Crimen abortionis w rzymskim prawie karnym
Bartosz Zalewski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-7508-354X
Abstrakt
Przedmiotem rozważań podjętych w artykule jest zagadnienie penalizacji aborcji w prawie rzymskim. Przez stulecia aborcja – jakkolwiek okolicznościowo poddawana krytyce ze strony pogańskich pisarzy – nie była uznawana przez Rzymian za przestępstwo. Zmieniło się to dopiero w III wieku, kiedy to Spetymiusz Sewer i Karakalla wydali reskrypt, zgodnie z którym rozwiedziona kobieta dopuszczająca się aborcji bez zgody swego byłego męża winna być skazana na wygnanie. Odrębnej sankcji realizowanej na podstawie lex Cornelia de sicariis et veneficis podlegały osoby, które podawały kobiecie środki aborcyjne. Celem artykułu jest próba ustalenia relacji między tymi przestępstwami poprzez identyfikację ich znamion.
Słowa kluczowe:
aborcja, prawo rzymskie, nasciturusBibliografia
Accursius, Digestum Novum seu Pandectarum Iuris Civilis, t. 3, Lugduni 1627.
Albanese B., Note sull’evoluzione storica del ius vitae ac necis, [w:] G.G. Archi (red.), Scritti in onore di Contardo Ferrini pubblicati in occasione della sua beatificazione, t. 3, Milano 1948, s. 343-366.
Amielańczyk K., Crimina legitima w rzymskim prawie publicznym, Lublin 2013.
Amielańczyk K., Lex Cornelia de sicariis et veneficis. Ustawa Korneliusza Sulli przeciwko nożownikom i trucicielom. 81 r. p.n.e., Lublin 2011.
Amielańczyk K., Rzymianie i ich „prawo medyczne” (aspekty prawno-karne), „Zeszyty Prawnicze” 2011, t. 11, z. 1, s. 69-90.
Amielańczyk K., Rzymskie prawo karne w reskryptach cesarza Hadriana, Lublin 2006.
Amielańczyk K., Zmierzch „ius vitae necisque” (z badań nad prawodawstwem karnym cesarza Hadriana), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” Sectio G Ius 2007/2008, t. 54/55, s. 7-24.
Balducci A., Intorno al iudicium domesticum, „Archivio Giuridico” 1976, t. 191, nr 1/2, s. 69-97.
Berger A., Partus abactus, [w:] A. Berger, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Philadelphia 1953, s. 619.
Bernard Ch., E. Deleury, F. Dion, P. Gaudette, Le statut de l’embryon humain dans l’Antiquité gréco-romaine, „Laval Théologique et Philosophique” 1989, t. 45, nr 2, s. 179-195.
Biondi B., Il diritto romano cristiano, t. 2, Milano 1952.
Bonfante P., Corso di diritto romano, t. 1. Diritto di famiglia, Roma 1925.
Bujuklić Z., Leges regiae: pro et contra, „Revue Internationale des Droits de l’Antiquité” 1998, nr 45, s. 89-142.
Budyn-Kulik M., Komentarz do art. 152, [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX 2017.
Burdese A., Manuale di diritto privato romano, Torino 1964.
Ciuła D., Najstarsze przyczyny rozwodu w prawie rzymskim, [w:] A. Dębiński, M. Wójcik (red.), Wokół problematyki małżeństwa w prawie rzymskim. Henrico Insadowski (1888-1946) in memoriam, Lublin 2007, s. 53-71.
Costa E., Crimini e pene da Romolo a Giustiniano, Bologna 1921.
Crahay R., Les moralistes anciens et l’avortement, „L’Antiquité Classique” 1941, t. 10, z. 1, s. 9-23.
Czebotar Ł., Z. Gądzik, Prawnokarna ochrona życia i zdrowia dziecka poczętego w ustawodawstwie polskim, „Kościół i Prawo” 2013, nr 2 (15), s. 243-270.
Dajczak W., T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2011.
Decimus Iunius Iuvenalis, Satirae cum commentariis, C.F. Heinrich (red.), Bonnae 1839.
Dölger F.J., Das Lebensrecht des ungeborenen Kindes und die Fruchtabtreibung in der Bewertung der heidnischen und christlichen Antike, „Antike und Christentum” 1934, t. 4, z. 1, s. 1-61.
Eyben E., Family Planning in Graeco-Roman Antiquity, „Ancient Society” 1980/1981, t. 11/12, s. 5-82.
Falchi G.F., Diritto penale romano, Padova 1932.
Fausset W.Y. (red.), M. Tulli Ciceronis pro A. Cluentio oratio with explanatory and critical notes, London 1887.
Ferretti P., In rerum natura esse in rerum humanis nondum esse. L’identità del concepito nel pensiero giurisprudenziale classico, [Milano] 2008.
Franciosi G., Leges regiae, Napoli 2003.
Garofalo L., Pojęcia i żywotność rzymskiego prawa karnego, „Zeszyty Prawnicze” 2003, z. 1, s. 7-41.
Gaudemet J., La formation du droit séculier et du droit de l’Église aux IVe et Ve siècles, Sirey 1957.
Giaro T. [w:] W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2011, s. 176-199.
Gronovius J., Dissertatio juridica inauguralis ad quatuor fragmenta, quae ex Aelii Marciani primo Regularum libro in Pandectis supersunt, [w:] D. Fellenberg (red.), Jurisprudentia antiqua continens opuscula et dissertationes quibus leges antiquae praesertim Mosaicae, Graecae et Romanae illustrantur, t. 2, Bernae 1761, s. 625-675.
Guarino A., Diritto privato romano. Lezioni istituzionali di diritto romano, Napoli 1958.
Jolowicz H.F., Historical Introduction to the Study of Roman Law, Cambridge 1952.
Jońca M., Aborcja w prawie Rzymu i wczesnego średniowiecza, „Edukacja Prawnicza” 2012, nr 10 (136), s. 46-47.
Jońca M., Parricidium w prawie rzymskim, Lublin 2008.
Jońca M., Subiectum iuris, [w:] A. Dębiński, M. Jońca (red.), Leksykon tradycji rzymskiego prawa prywatnego. Podstawowe pojęcia, Warszawa 2016, s. 354-355.
Kaser M., Der Inhalt der patria potestas, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte.Romanistische Abteilung” 1938, t. 58, s. 62-87.
Kaser M., Das römische Privatrecht, t. 1, München 1971.
Kaser M., Das römische Privatrecht, t. 2, München 1975.
Królikowski M., Komentarz do art. 152, [w:] M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. 1. Komentarz do art. 117-221, Warszawa 2017, Legalis. Krueger P., T. Mommsen, R. Schoell (red.), Corpus Iuris Civilis, t. 1/3, Berolini 1893-1895.
Księżopolska-Breś A., Odpowiedzialność karna za dzieciobójstwo w prawie polskim, Warszawa 2010.
Kuebler B., E. Seckel (red.), Gai Institutionum Commentarii Quattuor, Lipsiae 1903.
Kunkel W., Das Konsilium im Hausgericht, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung” 1966, t. 83, s. 219-151.
Kuryłowicz M., Prawo rzymskie. Historia, tradycja, współczesność, Lublin 2003.
Laurendi R., Leges regiae. «Ioui sacer esto» nelle leges Numae: nuova esegesi di Festo s.v. Aliuta, [w:] G. Purpura (red.), Revisione ed integrazione dei Fontes Iuris Romani Anteiustiniani ( FIRA). Studi preparatori, t. 1. Leges, Torino 2012, s. 13-39.
Litewski W., Abortio, [w:] W. Litewski, Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Kraków 1998, s. 3.
Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003.
Longosz S., Prawo rzymskie wobec aborcji, [w:] H. Kowalski, M. Kuryłowicz (red.), Contra leges et bonos mores. Przestępstwa obyczajowe w starożytnej Grecji i Rzymie, Lublin 2005, s. 209-220.
Łapicki B., Ustawy królewskie w starożytnym Rzymie. Zagadnienie ich autentyczności, „Pamiętnik Historyczno-Prawny” 1933, t. 12, z. 6, s. 303-332 (wydane w formie odrębnej broszury). Łapicki B., Władza ojcowska w starożytnym Rzymie. Okres klasyczny, seria: Bibliotheca Universitatis Liberae Polonae, nr 5 (28), Warszawa 1937.
Marencus J.B., Joannes Bartholomæus Marencus j.u.d. civis Braydensis ut in amplissimum j.c. collegium cooptetur in regio Taurinensi athenaeo, Taurini 1787.
Marcus Tullius Cicero, Pro A. Cluentio oratio, [w:] W.Y. Fausset (red.), M. Tulli Ciceronis pro A. Cluentio oratio with explanatory and critical notes, London 1887.
Mentxaka R., El aborto en el derecho romano. Consideraciones sobre las fuentes juridicas clásicas, „Estudios de Deusto” 1983, t. 31, nr 61, s. 307-319.
Mommsen T., P. Meyer (red.), Theodosiani libri XVI cum Constitutionibus Sirmondianis et Leges Novellae ad Theodosianum Pertinentes, Berolini 1905.
Morin M., Les confins du droit civil et du droit pénal: l’avortement et les droits de l’enfant conçu, „McGill Law Journal” 1997, t. 42, nr 2, s. 199-280.
Mossakowski W., Czyn karalny według koncepcji Klaudiusza Saturnina, „Acta Universitatis Wratislaviensis” Prawo 2008, nr 305 (3063), s. 217-229.
Mossakowski W., Iudicium domesticum w okresie republiki rzymskiej, [w:] J. Jundziłł (red.), Rodzina w społeczeństwach antycznych i wczesnym chrześcijaństwie. Literatura, prawo, epigrafika, sztuka, Bydgoszcz 1995, s. 85-95.
Mueller L. (red.), P. Ovidii Asonis Carmina Amatoria, Berolini 1861.
Muyart de Vouglans P.F., Les loix criminelles de France, dans leur ordre naturel, t. 1, Paris 1781.
Nardi E., Procurato aborto in mondo greco-romano, Milano 1971.
Niczyporuk P., Prywatnoprawna ochrona dziecka poczętego w prawie rzymskim, Białystok 2009.
Niczyporuk P., Stwierdzenie ciąży (inspectio ventris) jako środek ochrony interesów dziecka poczętego w prawie rzymskim, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2010, t. 9, s. 29-40.
Olszówka M., Początek człowieka a początek życia ludzkiego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, [w:] L. Bosek, M. Królikowski (red.), Współczesne wyzwania bioetyczne, Warszawa 2010, s. 199-219.
Osuchowski W., Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1962.
Pankiewicz R., Tzw. leges regiae a problematyka rodziny rzymskiej w epoce archaicznej, [w:] J. Jundziłł (red.), Rodzina w społeczeństwach antycznych i wczesnym chrześcijaństwie. Literatura, prawo, epigrafika, sztuka, Bydgoszcz 1995, s. 59-84.
Pauli Sententiae, [w:] G. Baviera (red.), Fontes Iuris Romani Anteiustiniani, t. 2, Firenze 1968.
Petit C., What Does Pseudo-Galen Tell us That Galen Does Not? Ancient MedicalSchools in the Roman Empire, [w:] P. Adamson, R. Hansberger, J. Wilberding (red.), Philosophical Themes in Galen, London 2014, s. 269-290.
Pikuła Ł., Nasciturus, [w:] A. Dębiński, M. Jońca (red.), Leksykon tradycji rzymskiego prawa prywatnego. Podstawowe pojęcia, Warszawa 2016, s. 244.
Plaza y Moraza P., Epitomes delictorum, causarumque criminalium, ex iure ponticio, regio, et caesareo, t. 1, Lugduni 1560.
Plebanek E., Życie i zdrowie dziecka poczętego jako przedmiot prawnokarnej ochrony (wybrane problemy wykładnicze w perspektywie najnowszych propozycji legislacyjnych), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, t. 20, z. 4, s. 7-34.
Potulski J., Dziecko poczęte jako pokrzywdzony w przestępstwie aborcyjnym. Postanowienie SN z dnia 26 marca 2009 r., I KZP 2/09, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2009, nr 4, s. 131-138.
Rafałowicz P., Początek ochrony życia dziecka poczętego – analiza przedmiotu ochrony przestępstw aborcyjnych, „Pomeranian Journal of Life Sciences” 2016, t. 62, nr 3, s. 62-66.
Ramon A., Repressione domestica e persecuzione cittadina degli illeciti commessi da donne e „filii familias”, [w:] L. Garofalo (red.), Il giudice privato nel processo civile romano. Omaggio ad Alberto Burdese, t. 3, Padova 2015, s. 617-678.
Redl G., Die fahrlässige Tötung durch Verabreichung schädigender Substanzen im römischen Strafrecht der Prinzipatszeit, „Revue Internationale des Droits de l’Antiquité” 2005, t. 52, s. 309-324.
Rominkiewicz J., Czy w prawie ateńskim istniał zakaz aborcji, „Acta Universitatis Wratislaviensis” Prawo 2012, nr 314, s. 17-40.
Ruggiero A., Nuove riflessioni in tema di tribunale domestico, [w:] V. Giuffrè (red.), Sodalitas. Scritti in onore di Antonio Guarino, t. 4, Napoli 1984, s. 1593-1600.
Salerno F., „Ad metalla”. Aspetti giuridici del lavoro in miniera, Napoli 2003.
Sanna M.V., Spes nascendi – spes patris, „Annali del Seminario Giuridico dell’Università degli Studi di Palermo” 2012, t. 55, s. 519-552.
Santalucia B., Osservazioni sulla repressione criminale romana in età regia, [w:] M. Torelli i in. (red.), Le délit religieux dans la cité antique. Actes de la table ronde de Rome (6-7 avril 1978), Rome 1981, s. 39-49.
Sevilla Conde A., Morir ante suum diem. La infancia en Roma a través de la muerte, [w:] D. Justel Vicente (red.), Niños en la Antigüedad. Estudios sobre la infancia en el Mediterráneo antiguo, Zaragoza 2012, s. 199-233.
Sposito G., „Quattuor genera… septem modis”: le circostanze del reato in D. 48, 19, 16 (Claudius Saturnius „De poenis paganorum”), „Studia et Documenta Historiae et Iuris” 1999, nr 65, s. 95-116.
Starowieyski M., Aborcja i życie nienarodzonych w starożytności chrześcijańskiej, „Warszawskie Studia Teologiczne” 2009, t. 22, cz. 1, s. 117-147.
Tarwacka A., „Leges regiae”, „Zeszyty Prawnicze” 2004, t. 4, z. 1, s. 233-260.
Taubenschlag R., Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1955.
Tertulian, Apologeticum, C. Becker (red.), Munich 1962.
Tollozan P., Dissertatio philologico-iuridica inauguralis de maleficis et mathematicis et caeteris similibus, [w:] G. Oelrichs (red.), Theasuri dissertationum iuridicarum selectissimarum in Academiis Belgicis habitarum, vol. 1, t. 3, Bremae–Lipsiae 1768, s. 213-276.
Voci P., Istituzioni di diritto Romano, Milano 1954.
Volterra E., Il preteso tribunale domestico in diritto romano, „Rivista Italiana per le Scienze Giuridiche” 1948, t. 2, z. 1/4, s. 104-153.
Volterra E., Istituzioni di diritto privato romano, Roma 1961.
Wacke A., Fahrlässige Vergehen im römischen Strafrecht, „Revue Internationale des Droits de l’Antiquité” 1979, t. 26, s. 506-566.
Waldstein W., Problem interpretacji źródeł a status dziecka w łonie kobiety (nasciturus), tłum. F. Wycisk, „Zeszyty Prawnicze” 2006, t. 6, z. 2, s. 7-32.
Watson A., Roman Private Law and the Leges Regiae, „Journal of Roman Studies” 1972, t. 62, s. 100-105.
Watts W.J., Ovid, the Law and Roman Society on Abortion, „Acta Classica” 1973, t. 16, nr 1, s. 89-101.
K. Wiak, Komentarz do art. 152, [w:] A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2018, Legalis.
Wiak K., Polskie prawo karne wobec dziecka poczętego, [w:] A. Dębiński, A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Ius et lex. Księga Jubileuszowa ku czci Profesora Adama Strzembosza, Lublin 2002, s. 101-116.
Wibier M., Cicero’s Reception in the Juristic Tradition of the Early Empire, [w:] P.J. du Plesssis (red.), Cicero’s Law: Rethinking Roman Law of the Late Republic, Edinburgh 2016, s. 100-122.
Zabłocki J., Si mulier vinum bibit condemnatur, „Prawo Kanoniczne” 1989, t. 32, nr 1/2, s. 223-232.
Zeigler K. (red.), Plutarchi Vitae Parallelae, t. 1, fasc. 1, Leipzig 1957.
Zoz M.G., Le costituzioni imperiali nella giurisprudenza. Fonti giuridiche e diritto dellepersone, Trieste 2007.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
