Dialog chrześcijaństwa z tradycyjnymi religiami afrykańskimi
Henryk Zimoń
Abstrakt
Sobór Watykański II w deklaracji Nostra aetate i kilku innych dokumentach wyraził wyraźnie pozytywny stosunek Kościoła do religii niechrześcijańskich. Trzy dokumenty posoborowe poświęcone dialogowi z tradycyjnymi religiami afrykańskimi wskazują i wyrażają szacunek dla wartości duchowych i religijnych ludu afrykańskiego. Z konieczności zostały wybrane i omówione w skrócie: Istota Najwyższa, duchy przodków, życie pozagrobowe, moralność, rytuały. Wartości te znajdują swoje najgłębsze uzasadnienie w tradycyjnych religiach afrykańskich, które określają tożsamość poszczególnych narodów i odgrywają niezwykle ważną rolę w ich życiu. Postawa religijna Afrykanów dominuje w świecie pojęć, doświadczeń i postaw życiowych. W przeciwieństwie do poglądów niektórych antropologów kulturowych i społecznych, religia nie może być uważana jedynie za fakt społeczny, który pełni określone funkcje w kulturze. Takie rozumienie religii wyklucza jej autonomię i nie docenia w pełni jej wartości i znaczenia w życiu Afrykanów. Jako podstawowa siła twórcza, religia jest "duszą" lub sercem kultury. Integruje ona wszystkie aspekty kultury, nadając jej ostateczne znaczenie. Przenikanie się życia gospodarczego, społecznego i politycznego z elementami religijnymi, wraz z rytualizacją wszystkich ważnych wydarzeń i aspektów życia wspólnotowego i indywidualnego stanowią charakterystyczną cechę afrykańskich wspólnot. Studiowanie duchowych i religijnych wartości narodów afrykańskich jest zalecane i konieczne, ponieważ wartości te są podstawą owocnego dialogu z ich kulturami i religiami, służą lepszemu głoszeniu Dobrej Nowiny wśród Afrykanów i jej inkulturacji w Afryce.
Słowa kluczowe:
dialog międzyreligijny, chrześcijaństwo, tradycyjne religie afrykańskie, istota najwyższa, duchy przodków, życie pośmiertne, moralność, rytuałyBibliografia
1. Afrykańskie wartości duchowe i religijne jako podstawa dialogu międzyreligijnego, w: Dialog międzyreligijny, red. H. Zimoń, Lublin 2004, s. 159-183.
2. Arinze F., Pastoral Attention to African Traditional Religion, w: Interreligious Dialogue. The Official Teaching of the Catholic Church (1963-1995), red. F. Gioia, Boston 1997, s. 581-585.
3. Awolalu J. O., Sin and Its Removal in African Traditional Religion, „Orita” 10(1976), s. 9-17.
4. Baal van J., Symbols for Communication. An Introduction to the Anthropological Study of Religion, Assen 1971.
5. Buchowski M., Magia i rytuał, Warszawa 1993.
6. Busia K. A., Africa in Search of Democracy, London 1971.
7. Contribution à une étude sur la représentation collective de la mort, „L’Année sociologique” 10(1905-1906), s. 48-137.
8. Czerwińska-Burszta H., Teoria rytów przejścia Arnolda van Gennepa i jej recepcja na gruncie strukturalistycznym, „Lud” 70(1986), s. 51-65.
.9 Dammann E., (Die Religionen Afrikas, Stuttgart 1963.
10 Dieterlen G., Les âmes des Dogons, Paris 1941.
11 Durkheim E., Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii, tłum. A. Zadrożyńska, Warszawa 1990.
12 Evans-Pritchard E. E., Nuer Religion, Oxford 1967.
13 Evans-Pritchard E.E., Introduction, w: R. Hertz, Death and the Right Hand, Glencoe [Il] 1960, s. 12-21.
14 Ezeanya S. N., A View of Christian and Pagan Morality, „West African Religion” 2(1964), s. 4.
15 Fortes M., Some Reflections on Ancestor Worship, w: African Systems of Thought. Studies Presented and Discussed at the Third International African Seminar in Salisbury, December 1960, red. G. Dieterlen, M. F ortes, London 1965.
16 Froelich J. C., La tribu Konkomba du Nord Togo, Dakar 1954.
17 Gaba C., Sin in African Traditional Religion, „The Ghana Bulletin of Theology” 4(1971) nr 1, s. 24-30.
18 Gantin B., The Universal Values of African Traditional Religions, „Omnis Terra” 30(1996) nr 268, s. 200-202.
19 Gapi F. M., Les religions traditionelles et le dialogue interreligious, „Bulletin”. Secretariatus pro non Christianis 28(1993) nr 82, s. 72-74.
20 Gennep van A., Les rites de passage. Étude systématique des rites, Paris 1909.
21 Goody J., Death, Property and the Ancestors. A Study of the Mortuary Customs of the Lo-Dagaa of West Africa, Stanford 1962.
22 Goody J., Religion and Ritual: The Definitional Problem, „The Briitish Journal of Sociology” 12(1961), s. 151-155.
23 Green R. M., Religion and Morality in the African Traditional Setting, „Journal of Religion in Africa” 14(1983) nr 3, s. 7-11.
24 Honko L., Theories Concerning the Ritual Process, w: Science of Religion. Studies in Methodology. Proceedings of the Study of Coference of the International Association for the History of Religions, held in Turku, Finland August 27–31 1973, red. L. Honko, The Hague 1979.
25 Honko L., Zur Klassifikation der Riten, „Temenos”. Studies in Comparative Religion 11(1975), s. 61-77.
26 Huber H., Das Fortleben nach dem Tode im Glauben westsudanischer Völker, Mödling bei Wien 1951.
27 Hurel E., Religion et vie domestique des Bakerewe, „Anthropos” 6(1911), s. 62-94.
28 Idowu E. B., African Traditional Religion. A Definition, Maryknoll [NY] 1973.
29 Idowu E. B., Olodumare: God in Yoruba Belief, London 1962.
30 Ittmann J., Von Totengebräuchen und Ahnenkult der Kosi in Kamerun, „Africa” 26(1956), s. 380-397.
31 Jan Paweł II , Adhortacja Ecclesia in Africa (14 IX 1995), OsRomPol 11(1995) nr 10, s. 4-40.
32 Leach E. R., Rethinking Anthropology, London 1966.
33 Mbiti j. S., Afrykańskie religie i filozofia, tłum. K. Wiercieńska, Warszawa 1980.
34 Mbiti J. S., Concepts of God in Africa, London 1970.
35 McVeigh M. J., God in Africa. Conceptions of God in African Traditional Religion and Christianity, Cape Cod [Mass] 1974.
36 Middleton J., Lugbara Death, w: Death and the Regeneration of Life, red. M. Bloch, J. Parry, Cambridge 1982.
37 Mitchell R. C., African Primal Religions, Niles [Il] 1977.
38 Moore S. F., Myerhoff B. G., Introduction. Secular Ritual: Forms and Meanings, w: Secular Ritual, red. S.F. Moore, B.G. Myerhoff, Assen-Amsterdam 1977, s. 3-24.
39 Mulago V., Le dieu des Bantu, „Cahiers des religions africaines” 2(1968), s. 23-64.
40 Norbeck E., Religion in Primitive Society, New York& London 1961.
41 Olupona J., Rituals in African Traditional Religion. A Phenomenological Perspective, „Orita” 22(1990) nr 1, s. 4-12.
42 Parrinder E.G., Religions of Illiterate People. Africa, w: Historia religionum. Handbook for the History of Religions, vol. 2: Religions of the Present, red. C.J. Bleeker, G. Widengren, Leiden 1971.
43 Parrinder G., African Traditional Religion, London 1968.
44 Parrinder G., Religion in Africa, Harmondsworth 1969.
45 Paweł VI, Orędzie Africae terrarum (29 X 1967), w: Breviarium missionum. Wybór dokumentów Kościoła dotyczących dzieła misyjnego, oprac. B. Wodecki, F. Wodecki, F. Zapłata, cz. 2, Warszawa 1979, s. 72-99.
46 Pawlik J. J., Pochodzenie zła w afrykańskiej tradycji religiijnej, „Forum Teologiczne” 2(2001), s. 177-190.
47 Ray B. C., African Religions. Symbol, Ritual and Community, Englewood Cliffs [NJ] 1976.
48 Sarpong P. K., Growth and Decay: Can Christianity Dialogue with African Traditional Religion, „Bulletin”. Secretariatus pro non Chirstianis 23(1988) nr 69, s. 198-205.
49 Sarpong P., Aspects of Akan Ethics, „The Ghana Bulletin of Theology” 4(1972) nr 3, s. 40-44.
50 Sarpong P., Some Sociological Reflections on Death, „The Ghana Bulletin of Theology” 3(1970) nr 9, s. 5.
51 Schøjdt J. P., Initiation and Classification of Rituals, „Temenos” 22(1986), s. 93-108.
52 Spieth J., Die Religionen der Eweer in Süd-Togo, Leipzig 1911.
53 The Whole Subject in Perspective: An Introductory Survey, w: African Ideas of God. A Symposium, red. E.W. Smith, London 1966.
54 Thiel J. F., Tod und Jenseitsglaube in Bantu-Afrika. Tod und Jenseits im Glauben der Völker, red. H.J. K limkeit, Wiesbaden 1978.
55 Thomas L. V., Anthropologie de la mort, Paris 1976.
56 Turner V. W., Symbols in African Ritual, w: Symbolic Anthropology. A Reader in the Study of Symbols and Meaning, red. J.L. Dolgin, D.S. Kemnitzer, D.M. Schneider, New York 1977.
57 Turner V. W., The Forest of Symbols. Aspects of Ndembu Ritual, Ithaca 1986.
58 Turner V. W., Symbolic Studies, „Annual Review of Anthropology” 4(1975), s. 145-161.
59 Wagner G., Die Religion der Bantu von Kavirondo, „Zeitschrift für Ethnologie” 71(1940) nr 4/6.
60 Wagner G., The Bantu of Western Kenya. With Special Reference to the Vugusu and Logoli, t. 1 [1st reprint], London 1970.
61 Wilson M., Nyakyusa Ritual and Symbolism, „American Anthropologist” 56(1954), s. 228-241.
62 Zahan D., Religion, spiritualité et pensée africaines, Paris 1970, s. 82-85, H. Zimoń, Struktura rytuałów pogrzebowych u ludu Konkomba z północnej Ghany, „Roczniki Teologiczne” 51(2004) z. 9, s. 200-212.
63 Zimoń H., Afrykańskie rytuały agrarne na przykładzie ludu Konkomba, Warszawa 1992.
64 Zimoń H., Afrykańskie rytuały agrarne…, pochówkowe u ludu Konkomba z północnej Ghany, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna-antropologia kultury-humanistyka, red. J. Kolbuszewski, Wrocław 2000.
65 Zimoń H., Grzech I. W religiach pierwotnych, w: Encyklopedia katolicka, t. 6, red. J. Walkusz i in., Lublin 1993, kol. 259-261.
66 Zimoń H., Koncepcja Istoty Najwyższej u wybranych ludów afrykańskich, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Studia Religiologica 2000 z. 33, s. 174-177.
67 Zimoń H., Pojęcie i klasyfikacja rytuałów, w: Tradycja i otwartość. Księga pamiątkowa poświęcona o. Profesorowi dr. hab. Stanisławowi Celestynowi Napiórkowskiemu, red. K. Kowalik, Lublin 1999, s. 111-124.
68 Zimoń H., Regenriten auf der Insel Bukerebe (Tanzania), Freiburg Schweiz 1974.
69 Zimoń H., Religijny wymiar wybranych rytuałów u ludu Konkomba z północnej Ghany, w: Religijność ludowa na pograniczach kulturowych i etnicznych (Studia Etnologiczne i Antropologiczne, 3), red. I. Bukowska-Floreńska, Katowice 1999, s. 115-128.
70 Zimoń H., Rytuały pochówkowe starszych kobiet u ludu Konkomba z północnej Ghany, „Roczniki Teologiczne” 52(2005) z. 9, s. 129-143.
71 Zimoń H., Rytuały pochówkowe starszych mężczyzn u ludu Konkomba z północnej Ghany, „Roczniki Teologiczne” 45(1998) z. 2, s. 137-154.
72 Zimoń H., Sakralność ziemi u ludu Konkomba z Afryki Zachodniej, Lublin 1998.
73 Zimoń H., Sanktuarium ziemi – centrum kultowe ludu Konkomba w północnej Ghanie, „Roczniki Teologiczne” 40(1993) z. 2, s. 23-40.
74 Zimoń H., Symbolika afrykańskich rytuałów agrarnych na przykładzie ludu Konkomba, w: Kultury i religie Afryki a ewangelizacja, red. H. Zimoń, Lublin 1995, s. 119-148.
75 Zimoń H., Święta plonów sorga u ludu Konkomba w północnej Ghanie, w: Z badań nad religią i religijnością ludową, red. Zimoń H., Warszawa 1988, s. 42-58.
76 Zimoń H., Tradycyjne święta jamu u ludu Konkomba w północnej Ghanie, „Roczniki Teologiczno- Kanoniczne” 32(1985) z. 2, s. 271-291.
77 Zimoń H., Wilhelma Schmidta teoria monoteizmu pierwotnego. Prezentacja i krytyka, „Nurt SVD” 38(2004) z. 3, s. 93-145.
78 Zimoń, H., Zła śmierć i puryfikacja u ludu Konkomba z północnej Ghany, „Roczniki Teologiczne” 50(2003) z. 9, s. 109-122
2. Arinze F., Pastoral Attention to African Traditional Religion, w: Interreligious Dialogue. The Official Teaching of the Catholic Church (1963-1995), red. F. Gioia, Boston 1997, s. 581-585.
3. Awolalu J. O., Sin and Its Removal in African Traditional Religion, „Orita” 10(1976), s. 9-17.
4. Baal van J., Symbols for Communication. An Introduction to the Anthropological Study of Religion, Assen 1971.
5. Buchowski M., Magia i rytuał, Warszawa 1993.
6. Busia K. A., Africa in Search of Democracy, London 1971.
7. Contribution à une étude sur la représentation collective de la mort, „L’Année sociologique” 10(1905-1906), s. 48-137.
8. Czerwińska-Burszta H., Teoria rytów przejścia Arnolda van Gennepa i jej recepcja na gruncie strukturalistycznym, „Lud” 70(1986), s. 51-65.
.9 Dammann E., (Die Religionen Afrikas, Stuttgart 1963.
10 Dieterlen G., Les âmes des Dogons, Paris 1941.
11 Durkheim E., Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii, tłum. A. Zadrożyńska, Warszawa 1990.
12 Evans-Pritchard E. E., Nuer Religion, Oxford 1967.
13 Evans-Pritchard E.E., Introduction, w: R. Hertz, Death and the Right Hand, Glencoe [Il] 1960, s. 12-21.
14 Ezeanya S. N., A View of Christian and Pagan Morality, „West African Religion” 2(1964), s. 4.
15 Fortes M., Some Reflections on Ancestor Worship, w: African Systems of Thought. Studies Presented and Discussed at the Third International African Seminar in Salisbury, December 1960, red. G. Dieterlen, M. F ortes, London 1965.
16 Froelich J. C., La tribu Konkomba du Nord Togo, Dakar 1954.
17 Gaba C., Sin in African Traditional Religion, „The Ghana Bulletin of Theology” 4(1971) nr 1, s. 24-30.
18 Gantin B., The Universal Values of African Traditional Religions, „Omnis Terra” 30(1996) nr 268, s. 200-202.
19 Gapi F. M., Les religions traditionelles et le dialogue interreligious, „Bulletin”. Secretariatus pro non Christianis 28(1993) nr 82, s. 72-74.
20 Gennep van A., Les rites de passage. Étude systématique des rites, Paris 1909.
21 Goody J., Death, Property and the Ancestors. A Study of the Mortuary Customs of the Lo-Dagaa of West Africa, Stanford 1962.
22 Goody J., Religion and Ritual: The Definitional Problem, „The Briitish Journal of Sociology” 12(1961), s. 151-155.
23 Green R. M., Religion and Morality in the African Traditional Setting, „Journal of Religion in Africa” 14(1983) nr 3, s. 7-11.
24 Honko L., Theories Concerning the Ritual Process, w: Science of Religion. Studies in Methodology. Proceedings of the Study of Coference of the International Association for the History of Religions, held in Turku, Finland August 27–31 1973, red. L. Honko, The Hague 1979.
25 Honko L., Zur Klassifikation der Riten, „Temenos”. Studies in Comparative Religion 11(1975), s. 61-77.
26 Huber H., Das Fortleben nach dem Tode im Glauben westsudanischer Völker, Mödling bei Wien 1951.
27 Hurel E., Religion et vie domestique des Bakerewe, „Anthropos” 6(1911), s. 62-94.
28 Idowu E. B., African Traditional Religion. A Definition, Maryknoll [NY] 1973.
29 Idowu E. B., Olodumare: God in Yoruba Belief, London 1962.
30 Ittmann J., Von Totengebräuchen und Ahnenkult der Kosi in Kamerun, „Africa” 26(1956), s. 380-397.
31 Jan Paweł II , Adhortacja Ecclesia in Africa (14 IX 1995), OsRomPol 11(1995) nr 10, s. 4-40.
32 Leach E. R., Rethinking Anthropology, London 1966.
33 Mbiti j. S., Afrykańskie religie i filozofia, tłum. K. Wiercieńska, Warszawa 1980.
34 Mbiti J. S., Concepts of God in Africa, London 1970.
35 McVeigh M. J., God in Africa. Conceptions of God in African Traditional Religion and Christianity, Cape Cod [Mass] 1974.
36 Middleton J., Lugbara Death, w: Death and the Regeneration of Life, red. M. Bloch, J. Parry, Cambridge 1982.
37 Mitchell R. C., African Primal Religions, Niles [Il] 1977.
38 Moore S. F., Myerhoff B. G., Introduction. Secular Ritual: Forms and Meanings, w: Secular Ritual, red. S.F. Moore, B.G. Myerhoff, Assen-Amsterdam 1977, s. 3-24.
39 Mulago V., Le dieu des Bantu, „Cahiers des religions africaines” 2(1968), s. 23-64.
40 Norbeck E., Religion in Primitive Society, New York& London 1961.
41 Olupona J., Rituals in African Traditional Religion. A Phenomenological Perspective, „Orita” 22(1990) nr 1, s. 4-12.
42 Parrinder E.G., Religions of Illiterate People. Africa, w: Historia religionum. Handbook for the History of Religions, vol. 2: Religions of the Present, red. C.J. Bleeker, G. Widengren, Leiden 1971.
43 Parrinder G., African Traditional Religion, London 1968.
44 Parrinder G., Religion in Africa, Harmondsworth 1969.
45 Paweł VI, Orędzie Africae terrarum (29 X 1967), w: Breviarium missionum. Wybór dokumentów Kościoła dotyczących dzieła misyjnego, oprac. B. Wodecki, F. Wodecki, F. Zapłata, cz. 2, Warszawa 1979, s. 72-99.
46 Pawlik J. J., Pochodzenie zła w afrykańskiej tradycji religiijnej, „Forum Teologiczne” 2(2001), s. 177-190.
47 Ray B. C., African Religions. Symbol, Ritual and Community, Englewood Cliffs [NJ] 1976.
48 Sarpong P. K., Growth and Decay: Can Christianity Dialogue with African Traditional Religion, „Bulletin”. Secretariatus pro non Chirstianis 23(1988) nr 69, s. 198-205.
49 Sarpong P., Aspects of Akan Ethics, „The Ghana Bulletin of Theology” 4(1972) nr 3, s. 40-44.
50 Sarpong P., Some Sociological Reflections on Death, „The Ghana Bulletin of Theology” 3(1970) nr 9, s. 5.
51 Schøjdt J. P., Initiation and Classification of Rituals, „Temenos” 22(1986), s. 93-108.
52 Spieth J., Die Religionen der Eweer in Süd-Togo, Leipzig 1911.
53 The Whole Subject in Perspective: An Introductory Survey, w: African Ideas of God. A Symposium, red. E.W. Smith, London 1966.
54 Thiel J. F., Tod und Jenseitsglaube in Bantu-Afrika. Tod und Jenseits im Glauben der Völker, red. H.J. K limkeit, Wiesbaden 1978.
55 Thomas L. V., Anthropologie de la mort, Paris 1976.
56 Turner V. W., Symbols in African Ritual, w: Symbolic Anthropology. A Reader in the Study of Symbols and Meaning, red. J.L. Dolgin, D.S. Kemnitzer, D.M. Schneider, New York 1977.
57 Turner V. W., The Forest of Symbols. Aspects of Ndembu Ritual, Ithaca 1986.
58 Turner V. W., Symbolic Studies, „Annual Review of Anthropology” 4(1975), s. 145-161.
59 Wagner G., Die Religion der Bantu von Kavirondo, „Zeitschrift für Ethnologie” 71(1940) nr 4/6.
60 Wagner G., The Bantu of Western Kenya. With Special Reference to the Vugusu and Logoli, t. 1 [1st reprint], London 1970.
61 Wilson M., Nyakyusa Ritual and Symbolism, „American Anthropologist” 56(1954), s. 228-241.
62 Zahan D., Religion, spiritualité et pensée africaines, Paris 1970, s. 82-85, H. Zimoń, Struktura rytuałów pogrzebowych u ludu Konkomba z północnej Ghany, „Roczniki Teologiczne” 51(2004) z. 9, s. 200-212.
63 Zimoń H., Afrykańskie rytuały agrarne na przykładzie ludu Konkomba, Warszawa 1992.
64 Zimoń H., Afrykańskie rytuały agrarne…, pochówkowe u ludu Konkomba z północnej Ghany, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna-antropologia kultury-humanistyka, red. J. Kolbuszewski, Wrocław 2000.
65 Zimoń H., Grzech I. W religiach pierwotnych, w: Encyklopedia katolicka, t. 6, red. J. Walkusz i in., Lublin 1993, kol. 259-261.
66 Zimoń H., Koncepcja Istoty Najwyższej u wybranych ludów afrykańskich, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Studia Religiologica 2000 z. 33, s. 174-177.
67 Zimoń H., Pojęcie i klasyfikacja rytuałów, w: Tradycja i otwartość. Księga pamiątkowa poświęcona o. Profesorowi dr. hab. Stanisławowi Celestynowi Napiórkowskiemu, red. K. Kowalik, Lublin 1999, s. 111-124.
68 Zimoń H., Regenriten auf der Insel Bukerebe (Tanzania), Freiburg Schweiz 1974.
69 Zimoń H., Religijny wymiar wybranych rytuałów u ludu Konkomba z północnej Ghany, w: Religijność ludowa na pograniczach kulturowych i etnicznych (Studia Etnologiczne i Antropologiczne, 3), red. I. Bukowska-Floreńska, Katowice 1999, s. 115-128.
70 Zimoń H., Rytuały pochówkowe starszych kobiet u ludu Konkomba z północnej Ghany, „Roczniki Teologiczne” 52(2005) z. 9, s. 129-143.
71 Zimoń H., Rytuały pochówkowe starszych mężczyzn u ludu Konkomba z północnej Ghany, „Roczniki Teologiczne” 45(1998) z. 2, s. 137-154.
72 Zimoń H., Sakralność ziemi u ludu Konkomba z Afryki Zachodniej, Lublin 1998.
73 Zimoń H., Sanktuarium ziemi – centrum kultowe ludu Konkomba w północnej Ghanie, „Roczniki Teologiczne” 40(1993) z. 2, s. 23-40.
74 Zimoń H., Symbolika afrykańskich rytuałów agrarnych na przykładzie ludu Konkomba, w: Kultury i religie Afryki a ewangelizacja, red. H. Zimoń, Lublin 1995, s. 119-148.
75 Zimoń H., Święta plonów sorga u ludu Konkomba w północnej Ghanie, w: Z badań nad religią i religijnością ludową, red. Zimoń H., Warszawa 1988, s. 42-58.
76 Zimoń H., Tradycyjne święta jamu u ludu Konkomba w północnej Ghanie, „Roczniki Teologiczno- Kanoniczne” 32(1985) z. 2, s. 271-291.
77 Zimoń H., Wilhelma Schmidta teoria monoteizmu pierwotnego. Prezentacja i krytyka, „Nurt SVD” 38(2004) z. 3, s. 93-145.
78 Zimoń, H., Zła śmierć i puryfikacja u ludu Konkomba z północnej Ghany, „Roczniki Teologiczne” 50(2003) z. 9, s. 109-122
Zimoń, H. (2020). Dialog chrześcijaństwa z tradycyjnymi religiami afrykańskimi. Studia Nauk Teologicznych PAN, (5), 249–264. Pobrano z https://czasopisma.kul.pl/index.php/snt/article/view/8297
Henryk Zimoń
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
