Film: apokryficzne loci theologici

Marek Lis

Uniwersytet Opolski , Polska
https://orcid.org/0000-0001-6387-2621


Abstrakt

Liczne filmy, szczególnie inspirowane Ewangelią, można odczytywać w kategoriach loci theologici. Należy przy tym pamiętać, że motywowane komercyjne zainteresowanie twórców kina tematyką biblijną ma swoje konsekwencje teologiczne. Wyzwaniem, m.in. dla teologii praktycznej, stają się wprowadzane w obieg katechetyczny filmy, które naznaczone  są apokryficznością, oddalającą je od oryginalnych treści wiary. Artykuł, przywołując dawniejsze wypowiedzi Magisterium Kościoła na temat kina, zwraca uwagę na pomijanie przez kościelne nauczanie milczeniem medium filmu w ostatnich dwóch dziesięcioleciach. Realizowane głównie z powodów komercyjnych filmy poddają się również kiczowi, co
wynika z dążenia do osiągnięcia akceptacji jak najszerszej publiczności oraz zaspokajania jej oczekiwań. Analiza fragmentów wybranych filmów (m.in. Pasja i Syn Boży) pokazuje, że sięgające po kicz apokryfy, przez powierzchowność, płytką emocjonalność i brak autentyzmu, stają się fałszem, dotykającym pośrednio Biblii, której treści ukazywane są w filmach. Autor postuluje konieczność wypracowania teologii filmu, swym zainteresowaniem obejmującą teksty, które swoimi pozakościelnymi teologiami wpływają na religijną wiedzę i wyobraźnię odbiorców.

Słowa kluczowe:

apokryfy, Biblia, film, Jezus, teologia

Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne część 1. Fragmenty. Narodzenie i dzieciństwo Maryi i Jezusa, red. M. Starowieyski, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 2003.
Bakker F.L., Jezus in beeld. Een studie naar zijn verschijnen op het witte doek, Utrecht: Van Gruting 2011.
Baugh L., Imaging the Divine. Jesus and Christ-Figures in Film, Kansas City: Sheed & Ward 1997.
Benedetto XVI, Un alfabeto colorato, „L’Osservatore Romano” z 1.09.2011, s. 8.
Benedykt XVI, Posynodalna adhortacja apostolska Verbum Domini, Kraków: Wydawnictwo AA 2010.
Beskow P., Osobliwe opowieści o Jezusie. Analiza nowych apokryfów, tłum. J. Wolak, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 2005.
br (KAI), Kinoteka Katechety ma nowego Partnera, 9.11.2015, https://ekai.pl/kinoteka-katechety-ma-nowego-partnera/ [dostęp: 25.04.2019 r.].
Cinema e Chiesa. I documenti del magistero, red. D. Viganò, Cantalupa: Effatà Editrice 2002.
Deacy Ch., Screen Christologies: Redemption and the Medium of Film, Cardiff: University of Wales Press 2001.
Dzidek T., Funkcje sztuki w teologii, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 2013.
Jan Paweł II , List Ojca Świętego Jana Pawła II do artystów, „L’Osservatore Romano” wyd. pol. 5/6 (1999), s. 4–11.
Kawecki W. i in., Miejsca teologiczne w kulturze wizualnej, Kraków–Warszawa: Wydawnictwo Scriptum 2013.
Kino w służbie religii, wartości i sztuki. Lista 45 filmów polecanych przez Papieską Radę ds. Środków Społecznego Przekazu, w: Ukryta religijność kina, red. M. Lis, Opole: Wydawnictwo Wydziału Teologicznego UO 2002, s. 97–98.
Kornacki K., Kino polskie wobec katolicyzmu (1945–1970), Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz/terytoria 2004.
Kościół o środkach komunikowania myśli, oprac. J. Góral, K. Klauza, Częstochowa: Tygodnik Katolicki Niedziela 1997.
Lis M., Figury Chrystusa w „Dekalogu” Krzysztofa Kieślowskiego, Opole: Wydawnictwo Wydziału Teologicznego UO ²2013.
Lis M., Jezus w filmie fabularnym w XXI wieku: rekonesans, w: Perspektywa teologiczna w badaniach nad filmem, red. B. Wieczorek, Kraków: Wydawnictwo Scriptum 2018, s. 25–38.
Lis M., Krzysztof Zanussi. Przewodnik teologiczny, Opole: Wydawnictwo Wydziału Teologicznego UO 2015.
Malone P., Screen Jesus. Portrayals of Christ in Television and Film, Lanham–Toronto–Plymouth: The Scarecrow Press 2012.
Marczak M., Apokryficzne figury Chrystusa we współczesnym polskim kinie, „Studia Kulturoznawcze” 2 (2014), s. 149–170.
Melon-Regulska A., Apokryfy w filmie, w: Światowa encyklopedia filmu religijnego, red. M. Lis, A. Garbicz, Kraków: Wydawnictwo Biały Kruk 2007, s. 28–29.
Papieskie Orędzia na Światowe Dni Komunikacji Społecznej 1967-2002, oprac. M. Lis, Częstochowa: Wydawnictwo Św. Pawła 2002.
Perspektywa teologiczna w badaniach nad filmem, red. B. Wieczorek, Kraków: Wydawnictwo Scriptum 2018.
Pietras H., Herezje, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 2019.
Postman N., Technopol. Triumf techniki nad kulturą, tłum. A. Tanalska-Dulęba, Warszawa: Wydawnictwo Muza 2004.
Starowieyski M., Tradycje biblijne. Biblia w kulturze europejskiej, Kraków: Wydawnictwo Petrus 2011.
Światowa encyklopedia filmu religijnego, red. M. Lis, A. Garbicz, Kraków: Wydawnictwo Biały Kruk 2007.
Szymik J., W poszukiwaniu teologicznej głębi literatury. Literatura piękna jako locus theologicus, Katowice: Księgarnia Św. Jacka 1994.
The Bible in Motion. A Handbook of the Bible and Its Reception in Film. Part 1, red. R. Burnette-Bletsch, Berlin–Boston: De Gruyter 2016.
The Bible Revisited. Neue Zugänge im Film, red. R. Z wick, P. Hasenberg, Marburg: Schüren Verlag 2016.
Wawrzynów K.J., Sztuka wyzwaniem dla Kościoła i teologii, „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 19/1 (2011), s. 149–167.
Żuchowska G., Kicz – przegląd koncepcji teoretycznych i propozycja definicji do celów badawczych, „Kultura i Społeczeństwo” 1 (2013), s. 131–151.
Pobierz

Opublikowane
2019-12-29


Lis, M. (2019). Film: apokryficzne loci theologici. Studia Nauk Teologicznych PAN, (14), 61–74. https://doi.org/10.31743/snt.2019.14.04

Marek Lis 
Uniwersytet Opolski

Duchowny Kościoła Rzymskokatolickiego (diecezja opolska), doktor habilitowany nauk teologicznych w zakresie teologii komunikacji, doktor nauk komunikacji społecznej, kierownik Katedry Homiletyki, Mediów i Komunikacji w I nstytucie Liturgii, Muzyki i Sztuki Sakralnej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego, prodziekan WT UO. Autor artykułów i książek głównie z obszaru teologii filmu, komunikacji
w Kościele i mediów, m.in. Audiowizualny przekład Biblii (2002); 100 filmów biblijnych (2005); Figury Chrystusa w „Dekalogu” Krzysztofa Kieślowskiego (22013); Krzysztof Zanussi. Przewodnik teologiczny (2015); redaktor m.in. książek: Ukryta religijność kina (2002); Światowa encyklopedia filmu religijnego (z A. Garbiczem) (2007); Cinematic Transformations of the Gospel, Opole 2013, Kieślowski czyta Dekalog (z M. Leganem) (2014); SIGNIS and Cinema. Looking for God Behind the Screen, Bruxelles–Opole 2016, Mosty, nie mury – 5 lat pontyfikatu Franciszka (2018). Członek jury ekumenicznego na międzynarodowych festiwalach filmowych, m.in. w E rywaniu, Warszawie i C annes. Adres do korespondencji: mlis@uni.opole.pl.

https://orcid.org/0000-0001-6387-2621