Wpływ prawodawstwa okresu Polski Ludowej na przepisy prawa wyznaniowego III Rzeczypospolitej Polskiej – wybrane zagadnienia
Katarzyna Krzysztofek
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński, , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-2579-1454
Abstrakt
Okres Polski Ludowej (1944-1989) nie bez przyczyny jest uznawany za czas, gdy prawo stanowiło instrument w rękach władzy, a prawa człowieka i obywatela były jedynie iluzoryczne. Specyfika prawa okresu Polski Ludowej polegała na interpretowaniu go przez pryzmat powszechnie przyjmowanej przez decydentów politycznych ideologii marksistowsko-leninowskiej. Choć wydawało się, że konstytucja z 1952 r. gwarantuje obywatelom wolność sumienia i wyznania a wspólnotom religijnym swobodę pełnienia funkcji religijnych, to przepisy szczegółowe i wykładnia konstytucji prowadziły do całkowicie odmiennych wniosków. Jednakże w pewnej części prawodawstwo lat 1944-1989 nadawało się do inkorporowania w nowe realia wolnej Polski po 1989 r. Nieraz wymagało to dokonania korekt i dostosowania go do państwa prawa, jakim stała się III Rzeczpospolita Polska, czasem wymagało odrzucenia prawa niesprawiedliwego i nie gwarantującego wskazanej w konstytucji z 1997 r. wolności sumienia i religii. Można wskazać również przepisy, które dopiero w wolnej Polsce znalazły urzeczywistnienie, w latach Polski Ludowej pozostając martwą literą prawa. Ale fakt, że nie odrzucono całości rozwiązań prawnych z lat 1944-1989 jest wyrazem woli utrzymania ciągłości prawa i dostrzeżenia pośród gąszczu aktów prawnych okresu Polski Ludowej tych, które po transformacji ustrojowej mogły pozostać aktami obowiązującymi, spełniającymi standardy państwa prawa.
Słowa kluczowe:
Polska Ludowa, PRL, wolność sumienia i wyznania, prawo wyznaniowe, kościoły i inne związki wyznaniowe, ideologia marksistowsko-leninowska, wolność religijna, wolność sumienia i religii, relacje państwo-kościółBibliografia
Bach, Teresa. 1998. „Ubezpieczenie społeczne osób duchownych i zakonnych w PRL (1945-1989)”. Kościół i Prawo 13: 55-68.
Demiańczuk, Jarosław. 1946. „Uznanie prawne wyznań w świetle Konstytucji”. Państwo i Prawo 9-10, R. I: 45-48.
Dziobek-Romański, Jacek. 2001. „Działalność Ministra Administracji Publicznej w zakresie uznania nierzymskokatolickich związków wyznaniowych w latach 1945-1950”. Prawo-Administracja-Kościół 1(5): 129-150.
Dziobek-Romański, Jacek. 2004. Uznawanie związków religijnych w Polsce (1944-1989) narzędziem dyskryminacyjnej polityki władz. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Fiejdasz, Lidia. 2009. „Rola Wydziału do Spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie w laicyzacji służby zdrowia”. Studia z Prawa Wyznaniowego 12: 199-217.
Godlewski, Jerzy F. 1977. Obywatel a religia. Wolność sumienia w PRL. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
Grzelak, Edward. 1980b. Z problematyki rozdziału kościoła od państwa. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza.
Grzelak, Edward. 1980a. U podstaw polityki wyznaniowej. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza.
Kijowski, Maciej. 2009. „Prawo wyznaniowe a prawo cmentarne. W 50. rocznicę obowiązywania ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych”. W: Prawo wyznaniowe w Polsce (1989-2009). Analizy-dyskusje-postulaty, red. Dariusz Walencik, 211-232. Katowice-Bielsko-Biała: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowości i Finansów w Bielsku-Białej.
Konopka, Hanna. 1997. Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa (1944-1961). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Krzysztofek, Katarzyna. 2014. Stowarzyszenia katolickie w Krakowie w latach 1918-1939. Studium historyczno prawne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Małkiewicz, Edward, Stanisław Podemski (oprac.). 1961. Położenie prawne kościołów i związków wyznaniowych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zbiór przepisów i dokumentów w/g stanu na dzień 1 kwietnia 1961 r. Warszawa: Ars Christiana.
Mezglewski, Artur. 2000. „Nauczanie religii w Polsce Ludowej”. Studia z Prawa Wyznaniowego 1: 21-36.
Mezglewski, Artur. 2005. „Ograniczanie przez władze państwowe działalności szkolnictwa wyznaniowego w latach 1948-1964 jako przejaw instrumentalizacji prawa na poziomach jego stanowienia i stosowania”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej, red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 235-262. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Michalak, Ryszard. 2002. Kościoły protestanckie i władze partyjno-państwowe w Polsce (1945-1956). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Misztal, Henryk. 2011. „Historia relacji państwo-kościół w Polsce”. W: Artur Mezglewski, Henryk Misztal, Piotr Stanisz, Prawo wyznaniowe, 23-33. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Ożóg, Michał. 2016. „Prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej w świetle konstytucyjnej zasady równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych”. Studia z Prawa Wyznaniowego 19: 217-234.
Pietrzak, Helena. 2005. „Obciążenia kościelnych osób prawnych podatkami terenowymi w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”. Prawo Kanoniczne 48, nr 1-2: 217-239.
Pietrzak, Helena. 2006. „Kwestia opodatkowania kościelnych osób fizycznych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”. Prawo Kanoniczne 49, nr 1-2: 269-299.
Pietrzak, Michał. 2000. „Wolność sumienia i wyznania w Polsce. Tradycja i współczesność”. Rocznik Teologiczny XLII, z. 1: 277-300.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Biblia Tysiąclecia. 1995. Poznań-Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum.
Stanisz, Piotr. 2005. „Rola przepisów regulujących ubezpieczenie społeczne duchownych w realizacji polityki wyznaniowej państwa w latach 1945-1989”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej, red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 271-295. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Szymański, Andrzej. 2014. „Przejęcie kościelnej organizacji charytatywnej „Caritas” przez władzę ludową w 1950 r.”. W: Kościoły i inne związki wyznaniowe w służbie dobru wspólnemu, red. Wacław Uruszczak, Katarzyna Krzysztofek, Maciej Mikuła, 321-333. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Uruszczak, Wacław. 2007. „Funkcje publiczne Kościoła w Polsce w perspektywie historycznej”. W: Funkcje publiczne związków wyznaniowych, red. Artur Mezglewski, 15-34. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Warchałowski, Krzysztof. 2005. „Usunięcie nauczania religii ze szkół publicznych w latach 1958-1961”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej, red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 325-332. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Zawiślak, Michał. 2009. „Prawne i finansowe aspekty działalności Funduszu Kościelnego w latach 1989-2009”. W: Prawo wyznaniowe w Polsce (1989-2009). Analizy-dyskusje-postulaty, red. Dariusz Walencik, 357-369. Katowice-Bielsko-Biała: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowości i Finansów w Bielsku-Białej.
Zawiślak, Michał. 2009. „Wydatkowanie środków Funduszu Kościelnego w latach 1950-1989”. Studia z Prawa Wyznaniowego 12: 241-265.
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński,
Dr, Zakład Prawa Kościelnego i Wyznaniowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 9, 31-007 Kraków.
https://orcid.org/0000-0003-2579-1454Licencja
- Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autor publikacji przenosi na wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na wszelkich polach eksploatacji znanych w chwili zawarcia umowy.
- Teksty składane do publikacji w „Studiach z Prawa Wyznaniowego" nie mogą naruszać praw autorskich osób trzecich. Oryginalność publikacji naukowej autor potwierdza w oświadczeniu składanym w trakcie zgłaszania tekstu oraz w podpisywanej umowie wydawniczej.
- Autorzy mają prawo zamieszczać swoje prace (w wersji udostępnionej przez wydawcę) w Internecie (np. w repozytoriach instytucjonalnych, academia.edu, researchgate.net lub na własnej stronie internetowej) dopiero po ich opublikowaniu w niniejszym czasopiśmie.
- Za zgodą redakcji opublikowane w czasopiśmie teksty mogą być przedrukowywane w innych publikacjach (ze wskazaniem miejsca ich pierwotnej publikacji).
- Redakcja zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości czasopisma, zgodnie z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative).