Wealth and poverty in the fourth and fifth century Church
Dariusz Kasprzak
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , PolandAbstract
I considered the different views regarding the issues of possession, wealth and poverty in the fourth and fifth century. I focused on the concepts of the fifth-century theologian (St. Ambrose, the Bishop of Milan, St. Augustine the Bishop of Hippo), pioneers of the western monastic theology and also the earliest monastic theologians and the heterodox pelagianist writers. They regarded soteriological perspective of Christianity. In that early period the socio-economic view did not constitute a doctrine. We can distinguish two essential approaches to the issue of possession in the teaching of the Church Fathers in the fourth and fifth century: a realistic and a pessimistic attitude. (The optimistic version regarded the possession of wealth as the result of Divine Protection and as a reward for pious Christian life. Both those models presumed that all the earthly goods were created by God and that people are only the temporary stewards of the goods given them for use. The realistic approach emphasized that everything which God has made was good and there was nothing wrong with owning possessions but it denounced the unjust means by which it is sometimes achieved or used. The pessimistic approach of Anchorites (monasticism, orthodox and heterodox ascetics) accepted the possession of goods which were made with one’s own hands. Everything which was not necessary should be given as alms. Coenobitic monks didn’t have anything of their own because everything belonged to the monastery. Their superior decided how everything could be used. The heterodox followers of Pelagius condemned shared of private property at all, and shared the view that voluntarily poverty was the only possible way for Christian.
Keywords:
fifth century Church, wealth, povertyReferences
AA. VV., Per foramen acus. Il cristianesimo antico di fronte alla pericope evangelica del „giovane ricco”, Studia Patristica Mediolanensia 14, Milano 1986
Alia partum regula ad monachos, PL 103
Ambrosius, De Nabuthae, ed. F. Gori, w: Sancti Ambrosii Episcopi Mediolanensis Opera, vol. 6, Milano – Roma 1985, tłum. R. Pankiewicz: Historia Nabota, PSP 35, Warszawa 1986
Ambrosius, De officiis ministrorum, tłum. K. Abgarowicz: Obowiązki duchownych, Warszawa 1967
Ambrosius, De Spiritu Sancto, ed. C. Moreschini, SAEMO 16, Milano – Roma 1979
Ambrosius, De Tobia
Ambrosius, Expositio Evangelii secundum Lucam, ed. G. Coppa, SAEMO 12, Milano – Roma 1978, tłum. W. Szołdrski: Wykład Ewangelii według św. Łukasza, PSP 16, Warszawa 1977
Anonymus, De divitiis, PLS 1
Athanasius Alexandrinus, Vita s. Antonii, PG 26, tłum. E. Dąbrowska: Żywot św. Antoniego, ŹM 35, Kraków 2005
Augustinus, Contra Adimantum Manichaei discipulum, NBA 13/2, Roma 2000
Augustinus, De diversis quaestionibus octoginta tribus
Augustinus, De Genesi ad litteram, NBA 9/2, ed. L. Carrozzi, Roma 1989
Augustinus, De gestis Pelagii, ed. A. Trapè – I. Volpi, NBA 17/2, Roma 1981
Augustinus, De haeresibus, NBA 12/1, ed. M. Falcioni, Milano – Roma 2003
Augustinus, De moribus Ecclesiae catholicae et de moribus Manichaeorum
Augustinus, Ennaratio in Ps.
Augustinus, Epistolae, NBA 22, ed. L. Carrozzi, Milano – Roma 1996
Augustinus, In Joannis Evangelium tractatus, ed. A. Vita – E. Gandolfo – V. Tarulli, w: Nuova Biblioteca Agostiniana, vol. 24/1, Milano – Roma 19852, tłum. W. Szołdrski: Homilie na Ewangelie i Pierwszy List św. Jana, PSP 15, Warszawa 1977
Augustinus, Sermo
Baron A., Pelagiusz i jego dzieło, w: Pelagiusz, Komentarz do Listu św. Pawła do Rzymian, ŹMT 15, Kraków 1999, 12-167
Basilius, Regulae brevius tractatae, PG 31
Basilius, Regulae fusius tractatae, PG 31, tłum. J. Naumowicz: Reguły dłuższe, ŹM 6, Kraków 1995
Bonner G., Augustine and modern research on Pelagianism, Villanova 1972
Bonner G., Pelagius / Pelagianischer Streit, w: TRE 26, hrsg. G. Müller, Berlin – New York 1996
Bruck E., Kirchenväter und soziales Erbrecht: Wanderungen religiöser Ideen durch die Rechte der östlichen und westlichen Welt, Heidelberg 1956
Bryja J., Powszechne przeznaczenie dóbr w nauce Ojców i pisarzy kościelnych IV i V wieku, Częstochowa 2002
Burczak K., Biskupi afrykańscy wobec herezji pelagianizmu, VoxP 22 (2002) t. 42-43, 437-455
Burns J.P., The inter¬pretation of Romans in the Pelagian controversy, AugSt 10 (1979) 43-54
Burt D., Friendship and society. An introduc¬tion to Augustine’s practical philosophy, Michigan 1999
Caner D., Wandering begging monks: spiritual authority and the promotion of monasticism in Late Antiquity, The Transformation of the Classical Heritage 33, Berkeley 2002
Christophe P., L’usage chrétien du droit de propriété dans l’Écriture et la tradition patris¬tique, Paris 1964
Clemens Alexandrinus, Quis dives salvetur, tłum. J. Czuj: Czy człowiek bogaty może być zbawiony?, Warszawa 1953
Covolo E. Dal, Riccheza e povertà nei primi tre secoli della Chiesa, w: Humanitas classica e sapientia cristiana, ed. S. Felici, Roma 1992, 259-274
Deane H.A., The political and social ideas of St. Augustine, New York 1963
Dyson R.W., The pilgrim city: social and political ideas in the writings of St. Augustine of Hippo, Woodbridge 2001
Eckmann A., Troska o ubogich w nauczaniu i działalności świętego Augustyna, VoxP 16 (1996) z. 30-31, 161-182
Finn R., Almsgiving in the later Roman Empire: Christian promotion and practice (313- 450), Oxford – New York 2006
Fitzgerald A., Almsgiving in the works of Saint Augustine, w: Signum pietatis. Festgabe für Cornelius Petrus Mayer zum 60. Geburtstag, hrsg. A. Zumkeller, Würzburg 1989, 445-459
Florkowski E., Soteriologia Pelagiusza, Kraków 1949
González J.L., Faith and wealth: a history of early Christian ideas on the origin, significance, and use of money, San Francisco 1990
Gribomont J., Voto, I: In Oriente, DIP X 550-553
Grossi V., La chiesa preconstantiniana di fronte a la povertà, w: L’annuncio del Regno ai poveri. Atti della XV Sessione di formazione ecumenica organizzata dal Segretariato attività ecume¬niche (La Mendola – Trento, 30 luglio - 7 agosto 1977), Torino 1978, 69-101
Grossi V., La polemica pelagiana: avversari e amici di Agostino, w: Patrologia, , ed. A. di Berardino, vol. III: Dal Concilio di Nicea (325) al Concilio di Calcedonia (451). I Padri latini, Casale 1978, 437-465
Gulbinowicz H., Etyczne poglądy św. Ambrożego na dobra materialne i prawo własności, „Studia Warmińskie” 1 (1964)
Hamman A.G., Partage avec le pauvre, Les Pères dans la foi 72, Paris 1998
Hanks T.D., Poor, poverty, w: Anchor Bible Dictionary, V, New York 1992, 403-424
Hengel M., Property and riches in the early Church: aspects of a social history of early Christianity, London 1974
Hieronymus, Epistola
Janes D., God and gold in late Antiquity, Cambridge 1998; P. Brown, Poverty and leadership in the later Roman Empire, Hanover 2002
Joannes Cassianus, De coenobiorum institutis, PL 49
Jundziłł J., Pieniądz w łacińskiej literaturze chrześcijańskiej okresu późnego cesarstwa, SACh 3, Warszawa 1984
Jundziłł J., Złoto i srebro jako pieniądz w literaturze patrystycznej okresu późnego Cesarstwa Rzymskiego, VoxP 7 (1987) z. 12-13, 189-203
Jóźwiak S., Państwo i Kościół w pismach św. Augustyna, Lublin 2004
Kasprzak D., Bogactwo i bieda w starożytności chrześcijańskiej, w: Bogactwo i bieda. Próba refleksji humanistycznej, red. R. Borkowski, Kraków 2004
Kornatowski W., Społeczno-polityczna myśl świętego Augustyna, Warszawa 1965
Krabbendam H., Sovereignty and responsibility: the Pelagian-Augustinian controversy in philo¬sophical and global perspective, Bonn 2002
Lallemand L., Histoire de la charité, vol. 1-4, Paris 1902-1912
Lamberigts M., Recent research into Pelagianism with particular emphasis on the role of Julian of Aeclanum, „Augustiniana” 52 (2002) 175-198
Leclercq J., «Il s’est fait pauvre». Le Christ modèle de pauvreté volontaire d’après les Pères, VS 117 (1967) 501-518
Les Pères de l’Église et la voix des pauvres. Actes du 11e colloque de La Rochelle (2-4 septembre 2005), ed. P.G. Delage, La Rochelle (France) 2006
Lindberg C., Through a glass darkly: a history of the Church’s vision of the poor and poverty, „The Ecumenical Review” 33 (1981) 37-52
Majka J., Stanowisko chrześcijaństwa wobec lichwy w starożytności i wczesnym średniowieczu, RTK 10 (1963) z. 2, 78-85
Mara M.G., Richezza e povertà nel cristianesimo primitivo, Roma 1991
Macqueen D.J., St. Augustine’s concept of property ownership, RechAug 8 (1972) 187-229
Marius Mercator, De synodis habitis in causa Pelagianorum (XXI Synodus), PL 48
Mauro T. – Alieto P., Retto uso delle ricchezze nella tradizione patristica. Clemente d’Alessandria, Basilio di Cesarea, Gregorio di Nazianzo, Gregorio di Nissa, Giovanni Crisostomo, Ambrogio di Milano, Agostino d’Ippona, Cromazio d’Aquileia, Torino 1985
McCormick M., Narodziny Europy. Korzenie gospodarki europejskiej 300-900, tłum. A. Bugaj – Z. Dalewski – J. Lang – I. Skrzypczak, Warszawa 2007
McGuckin J.A.T., The vine and the Elm Tree: the patristic interpretation of Jesus’ teaching on wealth, w: The Church and wealth, ed. W.J. Sheils – D. Wood, Studies in Church History 24, Oxford 1987
Michalski M., Nauka chrystologiczna Pelagiusza, CT 17 (1936) 143-164
Newhauser R., The early history of greed: the sin of avarice in early medieval thought and literature, Cambridge – New York 2000
Pachomius, Regula patris nosti Pachomii hominis Dei, PL 23
Pelagius, Epistola ad Marcellam, PL 30
Plutarchus, De cupiditate divitiarum, tłum. Z. Abramowiczówna: O żądzy bogactwa, w: Plutarch, Moralia (wybór), Biblioteka Klasyków Filozofii 123, Kraków 1977
Regula sancti Joannes de Matha ab Innocentio papa III aprobata 1, 1, w: Regola e Costituzioni dei Frati dell’Ordine della SS.ma Trinità, Roma 1986
Regula sanctorum Serapionis, Macarii, Paphnutii et alterius Macarii, PL 103
Riches et pauvres dans l’Église ancienne, ed. Q.J. France – A. Hamman, Paris 1962
Rocca G., Voto, II: In Occidente: visione storico-giuridica generale del voto solenne e del voto semplice, DIP X 553-564
Rodziński A., Bogactwo i ubóstwo w świetle myśli chrześcijańskiej pierwszych trzech stuleci, VoxP 16 (1996) z. 30-31, 85-90
Ryś G., Majątek kościelny w starożytnym prawodawstwie synodalnym, w: Charisteria Tito Górski oblata. Studia i rozprawy ofiarowane profesorowi Tytusowi Górskiemu., red. S. Stabryła – R.M. Zawadzki, Kraków 2003, 219-227
Santa Ana J. de, Good news to the poor: the challenge of the poor in the history of the Church, Maryknoll 1979
Sedano Sierra M.J., Voti religiosi, I: Storia, w: A.A. Rodríguez – J.M. Casas, Dizionario teologio della vita consacrata, ed. italiana, Milano 1994
Solignac A., Pélage et pélagianisme, DSp 2923-2936
Strzeszewski Cz., Własność. Zagadnienia społeczno-moralne, Warszawa 1981
Sulpitius Severus, De vita beati Martini, PL 20
Sulpitius Severus, Dialogi, PL 20
Śrutwa J., Majątek kościelny i jego funkcja społeczna w Afryce Łacińskiej II-V wieku, RTK 28 (1981) z. 4, 5-28
Toscano S., Tolle divitem. Etica, società e potere del «De divitiis», Catania 2006
Vasey V.R., The social ideas in the works of. St. Ambrose. A study on „De Nabuthae”, SEA 17, Roma 1982
Vergilius, Georgica, tłum. Z. Abramowiczówna: Wergiliusz, Bukoliki i Georgiki, BN II 83, Wrocław 1953
Vinne M.J. De, The advocacy of empty bellies: episcopal representation of the poor in the late Empire, Stanford 1995
Vogüé A. De, Povertà, III. In Occidente: monachesimo e vita canonicale dalle origini al sec. XI, DIP VII 261
Wealth and poverty in early Church and society. Holy Cross studies in patristic theo¬logy and history, ed. S.R. Holman, Grand Rapids 2008
Żywczyński M., Poglądy chrześcijan IV wieku na nierówność majątkową w świecie, ŻM 3 (1956) 39-47
Alia partum regula ad monachos, PL 103
Ambrosius, De Nabuthae, ed. F. Gori, w: Sancti Ambrosii Episcopi Mediolanensis Opera, vol. 6, Milano – Roma 1985, tłum. R. Pankiewicz: Historia Nabota, PSP 35, Warszawa 1986
Ambrosius, De officiis ministrorum, tłum. K. Abgarowicz: Obowiązki duchownych, Warszawa 1967
Ambrosius, De Spiritu Sancto, ed. C. Moreschini, SAEMO 16, Milano – Roma 1979
Ambrosius, De Tobia
Ambrosius, Expositio Evangelii secundum Lucam, ed. G. Coppa, SAEMO 12, Milano – Roma 1978, tłum. W. Szołdrski: Wykład Ewangelii według św. Łukasza, PSP 16, Warszawa 1977
Anonymus, De divitiis, PLS 1
Athanasius Alexandrinus, Vita s. Antonii, PG 26, tłum. E. Dąbrowska: Żywot św. Antoniego, ŹM 35, Kraków 2005
Augustinus, Contra Adimantum Manichaei discipulum, NBA 13/2, Roma 2000
Augustinus, De diversis quaestionibus octoginta tribus
Augustinus, De Genesi ad litteram, NBA 9/2, ed. L. Carrozzi, Roma 1989
Augustinus, De gestis Pelagii, ed. A. Trapè – I. Volpi, NBA 17/2, Roma 1981
Augustinus, De haeresibus, NBA 12/1, ed. M. Falcioni, Milano – Roma 2003
Augustinus, De moribus Ecclesiae catholicae et de moribus Manichaeorum
Augustinus, Ennaratio in Ps.
Augustinus, Epistolae, NBA 22, ed. L. Carrozzi, Milano – Roma 1996
Augustinus, In Joannis Evangelium tractatus, ed. A. Vita – E. Gandolfo – V. Tarulli, w: Nuova Biblioteca Agostiniana, vol. 24/1, Milano – Roma 19852, tłum. W. Szołdrski: Homilie na Ewangelie i Pierwszy List św. Jana, PSP 15, Warszawa 1977
Augustinus, Sermo
Baron A., Pelagiusz i jego dzieło, w: Pelagiusz, Komentarz do Listu św. Pawła do Rzymian, ŹMT 15, Kraków 1999, 12-167
Basilius, Regulae brevius tractatae, PG 31
Basilius, Regulae fusius tractatae, PG 31, tłum. J. Naumowicz: Reguły dłuższe, ŹM 6, Kraków 1995
Bonner G., Augustine and modern research on Pelagianism, Villanova 1972
Bonner G., Pelagius / Pelagianischer Streit, w: TRE 26, hrsg. G. Müller, Berlin – New York 1996
Bruck E., Kirchenväter und soziales Erbrecht: Wanderungen religiöser Ideen durch die Rechte der östlichen und westlichen Welt, Heidelberg 1956
Bryja J., Powszechne przeznaczenie dóbr w nauce Ojców i pisarzy kościelnych IV i V wieku, Częstochowa 2002
Burczak K., Biskupi afrykańscy wobec herezji pelagianizmu, VoxP 22 (2002) t. 42-43, 437-455
Burns J.P., The inter¬pretation of Romans in the Pelagian controversy, AugSt 10 (1979) 43-54
Burt D., Friendship and society. An introduc¬tion to Augustine’s practical philosophy, Michigan 1999
Caner D., Wandering begging monks: spiritual authority and the promotion of monasticism in Late Antiquity, The Transformation of the Classical Heritage 33, Berkeley 2002
Christophe P., L’usage chrétien du droit de propriété dans l’Écriture et la tradition patris¬tique, Paris 1964
Clemens Alexandrinus, Quis dives salvetur, tłum. J. Czuj: Czy człowiek bogaty może być zbawiony?, Warszawa 1953
Covolo E. Dal, Riccheza e povertà nei primi tre secoli della Chiesa, w: Humanitas classica e sapientia cristiana, ed. S. Felici, Roma 1992, 259-274
Deane H.A., The political and social ideas of St. Augustine, New York 1963
Dyson R.W., The pilgrim city: social and political ideas in the writings of St. Augustine of Hippo, Woodbridge 2001
Eckmann A., Troska o ubogich w nauczaniu i działalności świętego Augustyna, VoxP 16 (1996) z. 30-31, 161-182
Finn R., Almsgiving in the later Roman Empire: Christian promotion and practice (313- 450), Oxford – New York 2006
Fitzgerald A., Almsgiving in the works of Saint Augustine, w: Signum pietatis. Festgabe für Cornelius Petrus Mayer zum 60. Geburtstag, hrsg. A. Zumkeller, Würzburg 1989, 445-459
Florkowski E., Soteriologia Pelagiusza, Kraków 1949
González J.L., Faith and wealth: a history of early Christian ideas on the origin, significance, and use of money, San Francisco 1990
Gribomont J., Voto, I: In Oriente, DIP X 550-553
Grossi V., La chiesa preconstantiniana di fronte a la povertà, w: L’annuncio del Regno ai poveri. Atti della XV Sessione di formazione ecumenica organizzata dal Segretariato attività ecume¬niche (La Mendola – Trento, 30 luglio - 7 agosto 1977), Torino 1978, 69-101
Grossi V., La polemica pelagiana: avversari e amici di Agostino, w: Patrologia, , ed. A. di Berardino, vol. III: Dal Concilio di Nicea (325) al Concilio di Calcedonia (451). I Padri latini, Casale 1978, 437-465
Gulbinowicz H., Etyczne poglądy św. Ambrożego na dobra materialne i prawo własności, „Studia Warmińskie” 1 (1964)
Hamman A.G., Partage avec le pauvre, Les Pères dans la foi 72, Paris 1998
Hanks T.D., Poor, poverty, w: Anchor Bible Dictionary, V, New York 1992, 403-424
Hengel M., Property and riches in the early Church: aspects of a social history of early Christianity, London 1974
Hieronymus, Epistola
Janes D., God and gold in late Antiquity, Cambridge 1998; P. Brown, Poverty and leadership in the later Roman Empire, Hanover 2002
Joannes Cassianus, De coenobiorum institutis, PL 49
Jundziłł J., Pieniądz w łacińskiej literaturze chrześcijańskiej okresu późnego cesarstwa, SACh 3, Warszawa 1984
Jundziłł J., Złoto i srebro jako pieniądz w literaturze patrystycznej okresu późnego Cesarstwa Rzymskiego, VoxP 7 (1987) z. 12-13, 189-203
Jóźwiak S., Państwo i Kościół w pismach św. Augustyna, Lublin 2004
Kasprzak D., Bogactwo i bieda w starożytności chrześcijańskiej, w: Bogactwo i bieda. Próba refleksji humanistycznej, red. R. Borkowski, Kraków 2004
Kornatowski W., Społeczno-polityczna myśl świętego Augustyna, Warszawa 1965
Krabbendam H., Sovereignty and responsibility: the Pelagian-Augustinian controversy in philo¬sophical and global perspective, Bonn 2002
Lallemand L., Histoire de la charité, vol. 1-4, Paris 1902-1912
Lamberigts M., Recent research into Pelagianism with particular emphasis on the role of Julian of Aeclanum, „Augustiniana” 52 (2002) 175-198
Leclercq J., «Il s’est fait pauvre». Le Christ modèle de pauvreté volontaire d’après les Pères, VS 117 (1967) 501-518
Les Pères de l’Église et la voix des pauvres. Actes du 11e colloque de La Rochelle (2-4 septembre 2005), ed. P.G. Delage, La Rochelle (France) 2006
Lindberg C., Through a glass darkly: a history of the Church’s vision of the poor and poverty, „The Ecumenical Review” 33 (1981) 37-52
Majka J., Stanowisko chrześcijaństwa wobec lichwy w starożytności i wczesnym średniowieczu, RTK 10 (1963) z. 2, 78-85
Mara M.G., Richezza e povertà nel cristianesimo primitivo, Roma 1991
Macqueen D.J., St. Augustine’s concept of property ownership, RechAug 8 (1972) 187-229
Marius Mercator, De synodis habitis in causa Pelagianorum (XXI Synodus), PL 48
Mauro T. – Alieto P., Retto uso delle ricchezze nella tradizione patristica. Clemente d’Alessandria, Basilio di Cesarea, Gregorio di Nazianzo, Gregorio di Nissa, Giovanni Crisostomo, Ambrogio di Milano, Agostino d’Ippona, Cromazio d’Aquileia, Torino 1985
McCormick M., Narodziny Europy. Korzenie gospodarki europejskiej 300-900, tłum. A. Bugaj – Z. Dalewski – J. Lang – I. Skrzypczak, Warszawa 2007
McGuckin J.A.T., The vine and the Elm Tree: the patristic interpretation of Jesus’ teaching on wealth, w: The Church and wealth, ed. W.J. Sheils – D. Wood, Studies in Church History 24, Oxford 1987
Michalski M., Nauka chrystologiczna Pelagiusza, CT 17 (1936) 143-164
Newhauser R., The early history of greed: the sin of avarice in early medieval thought and literature, Cambridge – New York 2000
Pachomius, Regula patris nosti Pachomii hominis Dei, PL 23
Pelagius, Epistola ad Marcellam, PL 30
Plutarchus, De cupiditate divitiarum, tłum. Z. Abramowiczówna: O żądzy bogactwa, w: Plutarch, Moralia (wybór), Biblioteka Klasyków Filozofii 123, Kraków 1977
Regula sancti Joannes de Matha ab Innocentio papa III aprobata 1, 1, w: Regola e Costituzioni dei Frati dell’Ordine della SS.ma Trinità, Roma 1986
Regula sanctorum Serapionis, Macarii, Paphnutii et alterius Macarii, PL 103
Riches et pauvres dans l’Église ancienne, ed. Q.J. France – A. Hamman, Paris 1962
Rocca G., Voto, II: In Occidente: visione storico-giuridica generale del voto solenne e del voto semplice, DIP X 553-564
Rodziński A., Bogactwo i ubóstwo w świetle myśli chrześcijańskiej pierwszych trzech stuleci, VoxP 16 (1996) z. 30-31, 85-90
Ryś G., Majątek kościelny w starożytnym prawodawstwie synodalnym, w: Charisteria Tito Górski oblata. Studia i rozprawy ofiarowane profesorowi Tytusowi Górskiemu., red. S. Stabryła – R.M. Zawadzki, Kraków 2003, 219-227
Santa Ana J. de, Good news to the poor: the challenge of the poor in the history of the Church, Maryknoll 1979
Sedano Sierra M.J., Voti religiosi, I: Storia, w: A.A. Rodríguez – J.M. Casas, Dizionario teologio della vita consacrata, ed. italiana, Milano 1994
Solignac A., Pélage et pélagianisme, DSp 2923-2936
Strzeszewski Cz., Własność. Zagadnienia społeczno-moralne, Warszawa 1981
Sulpitius Severus, De vita beati Martini, PL 20
Sulpitius Severus, Dialogi, PL 20
Śrutwa J., Majątek kościelny i jego funkcja społeczna w Afryce Łacińskiej II-V wieku, RTK 28 (1981) z. 4, 5-28
Toscano S., Tolle divitem. Etica, società e potere del «De divitiis», Catania 2006
Vasey V.R., The social ideas in the works of. St. Ambrose. A study on „De Nabuthae”, SEA 17, Roma 1982
Vergilius, Georgica, tłum. Z. Abramowiczówna: Wergiliusz, Bukoliki i Georgiki, BN II 83, Wrocław 1953
Vinne M.J. De, The advocacy of empty bellies: episcopal representation of the poor in the late Empire, Stanford 1995
Vogüé A. De, Povertà, III. In Occidente: monachesimo e vita canonicale dalle origini al sec. XI, DIP VII 261
Wealth and poverty in early Church and society. Holy Cross studies in patristic theo¬logy and history, ed. S.R. Holman, Grand Rapids 2008
Żywczyński M., Poglądy chrześcijan IV wieku na nierówność majątkową w świecie, ŻM 3 (1956) 39-47
Kasprzak, D. (2011). Kwestia bogactwa i ubóstwa w Kościele imperialnym na zachodzie w IV i V wieku. Próba syntezy zagadnienia. Vox Patrum, 56, 495–515. https://doi.org/10.31743/vp.4240
Dariusz Kasprzak
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
License
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
