Egzegeza teologiczna w świetle opracowań Międzynarodowej Komisji Teologicznej
Sławomir Zatwardnicki
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-7597-6604
Abstrakt
Katolicką interpretację Pisma św. charakteryzuje współistnienie zasad teologicznych i metod naukowych. Tak rozumiana egzegeza teologiczna sama z kolei wymaga uzasadnienia teologicznego. W jego poszukiwaniu autor artykułu sięgnął do dokumentów Międzynarodowej Komisji Teologicznej. W tekście ukazany został teologiczny fundament zarówno dla tzw. wielkich zasad interpretacji Biblii, jak i konieczności stosowania metody historyczno-krytycznej. W zakończeniu przedstawiono propozycje godne uwagi w interpretacji biblijnej. Spośród nich najbardziej interesująca wydaje się przede wszystkim niemożliwa do zdefiniowania dwubiegunowość procesu egzegezy.
Słowa kluczowe:
Pismo św., egzegeza, interpretacja, egzegeza teologiczna, hermeneutyka wiary, „hermeneutyka chalcedońska”, egzegeza kanoniczna, żywa Tradycja Kościoła, analogia wiary, metoda historyczno-krytyczna, wiara, nauka, Jezus Chrystus, Duch Święty, Kościół, Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Joseph Ratzinger, zmysł wiary, chrystologia, pneumatologia, eklezjologiaBibliografia
„Analogia fidei”, w: K. Rahner, H. Vorgrimler, Mały słownik teologiczny, tłum. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Warszawa 1987, kol. 9.
Analogia wiary, w: Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych z indeksem angielsko-polskim, red. G. O’Collins, E.G. Farrugia, Kraków 2002, s. 20.
Balthasar von H. Urs, Medytacja chrześcijańska, tłum. W. Szymona, Poznań 2014.
Balthasar von H. Urs, Teologia a świętość, tłum. M. Serzycki, w: Podstawy wiary – teologia (Kolekcja Communio, 6), red. L. Balter, Poznań 1991, s. 424–432.
Benedykt XVI, Adhortacja „Verbum Domini” (30.09.2010), Watykan 2010.
Benedykt XVI, Katechezy o św. Pawle, http://www.teologiapolityczna.pl/katechezy-o-sw.-pawle--benedykt-xvi/ (dostęp: 14.10.2015).
Benedykt XVI, P. Seewald, Ostatnie rozmowy, tłum. J. Jurczyński, Kraków 2016.
Benedykt XVI, Przemówienie do wspólnoty akademickiej Papieskiego Instytutu Biblijnego „Biblia jest duszą teologii i źródłem autentycznej duchowości” (26.10.2009), „L’Osservatore Romano” 2 (2010), s. 23–24.
Benedykt XVI, Przemówienie Ojca Świętego Benedykta XVI do uczestników sesji plenarnej Międzynarodowej Komisji Teologicznej, http://w2.vatican.va/content/benedict-xvi/pl/speeches/2012/december/documents/hf_ben-xvi_spe_20121207_cti.html (dostęp: 12.10.2015).
Benedykt XVI, Wystąpienie podczas XIV kongregacji generalnej Synodu Biskupów„Egzegeza nie tylko historyczna, ale i teologiczna” (14.10.2008), „L’Osservatore Romano” 12 (2008), s. 34–35.
Bokwa I., Kształtowanie się problematyki chrystologiczno-eschatologicznej w twórczości Hansa Ursa von Balthasara (1905–1988), „Studia Theologica Varsaviensia” 1996, nr 1, s. 155–181.
Bouyer L., Wprowadzenie do życia duchowego. Zarys teologii ascetycznej i mistycznej, tłum. L. Rutowska, Warszawa 2014.
Braaten C.E., A Chalcedonian Hermeneutic, „Pro Ecclesia” 3 (1994), nr 1, s. 18–22.
Brown R.E., Schneiders S.M., M. Wojciechowski, Hermeneutyka biblijna, w: Katolicki komentarz biblijny, red. R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, red. wyd. pol. W. Chrostowski, red. nauk. W. Chrostowski, tłum. K. Bardski i in., Warszawa 2004, s. 1786–1817.
Dulles A.R., From Ratzinger to Benedict, „First Things” 160 (2006), s. 24–29.
Dulles A.R., Theology and Worship. The reciprocity of prayer and belief, „Ex auditu” 1992, nr 8, s. 85–94.
Fitzmyer J.A., List do Rzymian, w: Katolicki komentarz biblijny, red. R.E. Brown, A. Fitzmyer, R.E. Murphy, red. wyd. pol. W. Chrostowski, red. nauk. W. Chrostowski, tłum. K. Bardski i in., Warszawa 2004, s. 1257–1320.
Fitzmyer J.A., The Biblical Commission and Christology, „Theological Studies” 46 (1985), nr 3, s. 407–479.
Jan Paweł II, Przemówienie na temat interpretacji Biblii w Kościele, w: Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej z komentarzem biblistów polskich (Rozprawy i Studia Biblijne, 4), tłum. i red. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999, s. 9–20.
Jeanrond W.G., Hermeneutyka teologiczna. Rozwój i znaczenie (Myśl Teologiczna, 23), tłum. M. Borowska, Kraków 1999.
Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 2009.
Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele „Donum Veritatis”, w: W trosce o pełnię wiary. Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966–1994, red. i tłum. J. Królikowski, Z. Zimowski, Tarnów 2010, s. 425–445.
Liszka P., Wpływ nauki o czasie na refleksję teologiczną. (Wpływ koncepcji czasu na refleksję teologiczną), Warszawa 1992.
Lubac de H., Exégèse médiévale. Les quatre sens de l’écriture (Théologie, 41), t. 1, Paryż 1959.
Lubac de H., Pismo Święte w Tradycji Kościoła, tłum. K. Łukowicz, Kraków 2008.
Lubac de H., Słowo Boga w historii człowieka. Objawienie Boże (Żywa wiara, 7), tłum. B. Czarnomska, Kraków 1997.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, „Sensus fidei” w życiu Kościoła. Dokument Międzynarodowej Komisji Teologicznej (2014), tłum. M. Moskal, Kraków 2015.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Apostolskość Kościoła i sukcesja apostolska (1973), tłum. J. Królikowski, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 19–31.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Bóg Trójca, jedność ludzi. Monoteizm chrześcijański przeciwko przemocy (2014), tłum. K. Stopa, Kraków 2014.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Diakonat: Ewolucja i perspektywy (2002), tłum. J. Królikowski, „Diakon” 2 (2005), s. 75–160.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Interpretacja dogmatów (1990), tłum. J. Królikowski, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 273–302.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Pamięć i pojednanie. Kościół i winy przeszłości. Dokument Międzynarodowej Komisji Teologicznej (2000), tłum. J. Królikowski, Kraków 2000.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Świadomość, jaką Jezus miał o sobie samym i o swoim posłaniu (1985), tłum. J. Bielecki, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 237–250.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia dzisiaj. Perspektywy, zasady i kryteria (2012), tłum. K. Stopa, Kraków 2012.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia, chrystologia, antropologia (1981), tłum. J. Bielecki, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 133–150.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Wiara i inkulturacja (1989), tłum. J. Królikowski, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 251–271.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Wybrane zagadnienia z chrystologii (1979), tłum. J. Bielecki, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 111–132.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Wybrane zagadnienia z eklezjologii (1984), tłum. A. Michalik, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 197–236.
Müller G.L., Chrystologia – nauka o Jezusie Chrystusie (Podręcznik teologii dogmatycznej w jedenastu traktatach, 5), tłum. W. Szymona, Kraków 1998.
Müller G.L., Dogmatyka katolicka, tłum. W. Szymona, Kraków 2015.
Orędzie końcowe Synodu Biskupów do Ludu Bożego „Słowo Boże w historii” (24.10.2008), „L’Osservatore Romano” 1 (2009), s. 24–31.
Papieska Komisja Biblijna, Biblia i chrystologia, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 3 (1988), s. 185–226.
Papieska Komisja Biblijna, Interpretacja Biblii w Kościele, w: Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej z komentarzem biblistów polskich (Rozprawy i Studia Biblijne, 4), tłum. i red. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999, s. 25–100.
Papieska Komisja Biblijna, Natchnienie i prawda Pisma świętego. Słowo, które od Boga pochodzi i mówi o Bogu, aby zbawić świat, tłum. H. Witczyk, Kielce 2014.
Papieska Komisja Biblijna, Naród żydowski i jego Święte Pisma w Biblii chrześcijańskiej, tłum. R. Rubinkiewicz, Kielce 2002.
Pietkiewicz R., Między „literą” a „Duchem”, czyli o poszukiwaniu równowagi w interpretacji Pisma Świętego, „Scriptura Sacra” 15 (2011), s. 227–239.
Pius XII, Encyklika „Mystici corporis” (29.06.1943), Watykan 1943.
Popowski R., Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tłum. R. Popowski, M. Wojciechowski (Prymasowska Seria Biblijna), red. nauk. W. Chrostowski, Warszawa 1994.
Ramage M.J., Christian discernment of divine revelation. Benedict XVI and the International Theological Commission on the dark passages of the Old Testament, „Scripta Theologica” 47 (2015) nr 1, s. 71–83.
Ratzinger J. (Benedykt XVI), Formalne zasady chrześcijaństwa. Szkice do teologii fundamentalnej, tłum. W. Szymona, Poznań 2009.
Ratzinger J. (Benedykt XVI), Jezus z Nazaretu, cz. 1: Od chrztu w Jordanie do Przemienienia, tłum. W. Szymona, Kraków 2007.
Ratzinger J. (Benedykt XVI), Jezus z Nazaretu, cz. 2: Od wjazdu do Jerozolimy do Zmartwychwstania, tłum. W. Szymona, Kielce 2011.
Ratzinger J. (Benedykt XVI), Jezus z Nazaretu. Dzieciństwo, tłum. W. Szymona, Kraków 2012.
Ratzinger J., Opera omnia, t. VI/2: Jezus z Nazaretu. Studia o chrystologii, tłum. W. Szymona, Lublin 2016.
Ratzinger J., Kontrowersje wokół interpretacji Pisma, w: J. Ratzinger, Słowo Boga. Pismo – Tradycja – Urząd, tłum. W. Szymona, Kraków 2008, s. 89–123.
Ratzinger J, Opera omnia, t. VII/2: O nauczaniu II Soboru Watykańskiego. Formułowanie – przekaz – interpretacja, tłum. E. Grzesiuk, Lublin 2016.
Ratzinger J., Prawda w teologii, tłum. M. Mijalska, Kraków 2001.
Ratzinger J., Przedmowa, w: Papieska Komisja Biblijna, Naród żydowski i jego Święte Pisma w Biblii chrześcijańskiej, tłum. R. Rubinkiewicz, Kielce 2002, s. 5–11.
Ratzinger J., W drodze do Jezusa Chrystusa, tłum. J. Merecki, Kraków 2004.
Ratzinger J., Wprowadzenie do dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej, w: Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej z komentarzem biblistów polskich (Rozprawy i Studia Biblijne, 4), tłum. i red. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999, s. 21–23.
Senior D., „Verbum Dei”: Authentic Catholic Interpretation of the Bible, „The Bible Today” 1 (2012), s. 15–20.
„Sensus fidelium”, w: Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych z indeksem angielsko-polskim, red. G. O’Collins, E.G. Farrugia, Kraków 2002, s. 296.
Sobór Watykański II, Dekret o formacji kapłańskiej „Optatam totius”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 288–301.
Sobór Watykański II, Dekret o misyjnej działalności Kościoła „Ad gentes divinitus”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 433–471.
Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen gentium”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 104–166.
Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym „Dei verbum”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 350–363.
Szlaga J., Hermeneutyka biblijna, w: Wstęp ogólny do Pisma Świętego, red. J. Szlaga, Poznań 2008, s. 184–220.
Szymik J., Theologia Benedicta, t. II, Katowice 2012.
Szymik S., Benedykta XVI hermeneutyka wiary (Pope Benedict XVI’s Hermeneutics of Faith), „The Biblical Annals / Roczniki Biblijne” 2012, t. 2, s. 217–228.
Vagaggini C., Teologia. Pluralizm teologiczny, tłum. J. Partyka, Kraków 2005.
Vanhoye A., The Reception in the Church of the Dogmatic Constitution „Dei verbum”, w: Opening Up the Scriptures. Joseph Ratzinger and the Foundations of Biblical Interpretation, red. J. Granados i in., Michigan–Cambridge 2008, s. 104–125.
Zatwardnicki S., „Sensus fidei” a „analogia fidei” w katolickiej egzegezie biblijnej, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 50 (2017), nr 1, s. 85–111.
Zatwardnicki S., Chalcedońska formuła „bez zmieszania i bez rozdzielania” w świetle dokumentów Międzynarodowej Komisji Teologicznej (kps, rozprawa doktorska przygotowywana do druku).
Zatwardnicki S., Hermeneutyka wiary w nauczaniu papieża Benedykta XVI, Wrocław 2014.
Zatwardnicki S., Pismo Święte czytane w Kościele duszą teologii. Benedykta XVI troska o katolicką egzegezę, TwP 2 (2013), s. 173–188.
Analogia wiary, w: Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych z indeksem angielsko-polskim, red. G. O’Collins, E.G. Farrugia, Kraków 2002, s. 20.
Balthasar von H. Urs, Medytacja chrześcijańska, tłum. W. Szymona, Poznań 2014.
Balthasar von H. Urs, Teologia a świętość, tłum. M. Serzycki, w: Podstawy wiary – teologia (Kolekcja Communio, 6), red. L. Balter, Poznań 1991, s. 424–432.
Benedykt XVI, Adhortacja „Verbum Domini” (30.09.2010), Watykan 2010.
Benedykt XVI, Katechezy o św. Pawle, http://www.teologiapolityczna.pl/katechezy-o-sw.-pawle--benedykt-xvi/ (dostęp: 14.10.2015).
Benedykt XVI, P. Seewald, Ostatnie rozmowy, tłum. J. Jurczyński, Kraków 2016.
Benedykt XVI, Przemówienie do wspólnoty akademickiej Papieskiego Instytutu Biblijnego „Biblia jest duszą teologii i źródłem autentycznej duchowości” (26.10.2009), „L’Osservatore Romano” 2 (2010), s. 23–24.
Benedykt XVI, Przemówienie Ojca Świętego Benedykta XVI do uczestników sesji plenarnej Międzynarodowej Komisji Teologicznej, http://w2.vatican.va/content/benedict-xvi/pl/speeches/2012/december/documents/hf_ben-xvi_spe_20121207_cti.html (dostęp: 12.10.2015).
Benedykt XVI, Wystąpienie podczas XIV kongregacji generalnej Synodu Biskupów„Egzegeza nie tylko historyczna, ale i teologiczna” (14.10.2008), „L’Osservatore Romano” 12 (2008), s. 34–35.
Bokwa I., Kształtowanie się problematyki chrystologiczno-eschatologicznej w twórczości Hansa Ursa von Balthasara (1905–1988), „Studia Theologica Varsaviensia” 1996, nr 1, s. 155–181.
Bouyer L., Wprowadzenie do życia duchowego. Zarys teologii ascetycznej i mistycznej, tłum. L. Rutowska, Warszawa 2014.
Braaten C.E., A Chalcedonian Hermeneutic, „Pro Ecclesia” 3 (1994), nr 1, s. 18–22.
Brown R.E., Schneiders S.M., M. Wojciechowski, Hermeneutyka biblijna, w: Katolicki komentarz biblijny, red. R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, red. wyd. pol. W. Chrostowski, red. nauk. W. Chrostowski, tłum. K. Bardski i in., Warszawa 2004, s. 1786–1817.
Dulles A.R., From Ratzinger to Benedict, „First Things” 160 (2006), s. 24–29.
Dulles A.R., Theology and Worship. The reciprocity of prayer and belief, „Ex auditu” 1992, nr 8, s. 85–94.
Fitzmyer J.A., List do Rzymian, w: Katolicki komentarz biblijny, red. R.E. Brown, A. Fitzmyer, R.E. Murphy, red. wyd. pol. W. Chrostowski, red. nauk. W. Chrostowski, tłum. K. Bardski i in., Warszawa 2004, s. 1257–1320.
Fitzmyer J.A., The Biblical Commission and Christology, „Theological Studies” 46 (1985), nr 3, s. 407–479.
Jan Paweł II, Przemówienie na temat interpretacji Biblii w Kościele, w: Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej z komentarzem biblistów polskich (Rozprawy i Studia Biblijne, 4), tłum. i red. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999, s. 9–20.
Jeanrond W.G., Hermeneutyka teologiczna. Rozwój i znaczenie (Myśl Teologiczna, 23), tłum. M. Borowska, Kraków 1999.
Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 2009.
Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele „Donum Veritatis”, w: W trosce o pełnię wiary. Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966–1994, red. i tłum. J. Królikowski, Z. Zimowski, Tarnów 2010, s. 425–445.
Liszka P., Wpływ nauki o czasie na refleksję teologiczną. (Wpływ koncepcji czasu na refleksję teologiczną), Warszawa 1992.
Lubac de H., Exégèse médiévale. Les quatre sens de l’écriture (Théologie, 41), t. 1, Paryż 1959.
Lubac de H., Pismo Święte w Tradycji Kościoła, tłum. K. Łukowicz, Kraków 2008.
Lubac de H., Słowo Boga w historii człowieka. Objawienie Boże (Żywa wiara, 7), tłum. B. Czarnomska, Kraków 1997.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, „Sensus fidei” w życiu Kościoła. Dokument Międzynarodowej Komisji Teologicznej (2014), tłum. M. Moskal, Kraków 2015.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Apostolskość Kościoła i sukcesja apostolska (1973), tłum. J. Królikowski, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 19–31.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Bóg Trójca, jedność ludzi. Monoteizm chrześcijański przeciwko przemocy (2014), tłum. K. Stopa, Kraków 2014.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Diakonat: Ewolucja i perspektywy (2002), tłum. J. Królikowski, „Diakon” 2 (2005), s. 75–160.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Interpretacja dogmatów (1990), tłum. J. Królikowski, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 273–302.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Pamięć i pojednanie. Kościół i winy przeszłości. Dokument Międzynarodowej Komisji Teologicznej (2000), tłum. J. Królikowski, Kraków 2000.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Świadomość, jaką Jezus miał o sobie samym i o swoim posłaniu (1985), tłum. J. Bielecki, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 237–250.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia dzisiaj. Perspektywy, zasady i kryteria (2012), tłum. K. Stopa, Kraków 2012.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia, chrystologia, antropologia (1981), tłum. J. Bielecki, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 133–150.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Wiara i inkulturacja (1989), tłum. J. Królikowski, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 251–271.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Wybrane zagadnienia z chrystologii (1979), tłum. J. Bielecki, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 111–132.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Wybrane zagadnienia z eklezjologii (1984), tłum. A. Michalik, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, red. J. Królikowski, Kraków 2000, s. 197–236.
Müller G.L., Chrystologia – nauka o Jezusie Chrystusie (Podręcznik teologii dogmatycznej w jedenastu traktatach, 5), tłum. W. Szymona, Kraków 1998.
Müller G.L., Dogmatyka katolicka, tłum. W. Szymona, Kraków 2015.
Orędzie końcowe Synodu Biskupów do Ludu Bożego „Słowo Boże w historii” (24.10.2008), „L’Osservatore Romano” 1 (2009), s. 24–31.
Papieska Komisja Biblijna, Biblia i chrystologia, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 3 (1988), s. 185–226.
Papieska Komisja Biblijna, Interpretacja Biblii w Kościele, w: Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej z komentarzem biblistów polskich (Rozprawy i Studia Biblijne, 4), tłum. i red. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999, s. 25–100.
Papieska Komisja Biblijna, Natchnienie i prawda Pisma świętego. Słowo, które od Boga pochodzi i mówi o Bogu, aby zbawić świat, tłum. H. Witczyk, Kielce 2014.
Papieska Komisja Biblijna, Naród żydowski i jego Święte Pisma w Biblii chrześcijańskiej, tłum. R. Rubinkiewicz, Kielce 2002.
Pietkiewicz R., Między „literą” a „Duchem”, czyli o poszukiwaniu równowagi w interpretacji Pisma Świętego, „Scriptura Sacra” 15 (2011), s. 227–239.
Pius XII, Encyklika „Mystici corporis” (29.06.1943), Watykan 1943.
Popowski R., Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tłum. R. Popowski, M. Wojciechowski (Prymasowska Seria Biblijna), red. nauk. W. Chrostowski, Warszawa 1994.
Ramage M.J., Christian discernment of divine revelation. Benedict XVI and the International Theological Commission on the dark passages of the Old Testament, „Scripta Theologica” 47 (2015) nr 1, s. 71–83.
Ratzinger J. (Benedykt XVI), Formalne zasady chrześcijaństwa. Szkice do teologii fundamentalnej, tłum. W. Szymona, Poznań 2009.
Ratzinger J. (Benedykt XVI), Jezus z Nazaretu, cz. 1: Od chrztu w Jordanie do Przemienienia, tłum. W. Szymona, Kraków 2007.
Ratzinger J. (Benedykt XVI), Jezus z Nazaretu, cz. 2: Od wjazdu do Jerozolimy do Zmartwychwstania, tłum. W. Szymona, Kielce 2011.
Ratzinger J. (Benedykt XVI), Jezus z Nazaretu. Dzieciństwo, tłum. W. Szymona, Kraków 2012.
Ratzinger J., Opera omnia, t. VI/2: Jezus z Nazaretu. Studia o chrystologii, tłum. W. Szymona, Lublin 2016.
Ratzinger J., Kontrowersje wokół interpretacji Pisma, w: J. Ratzinger, Słowo Boga. Pismo – Tradycja – Urząd, tłum. W. Szymona, Kraków 2008, s. 89–123.
Ratzinger J, Opera omnia, t. VII/2: O nauczaniu II Soboru Watykańskiego. Formułowanie – przekaz – interpretacja, tłum. E. Grzesiuk, Lublin 2016.
Ratzinger J., Prawda w teologii, tłum. M. Mijalska, Kraków 2001.
Ratzinger J., Przedmowa, w: Papieska Komisja Biblijna, Naród żydowski i jego Święte Pisma w Biblii chrześcijańskiej, tłum. R. Rubinkiewicz, Kielce 2002, s. 5–11.
Ratzinger J., W drodze do Jezusa Chrystusa, tłum. J. Merecki, Kraków 2004.
Ratzinger J., Wprowadzenie do dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej, w: Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej z komentarzem biblistów polskich (Rozprawy i Studia Biblijne, 4), tłum. i red. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999, s. 21–23.
Senior D., „Verbum Dei”: Authentic Catholic Interpretation of the Bible, „The Bible Today” 1 (2012), s. 15–20.
„Sensus fidelium”, w: Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych z indeksem angielsko-polskim, red. G. O’Collins, E.G. Farrugia, Kraków 2002, s. 296.
Sobór Watykański II, Dekret o formacji kapłańskiej „Optatam totius”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 288–301.
Sobór Watykański II, Dekret o misyjnej działalności Kościoła „Ad gentes divinitus”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 433–471.
Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen gentium”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 104–166.
Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym „Dei verbum”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 350–363.
Szlaga J., Hermeneutyka biblijna, w: Wstęp ogólny do Pisma Świętego, red. J. Szlaga, Poznań 2008, s. 184–220.
Szymik J., Theologia Benedicta, t. II, Katowice 2012.
Szymik S., Benedykta XVI hermeneutyka wiary (Pope Benedict XVI’s Hermeneutics of Faith), „The Biblical Annals / Roczniki Biblijne” 2012, t. 2, s. 217–228.
Vagaggini C., Teologia. Pluralizm teologiczny, tłum. J. Partyka, Kraków 2005.
Vanhoye A., The Reception in the Church of the Dogmatic Constitution „Dei verbum”, w: Opening Up the Scriptures. Joseph Ratzinger and the Foundations of Biblical Interpretation, red. J. Granados i in., Michigan–Cambridge 2008, s. 104–125.
Zatwardnicki S., „Sensus fidei” a „analogia fidei” w katolickiej egzegezie biblijnej, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 50 (2017), nr 1, s. 85–111.
Zatwardnicki S., Chalcedońska formuła „bez zmieszania i bez rozdzielania” w świetle dokumentów Międzynarodowej Komisji Teologicznej (kps, rozprawa doktorska przygotowywana do druku).
Zatwardnicki S., Hermeneutyka wiary w nauczaniu papieża Benedykta XVI, Wrocław 2014.
Zatwardnicki S., Pismo Święte czytane w Kościele duszą teologii. Benedykta XVI troska o katolicką egzegezę, TwP 2 (2013), s. 173–188.
Sławomir Zatwardnicki
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu https://orcid.org/0000-0001-7597-6604
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu https://orcid.org/0000-0001-7597-6604
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
