Małżeństwo i rodzina w religiach niechrześcijańskich – wyzwaniem dla dialogu międzyreligijnego
Eugeniusz Sakowicz
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-8064-9042
Abstrakt
W niniejszym artykule omówiona została istota małżeństwa w głównych religiach świata (judaizm, islam, hinduizm, buddyzm religie ludów pierwotnych). Przedstawiono też zwyczaje i formy zawierania małżeństwa. Zwrócono uwagę na etykę współżycia małżeńskiego. W dalszej kolejności wskazano na wybrane wypowiedzi Urzędu Nauczycielskiego Kościoła na temat małżeństwa i rodziny w różnych religiach. Przedstawiono aspekty: religioznawczy, prawny, dialogiczny małżeństwa międzyreligijnego, czyli tzw. małżeństwa mieszanego. Po naświetleniu fenomenu tej instytucji zwrócono uwagę na pasterską troska Kościoła katolickiego o małżeństwa mieszane i ich rodzinny. Troska ta jest wyrazem dialogu międzyreligijnego. Nie ulega wątpliwości, że małżeństwo i rodziną stanowią fundament życia społeczeństw różnych kultur i religii. W epoce wielokulturowości (i związanych z nią różnych światopoglądów, systemów normatywnych) małżeństwa międzyreligijne stają się wyzwaniem do dialogu interreligijnego. Ważne jest wobec powyższego poznanie rozlicznych tematów, problemów i dylematów dotyczących małżeństwa i rodziny w religiach niechrześcijańskich.
Słowa kluczowe:
małżeństwo, małżeństwo mieszane, rodzina, religie niechrześcijańskie, dialog etyka małżeńska, dialog międzyreligijny.Bibliografia
Abramowicz Z., Dziecko w starożytności, „Filomata” (1979-80), s. 135-145.
Abu-Rub H., Zabża H., Status kobiety w islamie, Wrocław 2002.
Antykoncepcja w islamie (www.planetaislam.com, z dn. 20 X 2004).
Arinze F., Pastoral Attention to Traditional Religious in Asia, America and Oceania, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 644-649.
Bartnicki R., Będą dwoje jednym ciałem. Małżeństwo w świetle Nowego Testamentu, Warszawa 2007.
Blée B., Podwójna przynależność religijna i dialog międzymonastyczny, „Annales Missiologici Posnanienses” 14 (2004), s. 7-28.
Błaszczyk I., Ossowska A., Rączewska V., Historia wychowania rodzinnego i kształcenia w starożytności. Przewodnik bibliograficzny, Bydgoszcz 1997.
Brick D., The Dharmaśātric Debate on Widow-Burning, „Journal of the American Oriental Society” 130 (2010) z. 2, s. 203-223.
Brożek M., Kształcenie i wychowanie w najdawniejszej starożytności rzymskiej, „Meander” 24 (1969), s. 313-325.
Comision Episcopal para las relaciones interconfesionales, Orientaciones para la celebracion de los matrimonios entre catolicos y musulmanes en España, Madrid 1988.
Conferenza Episcopale Italiana, I matrimoni tra cattolici e musulmani in Italia. Indicazioni della Conferenza Episcopale Italiana, Roma 2005.
Czerniak-Drożdżowicz M., Indyjskie zwyczaje małżeńskie i rodzinne – Indie dawne i współczesne, w: Rodzina w wielkich religiach świata, red. Z. J. Kijas, Kraków 1999 s. 21-29.
Cyrzan H., Dzieci tzw. drugorzędnych żon i niewolnic, „Przegląd Religioznawczy” 2 (1994), s. 37-38.
Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich „Nostra aetate”, w: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski, Poznań 1986, s. 334-338.
Drygalska M., Wybrane społeczne aspekty funkcjonowania rodziny i małżeństwa w dawnym judaizmie, „Słupskie Prace Pedagogiczne” 1 (2001), s. 5-11.
Dłużewska A., Małżeństwo w Tunezji, „Afryka, Azja, Ameryka” 74 (1997), s. 7-21.
Durrani T., Mój pan i władca, Warszawa 2003.
Eckmann A. Starożytna rodzina grecka i rzymska, „Vox Patrum” 8-9 (1985), s. 29-50.
Fijałkowski K., Małżeństwo i rodzina w kulturach afrykańskich, „Przegląd Powszechny” 113 (1996) nr 7-8, s. 135-138.
Filipiak M., Dziecko w rodzinie starożytnych Hebrajczyków. Aspekt społeczny i pedagogiczny, „Przegląd Religioznawczy” 2 (1994), s. 29-36.
Fredouille J.C., Małżeństwo, w: Słownik cywilizacji rzymskiej, Katowice 1996, s. 167.
Friedman M., Tradycja rodzinna w judaizmie, w: Rodzina w wielkich religiach świata, red. Z. J. Kijas, Kraków 1999, s. 45-58.
Grimal P., W dawnym Rzymie, Wrocław 1968.
Grodź S., Małżeństwo. I. W religiach niechrześcijańskich, w: Encyklopedia katolicka, t. 11, Lublin 2006, kol. 1055-1058.
Grzywaczewski J., Małżeństwo chrześcijańskie na tle kultury antycznej, „Ateneum Kapłańskie” 162(2014) z. 2, s. 221-239.
Gutt R.W., Matka, dziecko i medycyna w Grecji starożytnej i Rzymie, „Meander” 34 (1979) z. 5-6, s. 265-280.
Hauziński J., Gwarancje socjalne w doktrynie i praktyce państwa muzułmańskiego w dobie kalifatu, „Przegląd Religioznawczy” 2 (1994), s. 129-136.
Heurgon J., Życie codzienne Etrusków, Warszawa 1966.
Hryciów I., Indyjskie zwyczaje małżeńskie i rodzinne – Indie dawne i współczesne, w: Rodzina w wielkich religiach świata, red. Z. J. Kijas, Kraków 1999, s. 31-43.
Huber H., Bujo B., Sontheimer G. D., Malek R., J. Z. Werblowsky, A. Th. Khoury, Małżeństwo/Rodzina, w: Leksykon religii, red. H. Waldenfels, Warszawa 1997, s. 227-234.
Ideały i modele zachowań dla kobiet w Koranie, „hadisach” i „sirah” (www.planetaislam.
com, z dn. 4 II 2004).
Insadowski H., Rzymskie prawo małżeńskie a chrześcijaństwo, Lublin 1935.
Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim, Kraków 1990.
Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie duszpasterstwa małżeństw o różnej przynależności kościelnej z 14.03.1987, www.kkbids.episkopat.pl/dokumentydlep/malzenstwo.htm#etykieta1 (z dn. 26 IX 2006).
Jakobschy S., Małżeństwo i rodzina w buddyzmie therawada, w: Buddyzm, red. J. Drabina, Kraków 2004, s. 113-124.
Jan Paweł II, Spotkanie ekumeniczne, Lizbona, 14 maja 1982, w: Islam w dokumentach Kościoła i nauczaniu Jana Pawła II (1965-1996), red. E. Sakowicz, Warszawa 1997, s. 99-101.
Jan Paweł II, Wspólnota i ludzkie braterstwo. Spotkanie z muzułmanami, Jaunde, 12 sierpnia
, w: Islam w dokumentach Kościoła i nauczaniu Jana Pawła II (1965-1996), red. E. Sakowicz, Warszawa 1997, s. 117-119.
Jan Paweł II, Zwartości Nigerii sprzyja połączenie sił w imię Boże. Spotkanie z ludnością muzułmańską, Kaduna, 15 lutego 1982, w: Islam w dokumentach Kościoła i nauczaniu Jana Pawła II (1965-1996), red. E. Sakowicz, Warszawa 1997, s. 96-98.
John Paul II, Message to the Indigenous Peoples of America, Santo Domingo, October 12, 1992, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 492-497.
John Paul II, To Representatives of the Muslim of Guinea, Conakry, February 25, 1992, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 480-483.
John Paul II, To the Bishops of North Africa on Their Ad Limina Visit, Rome, November 23,1981, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 245-248.
John Paul II, To the Bishops of Zaire, Kinshasa, May 3, 1980, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 223-226.
John Paul II, To the Members of the Mandaean Supreme Council, Rome, June 8, 1990, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 435.
John Paul II, To the Participants in the Interreligious Colloquium on „Marriage and the Family in Today’s World”, Castel Gandolfo, September 23, 1994, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 528.
Jundziłł J., Modele małżeństwa w Rzymie pogańskim a chrześcijańskim, w: Społeczeństwo i kultura do XVI w., red. J. Śliwiński, Olsztyn 1992, s. 9-18.
Jundziłł J., Partnerstwo w małżeństwie rzymskim – typy i modele, „Miscellanea Anthropologica et Sociologia” 2 (1993), s. 89-96.
Jundziłł J., Rodzina rzymska w czasie prosperity i przemian ideowych II wieku, Bydgoszcz 1996.
Jundziłł J., Wzorce i modele wychowania w rodzinie rzymskiej: okresu III wiek p.n.e. – III wiek n.e., Bydgoszcz 2001.
Jurewicz O., Winniczuk L., Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym, Warszawa 1970, s. 7-27.
Kamienik R., Z zagadnień życia rodzinnego niewolników w Rzymie, „Antiquitas” 5 (1975) z. 5, s. 49-77.
Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994.
Khurshid A., Rodzina w islamie, Wrocław 2002.
Kierman Th., Wedyjska koncepcja rodziny, „Przegląd Religioznawczy” 2 (1994), s. 109-
Klöcker M., Tworuschka M. i U., Etyka wielkich religii. Mały słownik, Warszawa 2002.
Kobieta w islamie (www.islam.com.pl, z dn. 24 V 2006).
Kobiety w islamie poza stereotypami (www.planetaislam.com, z dn. 10 II 2004).
Komisja Episkopatu Hiszpanii ds. Stosunków Międzywyznaniowych, Wskazówki dotyczące związków małżeńskich pomiędzy katolikami i muzułmanami w Hiszpanii, „Nurt SVD” 39 (2005) z. 2, s. 179-204.
Kowalska B., Muzułmanka w rodzinie i w społeczeństwie, „Małżeństwo i Rodzina” 2 (2003) nr 3, s. 42-46.
Lewandowski G., Etyczny wymiar małżeństwa i rodziny w chrześcijaństwie i islamie, „Universitatis Gedanensis” 9 (1997) nr 1-2, s. 25-42.
Łapott J., Tradycjonalizm kulturowy plemienia Dagon z Mali, w: Trzeci Świat w polskich badaniach etnograficznych, red. M. Paradowska, Warszawa 1987, s. 211-231.
Malinowski B., Aborygeni australijscy: socjologiczne studium rodziny, Warszawa
Michałowski A., Judaizm wobec problemu przerywania ciąży, w: Dzieci Jednego Boga, red. W. Chrostowski, Warszawa 1991, s. 380-391.
Pałubicki W., Dziecko w świetle Talmudu, „Przegląd Religioznawczy” 4 (1996), s. 127-133.
Pałubicki W., Małżeństwo i rodzina w świetle Talmudu, Gdańsk 2002.
Pałubicki W., Rola kobiety w małżeństwie i rodzinie starożytnych Hebrajczyków, „Przegląd
Orientalistyczny” 3 (1975), s. 255-267.
Paul VI, Letter to the Assembly of the Episcopal Conference of Asia, Rome, March 30, 1974, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 194-196.
Paul VI, Message for the Centennial of Gandhi’s Birth, Rome, August 22, 1969, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 167-168.
Paul VI, Message to the Catholic Hierarchy and to All the Peoples of Africa, Rome, October 29, 1967, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 151-152.
Paul VI, Radio Message to All the Peoples of Asia. Manila, November 29, 1970, w: Interreligious Dialogue, The Offcial Teaching of the Catholic Church (1963-1995), Boston 1997, s. 173-175.
Pereira J. „Jedno ciało” czy dwa? Perspektywy kanoniczne dla małżeństw o różnych religiach, „Nurt SVD” 33 (1999) nr 3, s. 149-163.
Rodzina w wielkich religiach świata, red. Z. J. Kijas, Kraków 1999.
Saj M., Małżeństwo katolicko-muzułmańskie. Aspekty prawne, „Ateneum Kapłańskie” 151 (2008) z. 1, s. 83-96.
Sakowicz E., Rodzina. II. W religiach pozachrześcijańskich, w: Encyklopedia katolicka, t. 17, Lublin 2012, kol. 180-181.
Sakowicz E., Symbolika inicjacji chłopców u ludu Ndembu w Zambii, „Collectanea Theologica” 55 (1985) z. 3, s. 158-167.
Słuszkiewicz E., Państwo i społeczeństwo w dawnych Indiach, Warszawa 1949.
Szymik S., Małżeństwo. II. W Biblii. A. W Starym Testamencie, w: Encyklopedia katolicka, t. 11, Lublin 2006, kol. 1058-1061.
Szymkiewicz S., Małżeństwo, w: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa-Poznań 1987, s. 222-225.
The Role of Religion in Marriage and Family Counseling, ed. J. D. Onedera, New York 2008.
Tutaj J., Małżeństwo i rodzina w doktrynie buddyjskiej, „Przegląd Religioznawczy” 2 (1994), s. 121-127.
Werblowsky R. J. Z., Małżeństwo/Rodzina. V. W judaizmie, w: Leksykon religii, red. Waldenfels H., Warszawa 1997, s. 230-231.
Wałkówska H., Formy zawierania małżeństw w Indiach starożytnych, ich geneza i rozwój, Wrocław 1967.
Wałkówska H., Ze studiów nad obrzędami małżeńskimi w Indiach starożytnych, „Antiquitas”
(1966), s. 79-98.
Wrzesińska A., Rodzina afrykańska w procesie przemian, „Przegląd Religioznawczy” 2 (1994), s. 51-60.
Zawadzka M., Ideał kobiety wedyjskiej, „Przegląd Religioznawczy” 2 (1994), s. 117-119.
Zarzecki M., Prawo szariatu, w: Czy islam jest religią terrorystów?, red E Sakowicz, Kraków 2002, s. 99-107.
Zyzik Z., Małżeństwo w prawie muzułmańskim, Warszawa 2003.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Eugeniusz Sakowicz ‒ ur. w 1958 r.; prof. zw. dr hab.; profesor tytularny nauk teologicznych; kierownik Katedry Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej na Wydziale Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie; były kierownik Sekcji Religiologii (Religioznawstwa) oraz Katedry Teologii Religii na Wydziale Teologicznym UKSW; konsulator Rady do Spraw Dialogu Religijnego Konferencji Episkopatu Polski; badania naukowe prowadzi w zakresie: dialogu międzyreligijnego, wychowania w religiach świata, edukacji międzykulturowej; opublikował ponad 300 publikacji naukowych i popularnonaukowych oraz ponad 1 600 haseł oraz artykułów encyklopedycznych; wydał kilkanaście książek, m.in. autorskich: Dialog Kościoła z islamem według dokumentów soborowych i posoborowych (1963-1999) (Lublin 2000); Uniwersytet katolicki. Teksty – bibliografia – dokumenty (Lublin 2012) oraz pod redakcją: Jan Paweł II. Encyklopedia dialogu i ekumenizmu (Radom 2006).
https://orcid.org/0000-0001-8064-9042Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.