by ozdobić i wzbogacić elokucyjnie własne zdania. Można zatem stwierdzić, że widoczny autorytet Augustyna w dialogach Kromera jest wykorzystywany przez humanistę w różnorodny i erudycyjny sposób.

Znaczenie wyrażenia "divina catastrophe" w hymnie "Iam toto subitus vesper"

Tadeusz Gacia — 2025-09-15

Autor opracowania napisanego w języku łacińskim ustala znaczenie wyrażenia divina catastrophe w hymnie brewiarzowym na święto Siedmiu Boleści Najświętszej Maryi Panny Iam toto subitus vesper eat polo, którego autorem jest Callisto Palombella. Polemizuje z nowożytnymi przekładami hymnu, które słowo catastrophe tłumaczą w sposób anachroniczny, nie biorąc pod uwagę węższego zakresu semantycznego tego słowa w okresie powstania hymnu, interpretują je jako Bożą mękę, jako cierpienie Boga. Tymczasem słowo catastrophe oznaczało wtedy - jak w dramacie starożytnym - gwałtowną zmianę sytuacji, wywrócenie porządku, punkt zwrotny akcji, co każe widzieć w śmierci Chrystusa jak gdyby ordinis eversio – przewrót, w którym uczestniczy także cała zdumiona natura.

Zamieszkanie Boga w człowieku jako cel życia duchowego według Anastazego Synaity

Marek Gilski — 2025-09-15

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób Anastazy z Synaju rozumie zamieszkanie Boga w człowieku. Synaita definiuje człwieka jako prawdziwy i rozumny dom dom Boga. Artykul składa się z dwóch części: pierwsza prezentuje skutki zamieszkania Boga w ludzkiej naturze (wcielenie), druga natomiast cel, sposoby i skutki zamieszkania Boga w chrześcijaninie. Do najważnieszych wniosków należą: 1. Zamieszkanie Boga w człowieku to najważniejszy cel życia. Nie wystarczy poprawna wiara i pobożne uczynki. Chrześcijaninem jest ten, w którym zamieszkała Trójca Święta. 2. Owocem zamieszkania Boga w chrześcijaninie jest kult w Duchu i prawdzie, mądrość, świętość i czystość. 3. Skutkiem zamieszkania Boga w naturze ludzkiej jest śmiałość ludzi wobec Boga jako jednego z nich. Tej śmiałości nie mają aniołowie, ponieważ Bóg nie zamieszkał w ich naturze. 4. Dla człowieka, w którym zamieszkał Bóg, zewnętrzne praktyki religijne przestają być istotne. One mają jedynie funkcję pomocniczą w oczyszczeniu człowieka z grzechu.

Cirillo di Alessandria, Ipazia, l’impero: razionalità e strategie di potere nella violenza tardoantica

Irene Gobbi — 2025-09-15

I primi tre anni dell’episcopato di Cirillo di Alessandria (412-415) sono tornati ad accendere l’interesse del mondo accademico soprattutto negli ultimi due decenni, anche per la straordinaria rilevanza che la figura della filosofa neoplatonica Ipazia ha assunto nell’immaginario culturale occidentale. Numerosi studiosi dell’Antichità cristiana – Luciano Canfora e Silvia Ronchey in primis – hanno sostenuto che la tragica fine di Ipazia fu dovuta ad un atto sostanzialmente impulsivo di Cirillo, colpito dal cosiddetto φθόνος (l’«invidia» nella sua forma più irrazionale e ferina, di cui si è creduto di trovare allusioni perfino nel coevo poeta Nonno di Panopoli). La mia indagine si propone di inscrivere questa teoria in un quadro assai più ampio: alla luce delle rare ma preziose cronache riguardanti la prima metà del V secolo (Socrate Scolastico, Damascio, Giovanni Malala, Giovanni di Nikiû), si compareranno le strategie implementate dal vescovo e dalla reggente Pulcheria di Costantinopoli, riconducendo quindi gli avvenimenti di Alessandria ad una linea politica organica le cui radici sono da ricercarsi in una convergenza di intenti – divenuta poi palese durante il concilio di Efeso – fra l’impero e la più importante sede ecclesiastica orientale.

Obraz "paradisus terrestris" w łacińskiej poezji wczesnochrześcijańskiej

Elżbieta Górka — 2025-09-15

Celem artykułu jest analiza wybranych obrazów raju ziemskiego w poezji wczesnochrześcijańskiej pod kątem przeplatania się obrazowania biblijnego oraz zaczerpniętego z literatury klasycznej. Analizie poddane zostały passusy z De ave Phoenice Laktancjusza, De iudicio Domini Pseudo-Tertuliana, Cento Vergilianus de laudibus Dei Faltonii Betity Proby, Cathemerinon Prudencjusza, Alethii Wiktoriusza, Laudes Dei Drakoncjusza oraz z De spiritalis historiae gestis Awita. Poeci obok źródeł biblijnych: obrazów Edenu, „ogrodu Bożego” z Księgi Ezechiela oraz Nowego Jeruzalem z Apokalipsy, sięgali do poezji pogańskiej, w szczególności do opisu Pól Elizejskich VI księgi Eneidy Wergiliusza oraz Złotego Wieku w I księdze Metamorfoz Owidiusza. Powtarzającymi się charakterystykami ziemskiego raju były: położenie na wschodzie, na wysokiej górze, wieczna wiosna, brak niebezpiecznych zjawisk atmosferycznych, natura niosąca sama z siebie owoce, źródło, z którego wypływają cztery rajskie rzeki. Paradisus terrestris wypełniony był światłem, przyjemnym zapachem i muzyką. Częstym mieszkańcem raju ziemskiego był mityczny ptak feniks, symbol zmartwychwstania, które otworzy na powrót drogę do raju rodzajowi ludzkiemu.

Struktura obrazu – kształt myśli. Kognitywne aspekty średniowiecznych diagramów

Jarosław Janowski — 2025-09-15

Arystoteles zauważył, że intelekt posługuje się wyobraźnią wizualną, a Pseudo-Dionizy wskazał na możliwość ukazania w materii tego, co niewidzialne. Mimo to funkcja obrazów od czasów antycznych rozumiana była zazwyczaj jako ukazywanie iluzyjnego wyglądu istniejących rzeczy. W szerszym kontekście problemem ten obecny jest w filozofii od zawsze – myśliciele rozważali, czym są pojęcia abstrakcyjne i jak odnoszą się do świata zmysłowego. Współcześnie zagadnieniem tym zajmuje się psychologia poznawcza oraz kognitywistyka. Obie dziedziny badają funkcjonowanie procesów wyobrażeniowych, związanych z myśleniem abstrakcyjnym. Wyobraźnia stanowi podstawę przedstawiania tego co „niewidzialne”. Kognitywistka posługuje się teorią ucieleśnionego umysłu, który funkcjonuje w przestrzennym środowisku. Już w Timajosie Platona pojawiła się myśl o cielesności powiązanej z przestrzenią i jej kierunkami, a antyczna sztuka pamięci łączyła wyobraźnię wizualną z odczuciami ciała w przestrzeni. Tę starożytną praktykę mistrzów oratorstwa omówiono na początku artykułu. Następnie na podstawie współczesnych ustaleń nauk kognitywnych przeanalizowano związek doznań przestrzennych w myśleniu logicznym oraz posługiwaniu się metaforami w komunikacji językowej i wizualnej. Ustalenia nauk szczegółowych dotyczące ludzkich władz poznawczych posłużyły do analiz wybranych średniowiecznych iluminacji, wykorzystujących logikę Arystotelesa w obrazowaniu wiedzy pojęciowej. W ich wyniku okazuje się, że średniowieczni miniaturzyści ukazali siłę myślenia wzrokowego i skuteczność obrazów w przekazie i zapamiętywaniu złożonych treści.

„Błogosławieństwo Judy” (Rdz 49, 8-12) w interpretacji św. Ambrożego z Mediolanu i Rufina z Akwilei

Magdalena Małgorzata Jóźwiak — 2025-09-15

Księga Rodzaju 49, 1-28 prezentuje scenę, która ma miejsce przy łożu śmierci Jakuba. Patriarcha przed śmiercią zawezwał do siebie wszystkich swych synów, by ich pobłogosławić. W biblistyce ten rozdział z Księgi Rodzaju jest nazywany "błogosławieństwem Jakuba". Jednym z synów, którym Patriarcha Jakub błogosławi jest Juda. Celem tego artykułu jest przeanalizowanie "błogosławieństwa Judy" (Rdz 49, 8-12) w interpretacji św. Ambrożego z Mediolanu (por. Ambrosius, De Patriarchis IV, 16-25) i Rufina z Akwilei (por. Rufinus, Rescripta ad Presbyterum Paulinum de Iudae Benedictionibus I, 1-4; De benedictionibus patriarcharum I, 5-11). Konkludując, komentarz Rufina do "błogosławieństwa Judy" jest dłuższy, bardziej szczegółowy. Obaj egzegeci sięgają po tradycje żydowskie i przeplatają wykładnię literalną z alegoryczną. Także obaj komentatorzy preferują model interpretacji typicznej, stąd Juda jest dla nich "typem" Jezusa Chrystusa, jego męki i zmartwychwstania.

Ludzka wola Chrystusa w ujęciu teologów kapadockich IV wieku

Oleksandr Kashchuk — 2025-09-15

Artykuł poświęcono kwestii ludzkiej woli Chrystusa w myśli teologów kapadockich IV wieku w kontekście wczesnochrześcijańskiego rozwoju doktryny o naturach Chrystusa. Jego celem jest ukazanie roli i znaczenia ludzkiej woli Chrystusa w chrystologii Bazylego Wielkiego, Grzegorza z Nazjanzu i Grzegorza z Nyssy. Wszyscy trzej myślicielepodkreślali pełnię człowieczeństwa Chrystusa, a każdy a nich w pewnym stopniu sygnalizował lub zwracał uwagę na istnienie i funkcję Jego ludzkiej woli. Refleksja teologów kapadockich stanowiła istotny krok w rozwoju chrystologii, kładąc fundamenty nauczania, że Chrystus jako prawdziwy człowiek musiał posiadać autentyczną ludzką wolę, która pozostawała w doskonałej harmonii z Jego wolą boską. Ta koncepcja wpłynęła na dalsze debaty teologiczne i odegrała istotną rolę w późniejszym sformułowaniu doktryny o dwóch wolach w Chrystusie w Bizancjum w VII wieku.

Misterium śmierci wg "Prognosticum Futuri Saeculi" Juliana z Toledo

Dariusz Antoni Kasprzak — 2025-09-15

Pierwsza księga traktatu Juliana z Toledo pt. Prognosticum futuri saeculi jest poświęcona misterium ludzkiej śmierci. To kwestia eschatologicznie, ale i egzystencjalnie ważna dla każdego. Myśl eschatologiczna trzydziestego pierwszego biskupa Toledo (sprawował ten urząd w latach 380-390), także ta dotycząca tajemnicy śmierci dalej pozostaje nieznana współczesnym teologom. Postanowiliśmy zatem prześledzić i przemyślenia Juliana dotyczące misterium śmierci, skomentować je i określić, czy wynikają one z tekstu biblijnego, czy są bardziej wnioskowaniem religijnym wysnutym na podstawie tradycji chrześcijańskiej. Doszliśmy do wniosku, że w swym podstawowym ujęciu Julianowy opis misterium mortis wynika z prawd wiary chrześcijańskiej, zawartych objawieniu publicznym przekazanym Kościołowi w objawieniu biblijnym oraz w objawieniu Tradycji Kościoła. Śmierć dla Juliana jest konsekwencją grzechu ludzkiego, stanowi oddzielenie duszy od ciała, ale nie należy się jej obawiać, gdyż dla wierzących jest ona oczyszczeniem z grzechów, wyjściem na spotkanie z Chrystusem w wieczności. Nie jest to myśl oryginalna, gdyż bp Toledo bazuje przede wszystkim na tezach teologicznych wcześniejszych ojców Kościoła (głównie: Augustyna z Hippony oraz Cypriana z Kartaginy). Na dwadzieścia dwie tezy zawarte Prognosticum futuri saeculi liber I, w dwudziestu jeden z nich stosuje on argumentację teologiczną, a tylko w jednej argumentacja jest ściśle biblijna. Kiedy bp Toledo odwołuje się do tekstu Pisma świętego, to czyni to, by uzasadnić wcześniej postawioną tezę z Tradycji. Natomiast zasługą Juliana jest sama konstrukcja traktatu, w sposób zwięzły i prosty, czasami może zbyt dydaktyczny i upraszczający, przekazuje on zarys katechezy o tym, że chrześcijanin nie powinien bać się śmierci.

Struktura arki Noego (Rdz 6,14-16) w pismach św. Augustyna

Piotr Kochanek — 2025-09-15

Augustyn rekonstruował strukturę arki Noego na podstawie Rdz 6,14-16 oraz pism kilku swoich poprzedników. Rekonstrukcja ta wywarła bardzo duży wpływ na następne pokolenia łacińskich pisarzy kościelnych. Biskup Hippony z jednej strony zebrał dorobek swych poprzedników w tej materii, z drugiej zaś dodał wiele istotnych, nowych elementów. W ten sposób stworzył on swój własny obraz struktury arki Noego. Obraz ten jest jednak rozproszony po wielu jego pismach. Można by rzec, że Augustyn kilkakrotnie powracał do zagadnienia struktury arki Noego. Najważniejsze opisy tej struktury zostały przedstawione w czterech jego dziełach. W porządku chronologicznym są to: „Contra Faustum”, „De baptismo”, „De civitate Dei” i „Quaestiones in Heptateuchum”. Godne uwagi fragmenty poświęcone strukturze arki są również w (porządek alfabetyczny): „Contra Secundinum”, „De doctrina christiana”, „Enarrationes in Psalmos”, „Epistula ad Catholicos de secta Donatistorum”, „In Ioannis Evangelium tractatus CXXIV” i w „Sermones”. Generalnie Augustyński obraz struktury arki, miał na celu nie tylko „zadowolenie” ówczesnych znawców teologii biblijnej, lecz także obraz ten miał zaspokoić ciekawość zwykłych ludzi, przez których arka Noego mogła być postrzegana jako swego rodzaju interesujący, biblijny szczegół techniczny.

Święty Józef w nauczaniu św. Hieronima ze Strydonu

Michał Łukaszczyk — 2025-09-15

Artykuł podejmuje problematykę józefologiczną w pismach Hieronima ze Strydonu. Mnich z Betlejem w swoich rozważaniach nie poświęca miejsca temu świętemu w sposób bezpośredni. Józef zajmuje ważne miejsce w dyskusjach chrystologicznych oraz w obronie dziewictwa Maryi. Autor Wulgaty posługuje się również przykładem Józefa w dyskusjach dotyczących wyższości życia w dziewictwie nad życiem w małżeństwie. Można wyodrębnić kilka tematów związanych ze św. Józefem, które porusza Hieronim w swoich dziełach: odrzucenie wdowieństwa św. Józefa, podkreślanie jego dziewiczości, walka o prawdziwe a nie legendarne przedstawienie postaci Opiekuna Zbawiciela oraz uzasadnianie jego pozostania w stanie bezżennym spowodowane misją daną od Boga. Należy jednak stwierdzić, że Autor Wulgaty porusza wątki związane z Opiekunem Zbawiciela w celu przedstawienia prawdziwej chrystologii lub obrony dziewictwa Najświętszej Maryi Panny. Wartym podkreślenie jest fakt, że w tekstach Strydończyka możemy zaobserwować początki myśli teologicznej o misji św. Józefa.

Religijna terminologia Jeznika z Kolb w dziele „Przeciwko sektom”. Wybrane zagadnienia

Grair Magakian — 2025-09-15

Artykuł analizuje problem terminologii teologicznej w traktacie Jeznika z Kolb Przeciwko sektom, koncentrując się na etymologii kluczowych pojęć oraz ich znaczeniu w kształtowaniu wczesnochrześcijańskiej myśli Armenii. Struktura analizy obejmuje omówienie historycznego kontekstu dzieła, podział traktatu na cztery części oraz szczegółowe przedstawienie wybranych terminów. Autor bada ich źródła, zakres semantyczny i funkcję w polemice z dualistycznymi oraz pogańskimi systemami religijnymi. Metodologia opiera się na analizie źródłowej, etymologicznej oraz teologicznej, uwzględniając wpływy greckie, syryjskie i irańskie. Głównym wnioskiem jest stwierdzenie, że Jeznik stworzył nową warstwę terminologiczną, dostosowując pojęcia filozoficzne do chrześcijańskiej doktryny monoteizmu. Źródła antyczne obejmują pisma Ojców Kościoła i Biblię, które Jeznik adaptował na potrzeby ormiańskiej teologii. Wkład pracy polega na ukazaniu jego roli jako pioniera ormiańskiej terminologii teologicznej oraz jej znaczenia dla dalszego rozwoju myśli chrześcijańskiej w Armenii. Artykuł wnosi istotny wkład w badania nad językiem i teologią antycznego chrześcijaństwa.

Święty Józef według świętego Hieronima

Luciana Mirri — 2025-09-15

Niniejsze studium dotyczy tego, jaki profil wyłania się i jakie względy święty Hieronim ma dla świętego Józefa z Nazaretu. Analiza uwzględnia dzieła Dalmatyńskiego Doktora, w których jest on najczęściej cytowany, ale nie pomija innych pism, w których się pojawia. W rzeczywistości, oprócz Przeciw Elwidiuszowi. Nieustanne dziewictwo Maryi (383), Kwestie żydowskie (389/391), Komentarz do Mateusza (393), Homilia o Narodzeniu Pańskim (400-410), wzmianki znajdują się w komentarzach do proroków lub listów Pawłowych i jeden w The Illustrious Men (393). Nawet te sporadyczne teksty są czasami interesujące dla oceny znaczenia stałej uwagi w czasie i potwierdzenia myśli autora na dany temat. Z pism Hieronima wyłaniają się cztery tematy: filologia imienia „Józef”; genealogia Józefa; dziewictwo Józefa; świętość „sprawiedliwego” Józefa. Teksty Jerome'a przemawiają, interpretując jego czasami ukryte przesłanie. Oprócz tego, że jest pierwszym Ojcem Kościoła, który potwierdza dziewictwo św. Józefa, jest on również autorem, który szanuje go jako człowieka zaufanego Najwyższemu i uprzywilejowaną rolę świadka dzieła Wcielenia dla odkupienia świata.

Biskupi i prezbiterzy w Kościele w Rzymie w I i II wieku (część 2)

Leszek Misiarczyk — 2025-09-15

Analiza źródeł chrześcijańskich związanych z Rzymem, jak 1 List do Koryntian Klemensa Rzymskiego i Pasterza Hermasa wykazała, że Kościołem w Rzymie w I i II wieku kierowali πρεσβύτεροι w sensie „starsi”, czyli przełożeni wspólnoty, utożsamiani niekiedy z ἐπίσκοποι. Nigdy jednak w tych źródłach termin πρεσβύτεροι nie był rozumiany jako drugi stopień hierarchii kościelnej, tak, jak w Listach Ignacego z Antiochii. Zadaniem tych ἐπίσκοποι i πρεσβύτεροι była λειτουργία, czyli przewodzenie wspólnocie, celebracja kultu, a także działalność charytatywna wobec potrzebujących braci. Nigdzie jednak w źródłach nie pojawia się określenie typu „kolegium prezbiterów” wymyślone przez uczonych. Simonetti ma rację twierdząc, że Kościołem w Rzymie kierowali πρεσβύτεροι, ale rozumiani jako „starsi” i utożsamiania z biskupami, ale nie ma racji, jeśli rozumie ten termin jako drugi stopień hierarchii kościelnej, gdyż źródła nie potwierdzają w żadnym wypadku takiego rozumienia. Dysputa pomiędzy Polikarpem ze Smyrny a papieżem Anicetem w połowie II wieku na temat daty świętowania Wielkanocy potwierdza, że w tym czasie funkcjonował już w Rzymie episkopat monarchiczny. W zależności zaś od oceny listy biskupów Rzymu przytaczanej przez Ireneusza, nie można wykluczyć, że w Kościele rzymskim od początku istniał episkopat monarchiczny, choć biskupi byli nadal określani dawnym ogólnym terminem πρεσβύτεροι - „starsi”, jako przełożeni wspólnoty.

Aniołowie w "Apoftegmatach" Ojców Pustyni

Arkadiusz Nocoń — 2025-09-15

W odpowiedzi na dające się zauważyć w ostatnim czasie zainteresowanie tematyką aniołów, Autor analizuje Apoftegmaty Ojców Pustyni, czyli najbardziej oryginalne dzieło literatury monastycznej starożytności chrześcijańskiej. Na podstawie facta et dicta tych ekspertów w sprawach duchowych i częstokroć wielkich mistyków, Autor stara się przedstawić funkcjonującą w tym środowisku angelologię, czyli nauczanie mnichów na temat natury, wyglądu i hierarchii aniołów, oraz roli jaką pełnią wobec Boga i ludzi. Zwraca również uwagę na specyficzne postrzeganie aniołów w środowisku Ojców Pustyni. Podsumowując, Autor dochodzi do wniosku, że angelologia Ojców Pustyni, w sensie teologicznym, była kontynuacją nauczania Ojców Kościoła; w sensie ascetycznym, dostrzegała w aniołach ideał życia monastycznego i pomoc w jego realizacji; w sensie eschatologicznym, tchnęła nadzieją i zbawczym optymizmem, jako że aniołowie – zdaniem Ojców Pustyni – są liczniejsi, czyli silniejsi, niż zagrażające ludziom demony.

Motywy kosmologiczne i teologiczne w "Poimandresie". Religijne przesłanie "Poimandresa" w aspekcie duchowym

Kazimierz Pawłowski — 2025-09-15

Przedmiotem niniejszej pracy jest Poimandres, pierwsza księga Corpus Hermeticum. Poimandres wyróżnia się tym pośród pozostałych ksiąg (obok księgi XI), że przyjmuje wprost formę boskiego objawienia. Istotnym elementem tego objawienia są dwie mistyczne wizje. Autor pracy usiłuje ukazać ich duchowy sens i wyrazić kryjące się w nich religijne przesłanie.

Pozaliturgiczna aktywność świeckich chrześcijan w Egipcie podczas eucharystii między IV a XV w. n.e.

Przemysław Piwowarczyk — 2025-09-15

Artykuł rejestruje nieliturgiczne formy aktywność świeckich chrześcijan podczas eucharystii w Egipcie między IV a XV w. oraz nadaje im kontekst. Jest to pierwsza tego typu całościowa próba w badaniach nad chrześcijaństwem egipskim. Pod uwagę wzięto uwarunkowania liturgiczne, językowe i przestrzenne egipskiej mszy. Oparto się na rozproszonych wzmiankach w różnorodnych źródłach w języku greckim, koptyjskim i arabskim (uwzględniono też pojedyncze źródła etiopskie i syriackie). Źródła te mają charakter prawno-kanoniczny, homiletyczny, hagiograficzny oraz encyklopedyczny. Integralną część artykułu stanowi wybór źródeł w przekładzie na język polski. W świetle przeprowadzonych analiz liturgia eucharystyczna stanowiła nie tylko wydarzenie religijne, ale także ważne wydarzenie towarzyskie. Poza oficjalną celebracją kościół był również miejscem równoległej prywatnej dewocji. Wielu wiernych było wykluczonych z pełnego uczestnictwa w liturgii poprzez organizację przestrzeni kościoła oraz niezrozumiały język.

Contributo patristico alla questione 93 della Prima Pars della Summa Theologiae di san Tommaso d’Aquino

Margherita Maria Rossi — 2025-09-15

The present essay proposes an examination of q.93 of the Prima Pars of the Summa Theologiae of St. Thomas Aquinas - which he wrote primarily starting from the doctrine of St. Augustine - in which the theme of the human being created in the image and likeness of God is examined, with the Thomistic deepening of the specific theological lexicon involved. The resulting anthropological vision is affirmed in the famous prologue of the entire Prima Secundae that Aquinas sets up by profitably integrating the sources of Aristotle and John Damascene, the latter in turn indebted to the work of Nemesius of Emesa. The relevance of the introduction of the new Greek-patristic sources in the Middle Ages stands out not only in the passage from q.93 of the Prima Pars to the prologue of the Prima Secundae - as this essay intends to illustrate - but also in the making of the prologue itself.

Małżeństwo w "Konstytucjach Apostolskich"

Stanisław Strękowski — 2025-09-15

Apokryf, znany pod nazwą Konstytucje Apostolskie, jest zbiorem praw Kościoła, który powstał ok. 375-380 roku najprawdopodobniej w Antiochii w środowisku judeochrześcijańskim. To obszerna kompilacja składająca się z wielu wcześniej powstałych dokumentów kościelnych, podejmująca różne kwestie nurtujące chrześcijan pierwszych wieków. W tym dokumencie zostały również zawarte nieliczne, ale istotne dla chrześcijan treści dotyczące małżeństwa, jego nierozerwalności, jego relacji do dziewictwa, małżeństw duchownych, dziewic i wdów. Wszystkie zarządzenia dotyczące tej kwestii zasadniczo odzwierciedlają poglądy Ojców Kościoła na Wschodzie z IV wieku. W niniejszym artykule ukazane zostały regulacje dotyczące instytucji małżeństwa w kontekście innych dokumentów kościelnych oraz poglądów autorów z IV wieku. Chociaż jest to dzieło apokryficzne, to jednak w kwestii małżeństwa treści przekazane przez kompilatora Konstytucji Apostolskich zasadniczo nie odbiegają od rozpowszechnionych poglądów i praktyk w Kościele Wschodnim.

Najstarsze miejsce kultu św. Agnieszki w świetle "Liber Pontificalis"

Piotr Szczur — 2025-09-15

Celem artykułu jest ukazanie początku kultu św. Agnieszki i dziejów miejsca, w którym była ona czczona, w świetle przekazów zawartych w Liber Pontificalis. Najpierw została ukazana postać św. Agnieszki, jaka wyłania się ze starożytnych przekazów źródłowych (zwłaszcza pism św. Ambrożego i Prudencjusza). Szczegółowa analiza i krytyczna ocena tych przekazów pozwoliła stwierdzić, że na temat jej życia przed męczeństwem w zasadzie nic nie wiadomo. Natomiast źródła zgodnie przekazują, że była dziewicą i męczennicą, a w chwili męczeństwa była bardzo młoda. Inne wiadomości o św. Agnieszce są niepewne. Następnie szczegółowo przeanalizowano i poddano krytycznej ocenie informacje źródłowe na temat miejsca kultu rzymskiej męczennicy, znajdujące się w żywotach czterech papieży: Sylwestra I (314-335), Liberiusza (352-366), Innocentego I (401-417) i Symmacha (498-514). Analiza i krytyka przekazów pozwoliła na wysunięcie ważnych wniosków. Chociaż informacje dotyczące miejsca kultu św. Agnieszki podane przez kompilatora Liber Pontificalis w zdecydowanej większości są dalekie od prawdy, to jednak wskazują one na pewne idee obecne w przekazie: powiązanie św. Agnieszki z Konstantyną będącą członkiem rodziny cesarskiej, co dało cesarski patronat nad całym kompleksem św. Agnieszki (bazylika i mauzoleum) oraz przyczyniło się do rozwoju kultu rzymskiej męczennicy; kultu św. Agnieszki był niezwykle ważny dla papieży, którzy w trosce o jego rozwój chcieli też „kontrolować” sanktuarium św. Agnieszki (Innocenty I) i osobiście angażowali się w obchody ku jej czci (Grzegorz Wielki).

Ślady orygenizmu w "Diversarum hereseon liber" Filastriusza z Brescii

Mariusz Szram — 2025-09-15

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy Filastriusz z Brescii, autor katalogu herezji Diversarum hereseon liber, zawarł w swoim traktacie aluzje do idei Orygenesa lub krążących pod jego imieniem, a jeżeli tak, to w jaki sposób je oceniał. Interesujące jest zbadanie nie tylko nawiązań do dyskusyjnych koncepcji Aleksandryjczyka, ale także pozytywnych inspiracji teologiczną myślą Orygenesa jako pioniera w zakresie tworzenia zrębów chrześcijańskiej teologii. Ważnym problemem badawczym jest również stosunek Biskupa Brescii do egzegezy alegorycznej, której Orygenes był głównym reprezentantem. Wnioski płynące z przedstawionej analizy porównawczej materiału źródłowego są następujące: 1) w traktacie Filastriusza brak imiennych odniesień do osoby i dzieł Orygenesa; 2) pojawiają się w nim natomiast pośrednie nawiązania do różnych idei orygenesowskich i są one obecne zarówno w opisach herezji, jak i w wykładzie ortodoksyjnej doktryny wiary; 3) w katalogu Biskupa Brescii wyraźnie została potępiona nauka o preegzystencji dusz, nie ma natomiast żadnej wzmianki o teorii apokatastazy; 4) krytyka Filastriusza dotyczy przede wszystkim poglądów Orygenesa w skrajnym ujęciu lub obejmuje idee mu przypisywane, co do których nie ma jednak pewności, że istotnie je w takiej formie uznawał; natomiast z akceptacją autora katalogu spotykają się niektóre sformułowania, pochodzące od samego Aleksandryjczyka; 5) w odniesieniu do problematyki związanej z alegoryczną egzegezą Starego Testamentu Filastriusz reprezentuje myślenie o chrystocentryzmie biblijnym zbliżone do Orygenesa i jego kontynuatorów.

Święty Mikołaj z Myry w wielkich formach muzycznych średniowiecza, renesansu i baroku. Zarys problematyki

Piotr Towarek — 2025-09-15

Artykuł niniejszy jest próbą wstępnej prezentacji wybranych wielkich formach muzycznych okresu średniowiecza, renesansu i baroku, które zadedykowane zostały św. Mikołajowi z Myry (zm. 345). Są to przykłady propriów mszalnych, zwłaszcza śpiewów Alleluja z wersetem oraz sekwencji (Congaudentes exsultemus; Sospitati dedit egros), jak również motetów okresu renesansu (Martini, Palestrina, di Lasso, Regnart, Gallus, Vaet). Dzieła te ukazują św. Mikołaja jako biskupa, wyznawcę, opiekuna, a także Taumaturga, co jest wyraźnym nawiązaniem do znanych nam żywotów, historii i legend. Trzecią grupę zaprezentowanych w artykule kompozycji stanowią barokowe oratoria (Bononcini, Veracini, Falco, Carapella, Leo). Potwierdzają one kult i pamięć o św. Mikołaju na Półwyspie Apenińskim (zwłaszcza w Królestwie Neapolu), w innych miejscach Europy (państwo Habsburgów, dwór biskupa Ołomuńca) oraz na gruncie pobożności konfraterni i bractw, którym patronował święty. Te pozaliturgiczne dzieła, wystawiane w okresie Wielkiego Postu, ukazują mało znany wizerunek św. Mikołaja jako dojrzałego zakorzenionego w miłości rodziców młodzieńca, który rozpoczyna drogę edukacji (studia). Centralny temat stanowi w oratoriach kwestia nawrócenia (Clizio, przyjaciel Mikołaja), które dokonuje się poprzez cierpliwy dialog, rozmowę, a nawet spór z przyszłym biskupem Myry. Św. Mikołaj objawia się tu jako nauczyciel pokuty i chrześcijańskich cnót. Przypominanie jego osoby, życia i wstawiennictwa w czasie wielkopostnej drogi, a nie w okresie Adwentu (6 grudnia) lub Bożego Narodzenia, to szczególna wartość, którą ubogacają nas przywołane w artykule dzieła muzyczne.

Anioły w interpretacji teoretycznej i w odniesieniach ascetycznych św. Hieronima w świetle jego "Homilii o Psalmach"

Waldemar Jan Turek — 2025-09-15

Autor artykułu analizuje wybrane fragmenty Homilii o Psalmach św. Hieronim, w których wielki egzegeta podejmuje, opierając się na odnośnych tekstach biblijnych, temat aniołów i ich postaw. Św. Hieronim przedstawia nam, z jednej strony, działalność aniołów służących Bogu i stawianych na równi z męczennikami i mnichami, z drugiej zaś opisuje upadłych aniołów, którzy oddalili się od Boga, gdyż zgrzeszyli pychą, chcąc być równymi samemu Bogu. Artykuł ukazuje w bardzo konkretny sposób, jak św. Hieronim przechodzi od teoretycznych wyjaśnień egzegetycznych do praktycznych odniesień ascetycznych. Postawa aniołów, sług Bożych, może być przykładem dla mnichów i wszystkich chrześcijan, zaś upadek aniołów, którzy oddalili się od Boga, stanowi ostrzeżenie dla wszystkich wierzących w Chrystusa.

Odwołania do Ojców Kościoła i pisarzy kościelnych okresu patrystycznego w kazaniach biskupa Pawła Kubickiego

Albert Warso — 2025-09-15

Biskup Paweł Kubicki (1871–1944) znany jest przede wszystkim dzięki swej działalności pisarskiej i duszpasterskiej. W czasie swej posługi kapłańskiej i biskupiej wygłaszał wiele kazań. Niektóre z nich zostały wydane drukiem. Niniejszy artykuł stawia sobie za cel wskazanie i omówienie odniesień do Ojców Kościoła i pisarzy kościelnych okresu patrystycznego w jego działalności kaznodziejskiej. Nawiązania te pojawiają się w jego głównym dziele kaznodziejskim, jakim jest zbiór Żywe słowo na ambonie i poza amboną. Publikacja ta stanowi więc główne źródło niniejszego opracowania. Zawiera wybór kazań, które głosił on w czasie prawie całego życia, a została wydana na siedem lat przed śmiercią autora. Z planowanych przez niego nawet trzech tomów, ukazał się tylko pierwszy. Biskup P. Kubicki najczęściej odwoływał się do wypowiedzi (ale także i wydarzeń z życia) św. Augustyna.

Proces doskonalenia chrześcijańskiego w "Enarrationes in Psalmos" św. Augustyna

Dariusz Zagórski — 2025-09-15

Augustyn w dziele Enarrationes in Psalmos szeroko porusza zagadnienie doskonałości chrześcijańskiej. Zachęcając odbiorców swych homilii do wzrostu w wierze wskazuje najpierw na konieczność nawrócenia, które pozwala wstąpić na drogę duchowego postępu. Nawrócenie to ma się dokonywać poprzez walkę ze złem i słabościami, a także z nienawistną względem człowieka działalnością szatana.

Zerwanie z grzechem i pojednanie się z Bogiem umożliwia powstanie z duchowego odrętwienia do życia, wydobycie się z niegodziwości ku egzystencji naznaczonej „jasnością” i „sprawiedliwością”. Ten proces nabywania dobra odbywa się poprzez doskonalenie cnót i wypełnianie dobrych czynów. Jest to etap służenia w trudach i doświadczeniach codziennego życia – wytrwale i aż do jego zakończenia.

Święty Augustyn za cel chrześcijańskiego życia i największe dobro uznaje przylgnięcie do Boga. Przejawiać się ono ma bliską relacją ze Stwórcą posuniętą aż do przyjaźni z Nim, do uzyskania statusu synów Bożych i do osiągnięcia zbawienia.

Niniejsza publikacja ma na celu zaprezentowanie poszczególnych etapów dążenia chrześcijanina do duchowej doskonałości. Ma oddać przekaz na ten temat zawarty w Komentarzu do Psalmów, szczególnym dziele świadczącym o odpowiedzialności głoszącego Słowo Boże pasterza za powierzone mu owce.

Curriculum vitae o. prof. dr. hab. Bazylego Degórskiego O.S.P.P.E.

Piotr Szczur — 2025-09-15

Artykuł zawiera biogram o. prof. Bazylego Degórskiego.

Bibliografia prac naukowych o. prof. dr. hab. Bazylego Degórskiego OSPPE

Olha Dzhana — 2025-09-15

Prace dyplomowe napisane pod kierunkiem o. prof. dr. hab. Bazylego Degórskiego OSPPE

Olha Dzhana — 2025-09-15

Wykaz prac dyplomowych napisanych pod kierunkiem o. prof. dr. hab. Bazylego Degórskiego OSPPE