Filioque comme un problème théologique et ecclésiastique

Józef Grzywaczewski

Séminaire Polonais , France


Abstract

Artykuł dotyczy złożonej kwestii, jaką jest Filioque. Jezus Chrystus wiele mówił o Duchu Świętym, obiecał, że Go przyśle od Ojca, ale nie podał precyzyj­nej nauki o Jego pochodzeniu. W początkach chrześcijaństwa wprost nie stawiano sobie tego pytania, potem, gdy pytanie się pojawiło, niektórzy teologowie sadzili, że Duch Święty pochodzi od Ojca (a Patre), a przychodzi na świat od Ojca i Syna (a Patre et Filio). Taki pogląd, w uproszczeniu mówiąc, prezentował Hilary z Poitiers. Na Soborze w Konstantynopolu (381) stwierdzono, że Duch Święty pochodzi od Ojca. Później jednak wysunięto inny pogląd: Duch Święty pochodzi od Ojca na zasadzie tchnienia (nie zrodzenia) jako głównego źródła, ale Syn miał w tym tchnieniu udział. Taką opinię spotykamy u Atanazego. W tym znaczeniu nauczano, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna. Wschód pozostał przy najstarszej formule, utrzymując, że Duch pochodzi od Ojca w sen­sie ontologicznym, a przychodzi przez Syna (a Patre per Filium). Na Zachodzie w kontekście sporów ariańskich chciano podkreślić równość Ojca i Syna i dlatego rozpowszechniano pogląd, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna. Królowie jak Rekkared i Karol Wielki nalegali na wprowadzenie modyfikacji do Symbolu wiary. Papież Leon III nie wyrażał na to zgody. Zwrot a Patre Filioque poja­wił się w symbolach lokalnych, najpierw w Hiszpanii, a potem w Galii. Później

Keywords:

Filioque, Paraclet, Consolator-Defender, procession, spiration

Ambrosius, De Spiritu Sancto, PL 16
Athanasius, Epistula ad Serapionem, PG 26
Ayres L., Nicaea and its Legacy, Oxford 2004
Balter L., Duch Święty a nadzieja ekumeniczna, dans: Ku chrześci¬jaństwu jutra. Wprowadzenie do ekumenizmu, red. J.S. Gajek – S.J. Koza, Lublin 1997, 766-779
Bardy G., Saint Athanase, Paris 1914
Bougard F., Léon III, dans: Dictionnaire de la Papauté, éd. Ph. Levillain, Paris 1994
Burns J.P. – Fagin G.M., The Holy Spirit. Message of the Fathers of the Church, Wash¬ington 1984
Catéchisme de l’Église Catholique, éd. fr. Paris 1998
Décarreaux J., L’Union des Églises au Concile de Ferrare-Florence, Chevetogne 1966
Denzinger H., Symboles et définitions de la foi catholique, éd. P. Hünermann, trad. J. Hoffmann, Paris 1997
Dictionnaire de la foi chrétienne, éd. O. de la Brosse – A.M. Henry – Ph. Roullard, I, Paris 1968
Dictionnaire grec-français du Nouveau Testament, éd. M. Carez – F. Morel, Paris 1971
Dünzl F., A Brief History of the Doctrine of the Trinity in the Early Church, London 2007
Dvornik F., Le schisme de Photius. Histoire et legénde, Paris 1950
Epistula peregrinorum monachorum, Hefele-Leclercq III/2 1128
Gill J., L’accord gréco-latin au Concile de Florence, dans: Le Cincile et les Conciles, contribu-tion à l’histoire de la vie conciliaire de l’Eglise, éd. B. Botte et alii, Paris 1960
Gill J., Le Concile de Florence, trad. M. Jossua, Paris 1963
Grabar A., L’iconoclasme byzanatin, Paris 1998
Granat W., Ku człowiekowi i Bogu w Chrystusie. Zarys dogmatyki katolickiej, I, Lublin 1972
Hilarius, De Trinitate, éd. P. Smulders, SCh 443, Paris 1999
Hopko Th., Roman presidency and Church unity in our time, dans: Ekklesia-Oikoumene-Poli-tike, Athena 2007
Kelly J.N.D., Early Christian Creeds, London 2006
Kupiec K., Filioque, EK V
Laurentin R., L’Esprit-Saint, cet inconnu, Paris 1998
Laurentin R., La Trinité mystère et lumière, Paris 1999
Laurentin R., Traité sur la Trinité, Paris 2000
Le Symbole des 150 Pères (Constantinople I), dans: Les conciles oecuméniques. Les décrets, éd. G. Alberigo, Paris 1994
Les conciles oecuméniques. Les décrets, éd. G. Alberigo, Paris 1994
Lewandowski J., Bóg i człowiek, Warszawa 2001
Missale Romanum, Typis Polyglottis Vaticanis 1971
Ostrogorsky G., Histoire de l’Etat byzantin, trad. J. Gouillard, Paris 1966
Scheffczyk L., Sens filioque, „Communio” 8 (1988) n. 1
Schmaus M., Katholische Dogmatik, I/1, München 1960
Syropoulos S., Mémoires, dans: Les „mémoires” du Grand Ecclésiarque de l’Église de Constantinople Sylvestre Syropoulos sur le Concile de Florence (1438-1439), éd. V. Laurent, Paris 1971
The Oxford Bible Dictionary, dir. J. Barton – J. Muddiman, Oxford 2001
Ware K., L’orthodoxie. L’Église des sept conciles, trad. F. Lhoest, Paris 2002
Weinandy Th.G., Athanasius. A Theological Introduction, Burlington 2007
Wolinski J., Mission et procession du Saint-Esprit chez Saint Athanase, Paris 1986

Published
2013-01-25


Grzywaczewski, J. (2013). Filioque comme un problème théologique et ecclésiastique. Vox Patrum, 59, 559–579. https://doi.org/10.31743/vp.4488

Józef Grzywaczewski 
Séminaire Polonais



License

Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.