Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

Introduction

Krzysztof Motyka — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

To the Participants of the 40th Human Rights Days

Mirosława Grabowska — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

A Word from Professor Maria Łoś-Podgórecka

Maria Łoś-Podgórecka — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

Wyrazy uznania dla Adama Podgóreckiego, który wiele lat temu zwrócił uwagę Oxford Centre for Socio-Legal Studies na znaczenie rządów prawa, przygotowując nas tym samym na niedawne wyzwania

Mavis Maclean — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

Niniejszy artykuł stanowi podziękowanie dla Adama Podgóreckiego za zainicjowanie dyskusji na temat rządów prawa podczas jego wizyty w Oxford Centre for Socio-Legal Studies 50 lat temu oraz za stymulowanie korzystania z tej koncepcji w ostatnim okresie 14 lat rządów torysów w Wielkiej Brytanii, który zakończył się w lipcu 2024 roku.

Miłość, prawo i wojna w Ukrainie i Izraelu/Palestynie. Określenie na nowo miejsca Podgóreckiego w polskiej, która stała się amerykańską, wyobraźni socjologicznej

Michael D. Kennedy — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

Niniejszy artykuł rozpoczynają rozważania na temat miejsca Adama Podgóreckiego w amerykańskiej socjologii i mojego udziału w dyskusji nad jego pracą 30 lat temu. Następnie przedstawiam sposób, w jaki kolejni badacze prezentowali jego twórczość oraz jej potencjał i robię to samo, włączając nasze rozumienie prawa intuicyjnego i formalnego do eksploracji wernakularnych i profesjonalnych sformułowań sprawiedliwości i prawa. W dalszej części artykułu zastanawiam się nad miejscem miłości w tej relacji, po czym przechodzę do dwóch kryzysów naszych czasów: inwazji Rosji na Ukrainę i wojny w Izraelu/Palestynie. Kończę spostrzeżeniem, że Podgórecki i inni badacze zapraszają nas do przemyślenia, w jaki sposób intuicyjne i formalne, wernakularne i profesjonalne poczucia sprawiedliwości mogą zostać ponownie sformułowane. Proponuję, aby interwencja RPA w Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości stała się momentem transformacji.

Typologia przeszkód w realizacji prawa do sądu. Zastosowanie socjologicznej koncepcji praw człowieka Adama Podgóreckiego

Bartosz Pilitowski — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

Celem artykułu jest zaproponowanie typologii przeszkód w realizacji prawa do sądu, w oparciu o koncepcje socjologiczno-prawne Adama Podgóreckiego, Leona Petrażyckiego i Lawrence'a M. Friedmana. Metodami wykorzystanymi przez autora jest przegląd literatury dotyczącej realizacji prawa do sądu w Polsce, w tym badań własnych autora i raportów instytucji publicznych. Wynikiem: analizy jest typologia obejmująca trzy główne kategorie przeszkód: 1) wynikające z treści przepisów (bezpośrednie, pośrednie i potencjalne), 2) związane ze stanem instytucji wymiaru sprawiedliwości (infrastruktury i zasobów ludzkich), oraz 3) wynikające z kultury prawnej (ogólnej i sędziowskiej). Autor podkreśla, że najtrwalszą barierą w realizacji prawa do sądu jest kultura prawna, szczególnie sędziowska. Argumentuje, że kluczowym elementem „kompletnego prawa do sądu” w rozumieniu Adama Podgóreckiego jest wewnętrzne poczucie zobowiązania funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości wobec podmiotów tego prawa, a nie tylko wobec państwa czy przełożonych.

„Świadomość prawna” w socjologicznej teorii prawa Adama Podgóreckiego

Stefka Naoumowa — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

Problematyka świadomości prawnej zajmuje centralne miejsce w socjologii prawa i ma szczególne znaczenie dla wiedzy socjologiczno-prawnej. Profesor Adam Podgórecki ma wielkie zasługi nie tylko w określeniu przedmiotu socjologii prawa, struktury wiedzy socjologiczno-prawnej, ale także w określeniu znaczenia świadomości prawnej jako problemu badawczego. Artykuł jest poświęcony problemowi świadomości prawnej w twórczości A. Podgóreckiego. Według niego, aby odpowiedzieć na pytanie fundamentalnie ważne dla jurysprudencji, a także, aby zrozumieć rozgałęzienia funkcjonowania prawa w społeczeństwie, konieczne jest badanie nie tylko zewnętrznych przejawów prawa (zachowań jego aktorów i agentów), ale także wewnętrznego (lub zinternalizowanego) wymiaru zjawisk prawnych. Struktura świadomości prawnej obejmuje trzy główne elementy, do których najczęściej kierowana jest empiryczna analiza socjologiczno-prawna –poznawczy, psychologiczny, behawioralny. A. Podgórecki bada świadomość prawną w kontekście kilku ważnych problemów prawa w socjologicznym sensie tego słowa, co stanowi również rdzeń jego socjologicznej teorii prawa. Są to: relacje między prawem intuicyjnym („poczuciem prawnym”) a prawem oficjalnym; relacje między prawem a moralnością; skuteczne działanie prawa; identyfikacja patologii prawa; stosunek do prawa i do faktycznego zachowania regulowanego przez prawo. W artykule przedstawiono najważniejsze badania empiryczne przeprowadzone przez A. Podgóreckiego.

Koncepcja prawa totalitarnego Adam Podgóreckiego w kontekście albańskim

Agata Fijalkowski — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

Autorka artykułu po raz pierwszy spotkała Adama Podgóreckiego w połowie lat 90. XX wieku w Międzynarodowym Instytucie Socjologii Prawa (IISL) w Oñati w Hiszpanii. Podczas lunchu zorganizowanego przez IISL oraz w pobliskiej szkole gotowania prof. Podgórecki opowiadał o roli, jaką tego rodzaju szkoły gotowania odegrały pod autorytarnymi rządami generała Francisco Franco. Nazwał te szkoły „przestrzeniami demokracji” ze względu na cenną przestrzeń, jaką zapewniały ludziom do życia w państwie, choć w państwie zawieszonym. Szkoły gotowania były bezpiecznym miejscem, w którym ludzie mogli swobodnie rozmawiać. Autorce przypomina się tutaj przypadek Albanii. W tym duchu pisze więc o „przestrzeniach demokracji”, które istniały w Albanii, poprzez doświadczenie jednej, niezwykłej osoby – pisarza i dysydenta politycznego Musine Kokalari (1917–1983) – o którym autorka pisze od jakiegoś czasu. Jej własna relacja z procesu z 1946 roku i rozmyślania nad naturą pamięci historycznej przywodzą na myśl prace Podgóreckiego nad prawem totalitarnym i nietotalitarnym. Dlatego też w tym kontekście rozpoczęto dyskusję, wyjaśniając główne punkty leżące u podstaw jego pionierskiej pracy.

Zjawisko opresji społecznej w ujęciu Adama Podgóreckiego

Agata Przylepa-Lewak — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

Adam Podgórecki był jednym z najwybitniejszych polskich socjologów drugiej połowy XX wieku. Jednym z zagadnień, które poddał kompleksowej analizie, był problem spowodowanej przez człowieka opresji społecznej. Pojęcie to rozumiał jako zewnętrzne lub wewnętrzne ograniczanie przez człowieka dostępnych opcji ludzkiego zachowania jednostki lub grupy.

Opresja, według Adama Podgóreckiego, wpływa nie tylko na opcje poznawcze dostępnych rodzajów zachowań i nie tylko poszerza możliwości zachowania człowieka (ponieważ mogą one być legalne i nielegalne), ale także ogranicza, czasami w dosłownym tego słowa znaczeniu, fizyczne możliwości zachowania. Dodatkowo może mieć miejsce w sposób częstokroć niewidoczny i niemal nieuświadamiany. Ciekawym aspektem jego teorii jest zwrócenie uwagi na fakt, iż częstokroć prawo staje się głównym mechanizmem społecznej opresji.

Celem artykułu jest próba prezentacji zjawiska opresji społecznej w ujęciu A. Podgóreckiego, co może być pomocne w dążeniu do jego eliminacji z życia społecznego. Artykuł powstał przy wykorzystaniu metody analizy dostępnej literatury przedmiotu, analizy krytycznej prac A. Podgóreckiego oraz metody historycznej.

Legaliści i rewolucjoniści – opinia społeczna o przestrzeganiu prawa

Jacek Kurczewski, Małgorzata Fuszara, Paweł Orzechowski — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

Niniejszy artykuł wpisuje się w sześćdziesięcioletnią tradycję badań socjologiczno-prawnych, zapoczątkowanych przez Adama Podgóreckiego. Zaprezentowane wyniki i wnioski dotyczą poznania opinii na temat przestrzegania i obowiązywania prawa oraz przyjmowanych wobec niego postaw – od bezwzględnego respektowania przepisów po akceptację ich omijania lub łamania. Zamiarem Autorów było przeprowadzenie dwóch typów analiz: porównawczej rozkładów odpowiedzi uzyskanych w latach 1964 - 2023, a także treści rozbudowanych narracji respondentów, odnoszących się do uzasadnienia zajmowanych stanowisk. Dane zebrano za pomocą kwestionariusza online do samodzielnego wypełnienia, przy wykorzystaniu panelu uniwersyteckiego i formularza „Google”, udostępnionego przez portale społecznościowe. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że zwyczajowo przyjęte terminy, takie jak: „legaliści”, „oportuniści” i „anarchiści” nie zawsze są adekwatne do prezentowanych postaw wobec prawa i tracą na aktualności.

Brudna wspólnota: od Polski pod rządami komunizmu do dzisiejszej korupcji orężnej

Janine Wedel — Mon, 23 Dec 2024 00:00:00 +0100

Koncepcja „brudnej wspólnoty” wydaje się dziś jeszcze bardziej znacząca niż wtedy, gdy Adam Podgórecki zidentyfikował to zjawisko w komunistycznej Polsce lat 80. Wówczas ukazywała ona dynamikę społeczeństwa niedoboru zasobów, w którym zaufana rodzina i przyjaciele działali w nieformalnych sieciach społecznych, aby zapewnić sobie dobra i usługi. Poprzez klikowe i ściśle powiązane sieci ludzie radzili sobie z niedoborami i nieufnością wobec państwa. W kolejnych dekadach „brudna wspólnota” przybrała nowe wymiary, ponieważ te nieformalne sieci dostosowywały się do instytucji rynkowych i demokratycznych nowej Polski i pomagały je kształtować. Obecnie aktualność tej koncepcji wykracza poza Polskę i obszar postkomunistyczny. Istotnym zagrożeniem dla demokracji są brudne sieci powiązań i to, jak strategicznie posługują się korupcją, używając jej jako oręża. W tym eseju badam koncepcję Podgóreckiego, związane z nią dziedzictwo i jej zastosowanie poza jej pierwotnym kontekstem. Sugeruję pytania przewodnie do badań.