The Image of the Heretics in Gregory the Great’s "Moralia in Iob"
Mariusz Szram
John Paul II Catholic University of Lublin , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-8646-6295
Abstract
One of the key themes of the Moralia in Iob, or Gregory the Great’s commentary to the Book of Job, is the allegorical interpretation of Job’s three friends as heretics. Herewith the image of the heretics emerging from this work is not a historical presentation. Rather, it is a strongly rhetorical critical assessment of the phenomenon of heresy, enriched with analyzes and recommendations of a moral-spiritual nature. He addressed the issue of heresy for the most part due to apologetic motives, aiming at defending the orthodox faith. The image of the heretic has been strongly subdued to the process of rethoricization for this purpose. Frequent use of invective went hand in hand with a high degree of generality in the presentation of the personality and mode of operation of heretics. Gregory the Great hardly ever referred to specific figures of heretics and these were usually people of the past era, mainly the inventors of the great errors from the IVth and Vth centuries, like Arius or Eutyches. The portrayal of heretics as people characterized mainly by three vices – pride, hypocrisy and stupidity – assumes in Moralia a form of a topos, or a repetitive motif on a literary basis, appearing in the majority of early Christian anti-heretic texts. Admittedly, the most unique element in Gregory’s exegesis is the connection of the heretics’ traits of personality to the majority of the statements appearing in the book of Job. Only some of these allegories find their parallels in commentary on the book of Job attributed to Hieronim’s student, Philip Presbyter, whose work was most probably known to the Pope. Surely, Gregory encountered during his ministry the remainders of such earlier heresies as Arianism or Donatism, which could have led him to a wider reflection on the activities of heretics. However, it raises the question why in the late Christian antiquity, when the time for the emergence of great heretical movements passed, the critique of the heresy phenomenon became the main subject of the spiritual exegesis of the Book of Job.
Keywords:
Gregory the Great, Moralia in Iob, heretics, heresy, patristic, alegorical exegesisReferences
AMBROSIUS, De interpellatione Iob et David, PL 14, 623-672.
ANONYMUS, Commentarii in Iob, PL 26, 619-802, tłum. M. Jóźwiak: Anonim, Komentarz do Księgi Hioba („Commentarii in Job”), czyli Epitoma „Komentarza do historii Hioba” Filipa Prezbitera, Wrocław 2018.
AUGUSTINUS, Adnotationes in Iob, PL 34, 825-886.
CYPRIANUS, De Ecclesiae catholicae unitate, ed. M. Bévenot, CCL 3, Turnhout 1972, 249-268.
CYPRIANUS, Epistulae, ed. G.F. Diercks, CCL 3B,Turnhout 1994; CCL 3C, Turnhout 1996.
EPIPHANIUS, Panarion, I, wyd. M. Gilski: Epifaniusz z Salaminy, Panarion. Herezje 1-33. Tekst grecki i polski, opr. i kom. A. Baron, Kraków 2015; II, ed. K. Holl, GCS 31, Leipzig 1922; III, ed. K. Holl, GCS 37, Leipzig 1933.
FILASTRIUS BRIXIENSIS, Diversarum hereson liber, ed. F. Heylen – G. Banterle, Scriptores circa Ambrosium 2, Milano – Roma 1991.
GREGORIUS MAGNUS, Moralia in Iob, ed. M. Adriaen, CCL 143-143B, Turnhout 1979; tłum. T. Fabiszak – A. Strzelecka – R. Wójcik: Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 1: List, Przedmowa, Księgi I-V, ŹM 39, Kraków – Tyniec 2006; tłum. K. Nastał – L. Gładyszewski – A. Wójcik – E. Buszewicz: Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 2: Księgi VI-X, ŹM 41, Kraków – Tyniec 2006; tłum. S. Naskręt – E. Buszewicz – K. Nastał – L. Gładyszewski: Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 3: Księgi XI-XVI, ŹM 44, Kraków – Tyniec 2007; tłum. E. Buszewicz – A. Wilczyński: Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 4: Księgi XVII-XXII, ŹM 63, Kraków – Tyniec 2013; tłum. A. Wilczyński: Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 5: Księgi XXIII-XXVII, ŹM 75, Kraków – Tyniec 2015; tłum. A. Wilczyński: Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 6: Księgi XXVIII-XXXII, ŹM 77, Kraków – Tyniec 2016; tłum. A. Wilczyński, Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 7: Księgi XXXIII-XXXV, ŹM 78, Kraków – Tyniec 2016.
HIERONYMUS, Liber interpretationis hebraicorum nominum, ed. P. de Lagarde, CCL 72, Turnhout 1959.
IGNATIUS ANTIOCHENUS, Epistulae, éd. P.-TH. Camelot, SCh 10, Paris 1969, tłum. A. Świderkówna: Ignacy z Antiochii, Listy, PSP 45, Warszawa 1990, 66-95.
ISIDORUS HISPALENSIS, De haeresibus liber, ed. A.C. Vega, PLSuppl. 4, Paris 1970, 1815-1820.
ORIGENES, Homiliae in Ezechielem, éd. M. Borret, SCh 352, Paris 1989, tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Homilie o księdze Ezechiela, ŹMT 16, Kraków 2000, 69-214.
ORIGENES, Homiliae in Librum primum Regnorum (Samueli I), éd. P. i M.-T. Nautin, SCh 328, Paris 1986, tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Homilie o Księgach Samuela i Księgach Królewskich, PSP 30, Warszawa 1983, s. 87-319.
PHILIPPUS PRESBYTER, Expositio interlinearis libri Iob, PL 23, 1407-1470.
TERTULLIANUS, Adversus Marcionem, ed. A. Kroymann, CCL 1, Turnhout 1954, 441-726, tłum. S. Ryznar: Tertulian, Przeciw Marcjonowi, PSP 58, Warszawa 1994.
TERTULLIANUS, Adversus Praxean, ed. E. Evans, CCL 2, Turnhout 1954, 1157-1205, tłum. E. BUSZEWICZ: Przeciw Prakseaszowi, ŹMT 4, Kraków 1997, 35-86.
BAUN J., Gregory’s Eschatology, w: A Companion to Gregory the Great, Brill’s Companions to the Christian Tradition 47, ed. B. Neil – M. Dal Santo, Leiden 2013, 157-176. (Crossref)
CATRY P., Épreuves du juste et mystère de Dieu. Le commentaire littéral du “Livre de Job” par saint Grégoire le Grand, „Revue des Études Augustiniennes” 18 (1972) 124-144. (Crossref)
CREMASCOLI G., L’esegesi biblica di Gregorio Magno, Brescia 2001.
DAGENS C., Saint Grégoire le Grand. Culture et expérience chrétiennes, Paris 1977.
DALEY B.E., The Hope of the Early Church. A Handbook of Patristic Eschatology, Cambridge 1991.
DEMACOPOULOS G.E., Gregory the Great and the Sixth-Century Dispute over the Ecumenical Title, „Theological Studies” 70 (2009) 600-621. (Crossref)
EVANS G.R., The thought of Gregory the Great, Cambridge 1986. (Crossref)
FIEDROWICZ M., Teologia Ojców Kościoła. Podstawy wczesnochrześcijańskiej refleksji nad wiarą, tłum. W. Szymona, Kraków 2009.
GASTALDELLI F., Teologia e retorica in S. Gregorio Magno. Il ritratto nei „Moralia in Iob”, „Salesianum” 29 (1967) 269-299.
GILLET R., Introduction, w: Grégoire le Grand, Morales sur Job (I-II), SCh 32 bis, Paris 1989, 7-109.
GREEN B., The Theology of Gregory the Great: Christ, Salvation and The Church, Brill’s Companions to the Christian Tradition 47, ed. B. Neil – M. Dal Santo, Leiden 2013, Brill, 135-156.
JAŚKIEWICZ G., Hipokryzja i jej przykłady w „Moraliach” św. Grzegorza Wielkiego, „Biblica et Patristica Thoruniensia” 6 (2013) 229-238. (Crossref)
JÓŹWIAK M., „Komentarz do historii Hioba” Filipa Prezbitera, Wrocław 2015. (Crossref)
JÓŹWIAK M., Wstęp, w: Anonim, Komentarz do Księgi Hioba („Commentarii in Job”), czyli Epitoma „Komentarza do historii Hioba” Filipa Prezbitera, tłum. M. Jóźwiak, Wrocław 2018, 11-34.
KASHCHUK O., Księga Rodzaju jako źródło duchowej inspiracji w „Moralia in Iob” św. Grzegorza Wielkiego, „Biblica et Patristica Thoruniensia” 4 (2011) 341-360. (Crossref)
KASPRZAK D., Sens alegoryczny „Komentarza do Pieśni nad Pieśniami” Grzegorza Wielkiego, w: Biblia w kulturze świata, cz. 3: Aspekty biblijnego przesłania, red. T. Jelonek – R. Bogacz, Kraków 2014, 47-63.
KINGSTON Ch.E., The Devil in the Writings and Thought of Pope Gregory the Great (590-604), mps, University of York – Department of History 2011.
LONGOSZ S., Inwektywa, EK 7, Lublin 1997, 413-417.
MARKUS R.A., Grzegorz Wielki, tłum. P. Nehring, Warszawa 2003.
MISIARCZYK L., Osiem „logismoi” w pismach Ewagriusza z Pontu, Kraków 2007.
NEHRING P., Topika wczesnochrześcijańskich łacińskich żywotów świętych. Od „Vita Antonii” do „Vita Augustini”, Toruń 1999.
NIEŚCIOR L., Wprowadzenie, w: Św. Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 1: List, Przedmowa, Księgi I-V, ŹM 39, Tyniec – Kraków 2006, 9-43.
PAŁUCKI J., Poza Kościołem nie ma zbawienia. Od Orygenesa i Cypriana do Fulgencjusza, w: Wczesne chrześcijaństwo a religie, red. I.S. Ledwoń – M. Szram, Lublin 2012, 641-656.
PIETRAS H., Kościół jako społeczność zbawionych – próba zrozumienia aksjomatu: „Poza Kościołem nie ma zbawienia”, w: Kościół starożytny – Królestwo Chrystusa i instytucja, red. F. Drączkowski – P. Szczur, Lublin 2010, 11-22.
RECCHIA V., Gregorio Magno papa ed esegeta biblico, Bari 1996.
ROSIK S., Rola Kościoła jako zbawczej wspólnoty w doktrynie Papieża Grzegorza Wielkiego, RTK 24 (1979) z. 3, 19-39.
SIMON M., Verus Israël. Étude sur les relations entre chrétiens et juifs dans l'Empire romain (135-425), Paris 1964.
STACHURA M., Wrogowie porządku rzymskiego. Studium zjawiska agresji językowej w Kodeksie Teodozjusza, Nowelach Postteodozjańskich i Konstytucjach Sirmondiańskich, Kraków 2010.
SZRAM M., Cnota pokory w nauczaniu greckich Ojców Kościoła IV wieku, Lublin 2014.
SZRAM M., Duchowy sens liczb w alegorycznej egzegezie aleksandryjskiej (II-V w.), Lublin 2001.
SZRAM M., Egzegeza literalna Starego Testamentu jako źródło herezji – stanowisko Filastriusza z Brescii, „Vox Patrum” 37 (2017) t. 67, 619-629. (Crossref)
TUILIER A., Grégoire le Grand et le titre de patriarche oecuménique, w: Grégoire le Grand: Colloque international, Chantilly, Centre culturel Les Fontaines, 15–19 septembre 1982: Actes, éd. J. Fontaine – R. Gillet – S. Pellistrandi, Paris 1986, 69-82.
WILKEN R.L., Interpreting Job Allegorically: The Moralia of Gregory the Great, „Pro Ecclesia” 10/2 (2001) 213-226. (Crossref)
ZINN G.A., Exegesis and spirituality in the writings of Gregory the Great, w: Gregory the Great. A Symposium, ed. J.C. Cavadini, Notre Dame Studies in Theology 2, Notre Dame 1995, 168-180. (Crossref)
John Paul II Catholic University of Lublin https://orcid.org/0000-0002-8646-6295
License
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
