Idea państwa świeckiego w protestantyzmie od połowy XVII do XX wieku
Michał Hucał
Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie, , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-8446-0570
Abstrakt
U progu XVI wieku pojęcie państwa świeckiego było protestanckim teologom absolutnie obce, a dyskusja dotyczyła stopnia zależności związku wyznaniowego od państwa lub odwrotnie oraz wolności religii. Stosunek protestantyzmu do państwa świeckiego na przestrzeni dziejów nie był ani spójny, ani niezmienny, ale akcentując indywidualizm jednostki przyczyniał się do rozwoju ochrony jej autonomii, a tym samym rozdzielenia państwa i wyznań. Współcześnie Kościoły protestanckie posiadające status państwowego związku wyznaniowego bądź same aktywnie zmierzają w kierunku zrzucenia ostatnich symboli państwa wyznaniowego, co miało miejsce w Królestwie Szwecji, lub też są wewnętrznie poddawane presji, aby zdecydować się na taki krok (np. Kościół Anglii). Koncepcja państwa świeckiego, pozbawionego cech antyreligijnych i współpracującego ze związkami wyznaniowymi w sprawach dobra wspólnego (np. diakonia), jest powszechnie akceptowana w protestantyzmie, także polskim.
Słowa kluczowe:
państwo, świecki, protestantyzm, ewangelicyzm, relacje państwo-kościół, kościoły i związki wyznaniowe, prawo wyznaniowe, świeckość, państwo świeckieBibliografia
Ackermann, Josef. Dietrich Bonhoeffer. Wolność ma otwarte oczy. Poznań: W drodze, 2007.
Ahdar, Rex, Ian Leigh. Religious Freedom in the Liberal State. Oxford – New York: Oxford University Press, 2005.
Althaus, Paul. Die Ethik Martin Luthers. Gütersloh: Gerd Mohn, 1965.
von Balthasar, Hans Urs. The Theology of Karl Barth. San Francisco: Ignatius, 1992.
Barth, Karl. Evangelical Theology. An Introduction. Grand Rapids: Eerdmans, 1979.
Barth, Karl. Rechtfertigung und Recht / Christengemeinde und Bürgergemeinde / Evangelium und Gesetz. Zürich: TVZ, 1998.
Berman, Harold J. Faith and Order. The Reconciliation of Law and Religion. Grand Rapids – Cambridge: Eerdmans, 1993.
Bethge, Eberhard. Dietrich Bonhoeffer, tłum. Bogusław Milerski. Bielsko–Biała: Augustana, 1996.
Borski, Ryszard. „Kościół a państwo w ujęciu ewangelickim”. Teologia i ambona 1 (1994): 15–17.
Czembor, Henryk. „Stosunki Państwo – Kościół w przyszłej Konstytucji Polskiej z punktu widzenia Kościołów Ewangelickich”. Rocznik Teologiczny ChAT 1 (1993): 335.
Doe, Norman. Law and Religion in Europe. A Comparative Introduction. Oxford – New York: Oxford University Press, 2012.
Doe, Norman. The Law of the Church in Wales. Cardiff: University of Wales Press, 2002.
Epting, Karl–Christoph. „Wkład protestantyzmu w budowanie Europy dzisiaj”, tłum. D. Bruncz. Rocznik Teologiczny ChAT 1–2 (2009): 78.
Frey, Christofer. Etyka protestantyzmu. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1991.
Greengrass, Mark. Christendom Destroyed. Europe 1517–1648. London: Penguin UK, 2014.
Gregory, Brad. The Unintended Reformation. How a Religious Revolution Secularized Society. Cambridge – London: Belknap Press, 2012.
Heckel, Johannes. Im irrgarten der Zwei-Reiche-Lehre. München: Kaiser, 1957.
Hintz, Marcin. „Teologia ewangelicka XX wieku wobec państwa – modele, interpretacje”. Rocznik Teologiczny ChAT 1 (2003): 52.
Hucał, Michał. Oddziaływanie brytyjskiej ustawy o prawach człowieka z 1998 r. na Kościół Anglii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2015.
Izdebski, Hubert. Historia myśli politycznej i prawnej. Warszawa: C.H. Beck, 2001.
Karski, Karol. „Wstęp do Barmeńskiej Deklaracji Teologicznej”. Studia i Dokumenty Ekumeniczne 2 (1994): 86–88.
Lau, Franz. Luthers Lehre von den beiden Reichen. Berlin: Evangelische Verlagsanstalt, 1952.
Łyżwa, Paweł. „Obywatel w teoriach prawa natury”. W: Historia i filozofia praw człowieka, red. Agnieszka Florczak, Bartosz Bolechow. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006.
Maćkowska, Katarzyna. „O kwestii religijnej w amerykańskich stanach założycielskich”, w: Cuius regio, eius religio, red. Grzegorz Górski, Leszek Ćwikła, Marzena Lipska. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2006.
Małajny, Ryszard M. „Mur separacji” – państwo a kościół w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Katowice: Wydawnictwo UŚ, 1992.
Metaxas, Eric. Bonhoeffer. Prawy człowiek i chrześcijanin przeciwko Trzeciej Rzeszy. Kraków: Salwator, 2012.
Milerski, Bogusław. Religia a słowo. Krytyka religii w ujęciu Dietricha Bonhoeffera i Paula Tillicha. Łódź: Wydawnictwo Ewangelickie Św. Mateusza, 1994.
Moltmann, Jürgen. Politische Theologie – politische Ethik. München–Mainz: Kaiser, 1984.
Ogonowski, Zbigniew. Z zagadnień tolerancji w Polsce XVII wieku. Warszawa: PWN, 1958.
Pietrzak, Michał. „Historia kształtowania się rozdziału kościoła i państwa”. Czasopismo Prawno–Historyczne 1 (1975): 9.
Pietrzak, Michał. Prawo wyznaniowe. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2010.
Robak, Piotr. William Penn – reformator i polityk. Warszawa: Semper, 2000.
Sölle, Dorothee. Politische Theologie. Auseinandersetzung mit Rudolf Bultmann. Stuttgart: Kreuz Verlag, 1982.
Szwed, Antoni. „Johna Locke’a koncepcja tolerancji jako reakcja na zasadę «cuius regio, eius religio»”, Roczniki Filozoficzne 4 (2014): 74–75.
Szyszkowska, Maria. Zarys filozofii prawa. Białystok: Temida 2000.
Troeltsch, Ernst. „Soziallehren der Christlichen Kirchen und Gruppen. W: Ernst Troeltsch. Gesammelte Schriften, t. 1. Tübingen: J.C.B. Mohr, 1922.
Turnbull, Michael, Donald McFadyen. The state of the Church and the Church of the State. London: Darton, Longman and Todd, 2012.
Witten, Marsha Grace. All Is Forgiven. The Secular Message in American Protestantism. Princeton: Princeton University Press, 1993.
Zieliński, Tadeusz J. „Purytanizm. Zarys dziejów, ideologii i obyczajów anglosaskiego ruchu reformacyjnego”. Rocznik Teologiczny ChAT 2 (1995): 219–283.
Zieliński, Tadeusz J. Roger Williams. Warszawa: Wydawnictwo Semper, 1997.
Żygadło, Andrzej. Reformacja w Szwecji, Danii i Norwegii. Warszawa: Semper, 2005.
Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie,
Dr, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, ul Miodowa 21c, 00-246 Warszawa
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).
