The influence of the ancient mnemonic schematisation for medieval and early-modern cartography

Piotr Kochanek

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Poland


Abstract

The article analyzes the ancient geographical schemes seen on the 75 medieval and early modern maps. Here distinguishes three types of schemes: 1. geographi­cal and geometric, 2. chorographic, 3. topographic. The first type is based on the Globe of Crates of Malos and the acrostic of the name Adam. The second type includes Sicily, having a triangle scheme; Sardinia, having the shape of a human foot; Cyclades and Orkney, taking the form of a circle; Italia, having the shape of a triangle, a quadrangle, bull horns or the famous „Stivale”; Spain also schema­tized in the form of a triangle; Alps presented as ramparts of Italy and the mouth of the Nile, Rhine, Danube, Ganges and Indus in the form of the Greek letter delta. An example of the third type is the Caspian and Nubian Gates. The conclusion of the article is that, among the great number of ancient geographical schemes, me­dieval cartography preserved only those that survived in the encyclopedic works of such authors as Pliny, Solinus, Orosius, Macrobius, Martianus Capella, Isidore of Seville and Rabanus Maurus.

Keywords:

medieval cartography, early-modern cartography, mnemonics, schematisation

Absalon Sprinckirsbacensis, Sermones, PL 211, 13A-294D.

Aelredus Rievallensis, Sermo in adventu Domini, PL 184, 817B-828B.

Alanus de Insulis, Elucidatio in Cantica canticorum, PL 210, 51A-110B.

Alanus de Insulis, Dictiones dictionum theologicalium, PL 210, 685A-1012D.

Alcuinus, Commentaria in Apocalypsin, PL 100, 1087A-1156C.

Alcuinus, Enchiridion, PL 100, 570D-638C.

Ambrosius, De virginitate, ed. E. Cazzaniga, Corpus Scriptorum Latinorum Paravianum, Torino 1954 (= PL 16, 279A-316B).

Ammianus Marcellinus, Res gestae, rec. V. Gardthausen, vol. 1, Lipsiae 1874.

Anselmus Laudunensis, Enarrationes in Cantica canticorum, PL 162, 1187A-1228B.

Arrianus, Alexandri anabasis, w: tenże, Quae exstant omnia, vol. 1: Alexandri anabasis, ed. A.G. Roos, Lipsiae 1907.

Augustinus, De civitate Dei, ed. E. Hoffmann, CSEL 40/1-2, Wien 1899-1900 (= CCL 47-48 = PL 41, 13-804).

Augustinus, Enarrationes in Psalmos 101-150, pars I: Enarrationes in Psalmos 119-133, ed. F. Gori, CSEL 95/3, Wien 2001 (= PL 36, 1596-1738).

Aulus Gellius, Noctes Atticae, ed. C. Hosius, vol. 1-2, Lipsiae 1903.

Avienus, Descriptio orbis terrae, w: Geographi Graeci Minores, vol. 2, s. 177-189.

BedaVenerabilis, In Cantica canticorum libri III, w: tenże, Opera, pars II: Opera exegetica, 2B: In Tobiam, In Proverbia, In Cantica canticorum, ed. D. Hurst, In Habacuc, ed. J.E. Hudson, CCL 119B, Turnholti 1983, 165-375 (= PL 91, 1065C-1236C).

Biblia sacra iuxta Vulgatam versionem, praeparavit R. Gryson, Vierte, verbesserte Auflage, Stuttgart 1994.

Biblia Tysiąclecia, wyd. 2, Poznań – Warszawa 1971.

Bruno Carthusianorum, Expositio in Psalmos, PL 152, 637B-1420C.

Callimachus, Aetia. Iambi. Lyric poems. Hecale. Minor epic and elegiac poems. Fragments of epigrams. Fragments of uncertain location, text, translation and notes by C.A. Trypanis, Cambridge (Mass.) – London 1958.

Chrestomathia Straboniana, w: Geopgraphi Graeci Minores, vol. II, s. 529-636.

Cicero, Scripta quae supersunt omnia, fasc. III: De oratore, ed. K. Kumaniecki, Leipzig 1969.

Cosmographia, w: Geographi Latini Minores, s. 71-103.

La „Descriptio mappe mundi” de Hugues de Saint-Victor. Texte inédit avec introduction et commentaire, éd. par P. Gautier Dalché, Collection des Études Augustiniennes. Série Moyen Âge et Temps Modernes [20], Paris 1988.

Dicuilus, Liber de mensura orbis terrae, ed. G. Parthey, Berlin 1870 [reprint: Graz 1969].

Dionysus Halicarnasensis, Antiquitates romanae, ed. C. Jacoby, vol. 1, Lipsiae 1885.

Documenta historica quae ad sanctum Thomam Cantuariensem pertinent, PL 190, 371A-436B.

Dudo Decanus, De moribus et actis primorum Northmanniae ducum, PL 141, 607B-758D.

Eucherius Lugdunensis, Formulae spiritualis intelligentiae, w: tenże, Formulae spiritualis intelligentiae,Instructiones, Passio agaunensium martyrum, Epistula ad lau¬dem Heremi, rec. C. Wotke, CSEL 31, Pragae – Vindobonae – Lipsiae 1894, 1-62 (= PL 50, 727A-772D).

Eugyppius, Excerpta ex operibus S. Augustini, ed. P. Knoell, CSEL 9/1, Vindobonae 1885 (= PL 62,561D-1088A).

Excerpta eius sphaerae vel continentia (Iulius Honorius), w: Geographi Latni Minores, s. 24-55.

Die Fragmente der Vorsokratiker, hrsg. von H. Diels und W. Kranz, Bd. I, 6. Aufl., Berlin 1951.

Gerhohus Reicherspergensis, Expositio in canticum Habacuc, PL 194, 1027B-1046C.

Gerhohus Reicherspergensis, Expositio in Psalmos (continuatio), PL 194, 9A-998B.

Geographi Graeci Minores, ed. C. Müllerus, vol. 1-2, Parisiis 1882.

Geographi Latini Minores, rec. A. Riese, Heilbronn 1878 [reprint: Hildesheim 1964].

Gervase of Tilbury, Otia imperialia, ed. S.E. Banks & J.W. Binns, Oxford Medieval Texts, Oxford 2002.

Godefridus Admontensis, Liber de decem oneribus Isaiae, PL 174, 1157D-1210C.

Gregorius Magnus, Homiliae in Ezechielem prophetam, ed. M. Adriaen, CCL 142, Turnholti 1971 (= SCh 327 i 360 = PL 76, 785A-1072C).

Gregorius Magnus, Moralia in Iob libri XXIII-XXXV, ed. M. Adriaen, CCL 143B, Turnholti 1985 (= PL 76, 249B-782A).

Gregorius Magnus, Super Cantica canticorum expositio, PL 79, 471A-548A.

Guibertus S. Mariae de Novigento, Morialia in Genesin, PL 156, 31C-338C.

Guido, Geographica, w: Itineraria Romana, vol. 2: Ravennatis Anonymi Cosmographia et Guidonis Geographica, ed. J. Schnetz, indicem composuit et adiecit M. Zumschlinge, Itineraria Romana 2, Stutgardiae 1990, s. 111-142. (Crossref)

Guillelmus aancto Theodorico, Excerpta ex libris beati Gregorii papae super Cantica canticorum, w: tenże, Opera omnia, pars II, ed. P. Verdeyen, CCCM 87, Turnholti 1987, 392-444 (= PL 180, 441A-474B).

Guillelmus Malmesburiensis → Th.D. Pfaff, The „Abbreviatio Amalarii” of William of Malmesbury. Text, RTAM 48 (1981) 128-171.

Haymo Halberstatensis, Expositio in Apocalypsin, PL 117, 937C-1220D.

Hellanicus Lesbius, w: Die Fragmente der griechischen Historiker, Teil I: Genealogie und Mythographie, A: Vorrede. Text. Addenda. Konkordanz, hrsg. von F. Jacoby, Leiden 1957, 104, 5 - 152, 18 (Nr. 4).

Herodotus, Historia, ed. H. Kallenberg, editio altera, vol. 1, Lipsiae 1921.

Hildebertus Cenomanensis, Sermones, PL 171, 343A-964C.

Hildegardis Bingenesis, Epistolae, PL 197, 145A-382C.

Honorius Augustodunensis, Imago mundi, ed. V.I.J. Flint, „Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge” 57 (1982) 7-153 (= PL 172, 121A-188C).

Hugo de S. Victore, Miscellanea, PL 177, 469C-900C.

Isidorus Hispalensis, Etymologiae sive Origines, ed. W.M. Lindsay, Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis, Oxford 1911 (= PL 82, 73C-728C).

Das Marmor Parium, hrsg. und erklärt von F. Jacoby, Berlin 1904.

Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii, ed. J. Willis, Leipzig 1983.

Orosius, Historia adversus paganos, ed. K. Zangemeister, w: Orosius, Historia adversus paganos. Liber apologeticus, CSEL 5, Wien 1882 [reprint: Hildesheim 1967], 1-564 (= PL 31, 663B-1174B). Por też Geographi Latni Minores, s. 56-70 (tutaj ks. I, rozdz. 2 – czyli opis ekumeny).

Ovidius, Tristia, w: tenże, [Opera omnia], vol. 3: Tristia, Ibis, Ex Ponto libri, Fasti, ed. R. Merkel, Lipsiae 1914, 1-102.

Plinius, Naturalis historia, vol. 1: Libri I-VI, rec. C. Mayhoff, Lipsiae 1906.

Plinius, Naturalis historia, vol. 2: Libri VII-XV, rec. C. Mayhoff, Lipsiae 1909.

Polybius, Historiae, ed. Th. Büttner-Wobst, vol. 1, editio altera, Lipsiae 1905.

Polybius, Historiae, ed. Th. Büttner-Wobst, vol. 4, Lipsiae 1904.

Pomponius Mela, Chorographia, rec. C. Frick, Stutgardiae 1968.

Ptolemaeus Claudius, Geographia, t. 1-3, ed. C.F.A. Nobbe, Lipsiae 1843-1945 [reprint: Hildesheim 1990].

Quintilianus, Institutio oratoria, vol. 1-2, ed. L. Radermacher, Lipsiae 1965.

Rabanus Maurus, De universo, PL 111, 9A-614B.

Ravennas Anonymus, Cosmographia, w: Itineraria Romana, vol. 2: Ravennatis Anonymi Cosmographia et Guidonis Geographica, ed. J. Schnetz, indicem composuit et adiecit M. Zumschlinge, Itineraria Romana 2, Stutgardiae 1990, 1-110.

Rutilius Namatianus, De reditu suo, ed. P. van de Woestijne, Antwerpen – Paris 1936.

Servius Grammaticus, In Vergilii carmina commentarii, vol. 2: Aeneidos librorum VI-XII commentarii, rec. G. Thilo, Lipsiae 1884.

Situs orbis terre vel regionum: Un traité de géographie inédit du haut Moyen Âge (Paris, B. N. Latin 4841), ed. P. Gautier Dalché, „Revue d’Histoire des Textes” 12-13 (1982- 1983) 149-179. (Crossref)

Solinus, Collectanea rerum memorabilium, rec. Th. Mommsen, ed. 2, Berolini 1958.

Strabo, Geographica, vol. 1-3, ed. A. Meineke, Lipsiae 1895-1899.

Tacitus, Agricola, w: tenże, Libri qui supersunt, t. 2, fasc. 2: Germania. Agricola. Dialogus de oratoribus, ed. E. Koestermann, Lipsiae 1964, 33-66.

Timaeus Tauromenitanus, w: Die Fragmente der griechischen Historiker, Teil III: Geschichte von Staedten und Voelkern (Horographie und Ethnographie), B: Autoren ueber einzelne Staedte (Laender), hrsg. von F. Jacoby, Leiden 1964, 581, 1 - 658, 24 (Nr. 566).

Varro, Res rusticae, ed. G. Goetz, Lipsiae 1912.

Vergilius, Aeneis, w: Vergilius, Opera, rec. O. Ribbeck, Lipsiae 1910, 99-409.

Willelmus Calculus, Historiae Northmannorum, PL 149, 779A-910A.

Willelmus de Conches, De philosophia mundi, PL 172, 41D-102A (= PL 90, 1127A-1178D).

Assmann A., Erinnerungsräume. Formen und Wandlungen des kulturellen Gedächtnisses, München 1999.

Atlas. The Bulgarian Lands in the European Cartographic Tradition (3rd-19th Centuries), editors: A. Fol, A. Stamatov, Sofia 2008.

Bagrow L. – Skelton R.A., Meister der Kartographie, 5. Aufl., Frankfurt am Main – Berlin 1985.

Baumgärtner I., Die Welt im kartographischen Blick. Zur Veränderbarkeit mittelalterlicher Weltkarten am Beispiel der Beatustradition vom 10. bis 13. Jahrhundert, w: Der weite Blick des Historikers. Einsichten in Kultur- , Landes- und Stadtgeschichte: Peter Johanek zum 65. Geburtstag, hrsg. von W. Ehbrecht, Köln 2002, 527-549.

Baumgärtner I., Graphische Gestalt und Signifikanz. Europa in den Weltkarten des Beatus von Liébana und des Ranulf Hidgen, w: Europa im Weltbild des Mittelalters. Kartographische Konzepte, hrsg. von I. Baumgärtner und H. Kugler, Orbis Mediaevalis 10, Berlin 2008, 81-132. (Crossref)

Baumgärtner I., Visualisierte Weltenräume. Tradition und Innovation in den Weltkarten der Beatustradition des 10. bis 13. Jahrhunderts, w: Tradition, Innovation, Invention. Fortschrittsverweigerung und Fortschrittsbewusstsein im Mittelalter, hrsg. von H.-J. Schmidt, Scrinium Friburgense 18, Berlin – New York 2005, 231-276.

Bernardini P., Gli eroi e le fonti, w: ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΣΑΡΔΟΥΣ. Le fonti classiche e la Sardegna, Atti del Convegno di Studi – Lanusei, 29 dicembre 1998, a cura di R. Zucca, Roma 2004, 39-62.

Bertrand J.-M., De l’emploi des métaphores descriptives par les géographes de l’Antiquité, „Dialogues d’Histoire Ancienne” 15 (1989) 63-73. (Crossref)

Bertrand J.-M., Sur quelques descriptions antiques de la péninsule italienne, „Mappemonde” 2 (1986) 26-30. (Crossref)

Bevan W.L. – Phillott H.W., Mediaeval Geography: An Essays in Illustration of the Hereford Mappa Mundi, London 1873 [reprint: Amsterdam 1969].

Biliński B., De Graeciae in Pliniana descriptio (N.H. IV 1-32) sinibus quaestiones, „Eos” 41 (1940-1946) fasc. 1, 123-155.

Birkholz D., Hereford Maps, Hereford lives. Biography and cartography in an English cathedral city, w: Mapping Medieval Geographies, s. 225-249. (Crossref)

Blum H., Die antike Mnemotechnik, Spudasmata 15, Hildesheim 1969.

Bouloux N., Culture et savoirs géographiques en Italie au XIVe siècle, Terrarum Orbis 2, Turnhout 2002.

Bouloux N., L’espace habité, w: La Terre. Connaissance, représentations, mesure au Moyen Âge, s. 259-441.

Brincken A.-D. von den, Die Ausbildung konventioneller Zeichen und Farbgebungen in der Universalkartographie des Mittelalters, „Archiv für Diplomatik. Schriftgeschichte, Siegel- und Wappenkunde” 16 (1970) 325-349 (= taż, Studien zur Universalkarto¬graphie des Mittelalters, s. 112-136). (Crossref)

Brincken A.-D. von den, Der vierte Erdteil in der Kartographie des Hochmittelalters, w: Reisen in reale und mythische Ferne. Reisenliteratur in Mittelalter und Renaissance, hrsg. von P. Wunderli, Studia Humaniora 22, Düsseldorf 1993, 16-34 (= taż, Studien zur Universalkartographie des Mittelalters, s. 415-443).

Brincken A.-D. von den, Fines Terrae. Die Enden der Erde und der vierte Kontinent auf mittelalterlichen Weltkarten, Monumenta Germaniae Historica. Schriften 36, Hannover 1992.

Brincken A.-D. von den, Gyrus und Spera – Relikte griechischer Geographie im Weltbild der Frühscholastik (Aufgezeigt an fünf lateinischen Weltkarten des beginnenden 12. Jahrhunderts), „Sudhoffs Archiv” 73 (1989) Heft 2, 129-144 (= taż, Studien zur Uni-versalkartographie des Mittelalters, s. 345-366).

Brincken A.-D. von den, Kartographische Quellen Welt-, See- und Regionalkarten, Typologie des Sources du Moyen Âge Occidental 51, Turnhout 1988.

Brincken A.-D. von den, Mappe del Medio Evo: Mappe del cielo e della terra, w: Cieli e terre nei secoli XI-XII. Orizzonti, percezioni, rapporti, Atti della tredicesima Settimana internazionale di studi, Mendola, 22-26 agosto 1995, Miscellanea del Centro di Studi Medioevali 15, Milano 1998, 31-50 (= taż, Studien zur Universalkartographie des Mittelalters, s. 533-551)

Brincken A.-D. von den, Monumental Legends on Medieval Manuscript Maps. Notes on designed capital letters on maps of large size (demonstrated from the Problem of dating the Vercelli Map, thirteenth century), „Imago Mundi” 42 (1990) 9-25 (= taż, Studien zur Universalkartographie des Mittelalters, s. 375-399). (Crossref)

Brincken A.-D. von den, Romazentrische Weltdarstellung um die erste Jahrtausendwende, w: Kaiserin Theophanu: Begegnung des Ostens und Westens um die Wende des ersten Jahrtausends. Gedenkschrift des Kölner Schnütgen-Museums zum 1000. Todes¬jahr der Kaiserin, hrsg. von A. von Euw und P. Schreiner, Bd. 1, Köln 1991, 401-411.

Brincken A.-D. von den, Spuren Nubiens in der abendländischen Universalkartographie im 12. bis 15. Jahrhundert, w: Vom „Troglodytenland” ins Reich der Scheherazade. Archäologie, Kunst und Religion zwischen Okzident und Orient. Festschrift für Piotr O. Scholz zum 70. Geburtstag, hrsg. von M. Długosz, Berlin 2014, 43-51.

Brincken A.-D. von den, Studien zur Universalkartographie des Mittelalters, hrsg. von Th. Szabó, Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 229, Göttin¬gen 2008.

Bronder B., Das Bild der Schöpfung und Neuschöpfung der Welt als orbis quadratus, „Frühmittelalterliche Studien” 6 (1972) 188-210. (Crossref)

Brotton J., Słynne mapy, red. naukowa L. Szaniawska, Warszawa 2016.

Bruss J.S., Lessons from Ceos. Written and spoken word of Callimachus, w: Callimachus II, ed. by M.A. Harder – R.F. Regtuit – G.C. Walker, Hellenistica Groningiana 7, Leuven 2004, 49-70.

Cadiou F., Géographie et „pompa triumphalis” à Rome, „Geographia Antiqua” 19 (2010) 141-150.

Cattaneo A., Fra Mauro’s Mappa Mundi and Fifteenth-Century Venice, Orbis Terrarum 8, Turnhout 2011.

Chekin L.S., Northern Eurasia in Medieval Cartography. Inventory, Text, Translation, and Commentary, Terrarum Orbis 4, Turnhout 2006.

Chiai G.F., Il nome della Sardegna e della Sicilia sulle rote dei Fenici e dei Greci in età arcaica. Analisi di una tradizione storico-letteraria, „Rivista di Studi Fenici” 30 (2002) nr 2, 125-146.

Chocheyras J., Fin des terres et fin des temps d’Hésychius (Ve siècle) à Béatus (VIIIe siècle), w: The Use and Abuse of Eschatology in the Middle Ages, ed. by W. Verbeke – D. Verhelst – A. Welkenhuysen, Mediaevalia Lovaniensia I/15, Leuven 1988, 72-81.

Clausberg K., Scheibe, Rad, Zifferblatt. Grenzübergänge zwischen Weltkarten und Weltbildern, w: Ein Weltbild vor Columbus, s. 260-315.

Coolman B.T., The Theology of Hugh of St. Victor. An Interpretation, Cambridge 2010.

Cortambert E., Quelques-uns des plus anciens monuments géographique du Moyen Âge conservés à la Bibliothèque Nationale, „Bulletin de la Société de Géographie” 6 Ser., 14 (1877) 337-363.

Delano-Smith C., Signs on Printed Topographical Maps, ca. 1470 – ca. 1640, w: The History of Cartography, vol. 3, part 1: Cartography in the European Renaissance, ed. D. Woodward, Chicago 2007, 528-590.

De Sensis Sestito G., Italo, Italía, Italioti: alle origini di una nozione, w: Unità multiple.

Centocinquant’anni? Unità? Italia?, a cura di G. De Sensis Sestito – M. Petrusewicz, Saggi 347, Soveria Mannelli 2014, 53-92.

Destombes M., Mappemondes A.D. 1200-1500. Catalogue prepare par la Commission des Cartes Anciennes de l’Union Géographique Internationale, Monumenta Cartographica Vetustioris Aevi I, Amsterdam 1964.

Di Cesare M., Studien zu Paulinus Venetus „De mapa mundi”, MGH. Studien und Texte 58, Wiesbaden 2015.

Dion R., Rhenus bicornis, „Revue des Études Latines” 42 (1964) 469-499.

Dürst A., Manuskriptkarte von West-Europa, um 1200, „Cartographica Helvetica” 20 (1999) 35-38.

Die Ebstorfer Weltkarte. Interdisziplinäres Colloquium 1988, hrsg. von H. Kugler – E. Michael, Acta Humaniora, Weinheim 1991.

Die Ebstorfer Weltkarte. Kommentierte Neuausgabe in zwei Bänden. Band I: Atlas; Band II: Untersuchungen und Kommentar, hrsg. von H. Kugler, unter Mitarbeit von S. Glauch und A. Willing, Berlin 2007.

Edson E. – Savage-SmithE., Medieval Views of the Cosmos. Picturing the Universe in the Christian and Islamic Middle Ages, with a forword by T. Jones, Oxford 2004.

Edson E. – Savage-SmithE. – Brincken A.-D. von den, Der mittelalterliche Kosmos. Karten der christlichen und islamischen Welt, Aus dem Englischen von T. Ganschow, 2. Aufl., Darmstadt 2011.

Egry A. de, Um estudo do Apocalipse de Lorvão e a sua relação com as ilustrações medievais do Apocalipse, Publicação Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa 1972.

Englisch B., Ordo orbis terrae. Die Weltsicht in den Mappae mundi der frühen und hohen Mittelalters, Orbis Mediaevalis 3, Berlin 2002. (Crossref)

Falchetta P., Frau Mauro’s World Map, Terrarum Orbis 5, Turnhout 2006.

Ferrara G., Della voce „Scutula”. Nota di semantica latina, Milano 1905.

Ferrara G., La forma della Britannia secondo la testimonianza di Tacito: nota, Milano 1904.

Fischer T., Sammlung mittelalterlicher Welt- und Seekarten italienischen Ursprungs und aus italienischen Bibliotheken und Archiven, Venedig 1886 [reprint: Amsterdam 1961].

Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon, tłum. W. Zakrzewska – P. Pachciarek – R. Turzyński, Warszawa 2001.

Foxell S., Mapping England, London 2008.

Frenschkowski M., Offenbarung und Epiphanie, 2. Bd.: Die verborgene Epiphanie in Spätantike und frühen Christentum, Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament II/80, Tübingen 1997.

Galichian R., Countries south of the Caucasus in Medieval Maps. Armenia, Georgia and Azerbaijan, London 2007.

García-Aráez H., Los mapamundis de los Beatos (2a parte). Nomenclator y conclusiones, „Miscelánea Medieval Murciana” 19-20 (1995-1996) 97-128.

Gautier Dalché P., De la glose à la contemplation. Place et fonction de la carte dans les manuscrits du haut Moyen Âge, w: Testo e imagine nell’Alto Medioevo, 15-21 aprile 1993, t. 2, Settimane di Studio del Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo 41/2, Spoleto 1994, 693-771.

Gautier Dalché P., La „Descriptio mappe mundi” de Hugues de Saint-Victor. Texte inédit avec introduction et commentaire, Paris 1988.

Gautier Dalché P., La Géographie de Ptolémée en Occident (IVe-XVIe siècle), Terrarum Orbis 9, Turnhout 2009.

Gautier Dalché P., La Terre dans le cosmos, w: La Terre. Connaissance, représentations, mesure au Moyen Âge, s. 161-257. Gautier Dalché P., Mappae mundi antérieures au XIIIe siècle dans les manuscrits latins de la Bibliothèque Nationale de France, „Scriptorium” 52 (1998) 102-161. Gautier Dalché P., Mappemonde dessinée à Fleury, w: Autour de Gerbert d’Aurillac le pape de l’an mil. Album de documents commentés, réunis sous la direction d’O. Guyotjeannin – M. Poulle, Matériaux pour l’Histoire publiés par École des Chartes 1, Paris 1996, 2-6. (Crossref)

Gautier Dalché P., Notes sur la „carte de Théodose II” et sur la „mappemonde de Théodulfe d‘Orléans”, „Geographia Antiqua” 3 (1994-1995) 91-108.

Gedächtnislehren und Gedächtniskünste in Antike und Frühmittelalter (5. Jahrhundert v. Chr. bis 9. Jahrhundert n. Chr.). Dokumentensammlung mit Übersetzung, Kommentar und Nachwort, hrsg. von J.J. Berns, unter Mitarbeit von R.G. Czapla – S. Arend, Tübingen 2003.

Glorie F., Mappa mundi (e codice Vatic. Lat. 6018), w: Itineraria et alia geographica, CCL 175, Turnholti 1965, 455-466.

Glorie F., Mappa mundi e codice Albigensi 29, w: Itineraria et alia geographica, CCL 175, Turnholti 1965, 467-469.

Goldmann S., Statt Totenklage Gedächtnis. Zur Erfindung der Mnemotechnik durch Simonides von Keos, „Poetica” 21 (1989) 43-66. (Crossref)

Gorissen F., Rhenus bicornis, w: Brückenschlag am Niederrhein: Land und Mensch am Niederrhein. Eine kulturgeographische Festschrift zur Einweihung der Rheinbrücke Kleve-Emmerich am 3.9.1965, hrsg. von J. Ruland, Niederrheinisches Jahrbuch 9, Düsseldorf 1965, 79-164.

Gormans A., Geometria et ars memorativa. Studien zur Bedeutung von Kreis und Quadrat als Bestandteile mittelalterlicher Mnemonik und ihrer Wirkungsgeschichte an ausgewählten Beispielen, Doktorarbeit. Philosophische Fakultät der Rheinisch-Westfälischen Technischen Hochschule Aaachen, 1999 (praca ta jest w całości dostępna w internecie pod adresem: http://darwin.bth.rwth.aachen.de/opus3/ volltexte/2003/551/ pdf/03_081pdf [data dostępu: 10 IX 2017]).

Goss J., KartenKunst. Die Geschichte der Kartographie, übers. aus dem Engl. von E. Hei¬nemann – R. Tiffert, Braunschweig 1994.

Grosjean G. – Kinauer R., Kartenkunst und Kartentechnik vom Altertum bis zum Barock, Bern – Stuttgart 1970.

Gustawicz B., Zarys historyczny sposobów kreślenia kart geograficznych, w: Sprawozdanie dyrektora C. K. gimnazyum nowodworskiego św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1882, Kraków 1882, 1-63 [odbitka: Kraków 1882].

Hahn-Woernle B., Die Ebstorfer Weltkarte und Fortuna Rotis-Vorstellungen, w: Ein Weltbild vor Columbus, s. 185-201.

Hajdu H., Das mnemotechnische Schrifttum des Mittelalters, Budapest 1936.

Hallberg I., L’Extrème Orient dans la littérature et la cartographie de l’Occident des XIIIe, XIVe et XVe siècles. Études sur l’histoire de la géographie, Göteborg 1906.

Heeren A.H.L., Explicatio planiglobii, orbis terrarvm faciem exhibentis, ante medivm saecvlvm XV. svmma arte confecti; Mvsei Borgiani Velitris; agitantvr simvl de historia mapparvm geographicarvm recte institvenda consilia, „Commentationes Societatis Regiae Scientiarum Gottingensis Classis Historicae et Philologicae” 16 (1808) 250-284.

Hiatt A., The Map of Macrobius before 1100, „Imago Mundi” 59 (2008) nr 2, 149-176. (Crossref)

Hill Th.D., The Tropological Context of Heat and Cold Imagery in Anglosaxon Poetry, „Neuphilologische Mitteilungen” 69 (1968) nr 4, 522-532.

Hoogvliet M., Pictura et scriptura. Textes, images et herméneutique des mappae mundi (XIIIe-XVIe siècle), Orbis Terrarum 7, Turnhout 2007.

Iwańczak W., Borders and Borderlines in Medieval Cartography, w: Frontiers in the Middle Ages. Proceedings of the Third European Congress of Medieval Studies, Jyväskylä, 10-14 June 2003, ed. by O. Merisolo & P. Pahta, Textes et Études du Mo¬yen Âges 35, Louvain-la-Neuve 2006, 661-672. (Crossref)

Der Katalanische Weltaltlas vom Jahre 1375 nach dem in der Bibliothèque Nationale, Paris, verwahrten Original farbig wieder gegeben, mit einer Einführung und Übersetzungen von H.-Ch. Freiesleben, Quellen und Forschungen zur Geschichte der Geo¬graphie und der Reisen 11, Stuttgart 1977.

Kobielus S., Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, wyd. 2, Tyniec 2011.

Kochanek P., Anatole-Dysis-Arktos-Mesembria, "Vox Patrum" 52/1 (2008) 471-488. (Crossref)

Kochanek P., Boska prawica a europocentryzm, w: Wiedza między słowem a obrazem, redakcja: M. Zemła – A. Jabłoński – J. Szymczyk, Studia nad Wiedzą 3, Lublin 2010, 159-188.

Kochanek P., Cesarstwo Bizantyńskie w kartografii Zachodu około roku 1000, „Teka Komisji Historycznej PAN” 12 (2015) 7-34.

Kochanek P., Die Vorstellung vom Norden und der Eurozentrismus. Eine Auswertung der patristischen und mittelalterlichen Literatur, Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte Mainz. Abteilung für Abendländische Religionsgeschichte 205, Mainz 2004.

Kretschmer K., Eine neue mittelalterliche Weltkarte der vatikanischen Bibliothek, „Zeitschrift der Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin” 26 (1891) 371-406.

Kochanek P., Etnomedycyna hippokratejska a geopolityczna myśl grecka w V w. p.n.e., w: Kontrowersje dyskursywne. Między wiedzą specjalistyczną a praktyką społeczną, red. A. Jabłoński – J. Szymczyk – M. Zemła, Studia nad Wiedzą 4, Lublin 2012, 27-56.

КоханекП., Генезис схематического образа побережья Чёрного моря на картах XV века, „Bulgarian Historical Review” 41 (2013) nr 3-4, 3-32.

Kochanek P., Iluzja schematów choro- i topograficznych jako baza mnemotechnicznej portolany w starożytności, w: Tworzenie iluzji społecznej – wiedza w sferze publicznej, red. J. Szymczyk – M. Zemła – A. Jabłoński, Studia nad Wiedzą 5, Lublin 2012, 73-126.

Kochanek P., Kartografia antropomorficzna a europejska ideologia hierarchii narodów, w: Kreowanie społeczeństwa niewiedzy, red. A. Jabłoński – J. Szymczyk – M. Zemła, Studia nad Wiedzą 7, Lublin 2015, 101-159.

Kochanek P., Klauzura północno-wschodniej Azji na mapach średniowiecznych i wczesnonowożytnych, "Vox Patrum" 65 (2016) 211-344. (Crossref)

Kochanek P., Rekonstrukcje globusa Kratesa z Mallos w dwóch polskich podręcznikach historii geografii, „Acta Mediaevalia” 20 (2007) 139-152.

Kochanek P., „Rozesłanie Apostołów” na mapie Beatusa z Burgo de Osma, w: Fructus Spiritus est Caritas, Księga Jubileuszowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Franciszkowi Drączkowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, czterdziestolecia święceń kapłańskich i trzydziestopięciolecia pracy naukowej, red. M. Wysocki, Lublin 2011, 703-745.

Kochanek P., Schematy ekumeny w literaturze patrystycznej w kontekście klasycznych schematów zamieszkałej Ziemi, "Vox Patrum" 55 (2010) 307-340. (Crossref)

Kochanek P., Winiety metropolii Pentarchii na mapach średniowiecznych i wczesnonowożytnych, "Vox Patrum" 62 (2014) 213-296. (Crossref)

Kochanek P., Współczesne rekonstrukcje globusa Kratesa z Mallos, w: Archiva temporum testes. Źródła historyczne jako podstawa pracy badacza dziejów, Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Olczakowi, red. G. Bujak – T. Nowicki – P. Siwicki, TN KUL Prace Wydziału Historyczno-Filologicznego 143, Lublin 2008, 247-260.

Kretschmer K., Die Entdeckung Amerika’s in ihrer Bedeutung für die Geschichte des Weltbildes. Atlas der Festschrift des Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin zur vierhundertjährigen Feier der Entdeckung Amerika’s, Berlin – Leipzig 1892.

Kretschmer K., Die Katalanische Weltkarte der Biblioteca Estense zu Modena, „Zeitschrift der Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin” 32 (1897) 65-111 i 191-218.

Kupfer M., Reflections in the Ebstorf Map. Cartography, Theology and dilectio speculationis, w: Mapping Medieval Geographies, s. 100-126. (Crossref)

Külzer A. , Die Weltkarte des „Wiener Kompendium”. Der Codex Vindobonensis 505 saec. XIV und seine Karte des byzantinischen Reiches, „Biblos” 45 (1996) 225-238.

Laharie M., Une cartographie «à la folie»: Le journal d’Opicinus de Canistris (Bibliothèque Apostolique Vaticane, Cod. Vat. Lat. 6435), „Mélanges de l’École Française de Rome. Moyen Âge” 119 (2007) nr 2, 361-399.

Laharie M., Le journal singulier d’Opicinus de Canistris (1337 - vers 1341): Vaticanus Latinus 6435, t. 1-2, Studi e Testi 447-448, Città del Vaticano 2008.

LaRoncière M. de, Mollat du Jourdin M., Portulane. Seekarten vom 13. bis zum 17. Jahrhundert, übers. von R. Beyer, München 1984.

Lecoq D., La Mappemonde de „Liber Floridus” ou la Vision du Monde de Lambert de Saint-Omer, „Imago Mundi” 39 (1987) 9-49. (Crossref)

Lecoq D., La mappemonde d’Henri de Mayence ou l’image du monde au XIIe siècle, w: Iconographie médiévale. Image, texte, contexte, sous la dir. de Gaston Duchet- Suchaux, Paris 1990, 155-207.

Lelewel J., Épilog de la géographie du Moyen Âge, Bruxelles 1857 [reprint: Amsterdam 1966].

Lelewel J., Géographie du Moyen Age, t. 2, Bruxelles 1852 [reprint: Amsterdam 1966].

Lester T., Da Vinci’s Ghost: Genius, Obsession, and How Leonardo Created the World of His Own Image, New York 2012.

Liebeschütz H., Das allegorische Weltbild der heiligen Hildegard von Bingen, Studien der Bibliothek Warburg 16, Leipzig – Berlin 1930 [reprint: Darmstadt 1964].

Majewski T., Mnemotechnika, w: Modi memoranda. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska – R. Traba – J. Kalicka, Warszawa 2017, 240-246.

Mapamundi. Der katalanische Weltatlas vom Jahre 1375, hrsg. und kommentiert von G. Grosjean, Dietikon – Zürich 1977.

Mapping Medieval Geographies. Geographical Encounters in the Latin West and Beyond, 300-1600, ed. by K.D. Lilley, Cambridge 2013.

Marinelli G., Gog e Magog. Leggenda geografica, „Cosmos” 7 (1882-1883) 155-180 i 199-207.

Menéndez-Pidal G., Mozárabes y Asturianos en la cultura de la alta Edad Media en relación especial con la historia de los conocimientos geográficos, „Boletin de la Real Academia de la Historia” 134 (1954) 137-291.

Milani C., Sardinia in testi latini medievali, „Il Nome nel Testo” 11 (2009) 67-72.

Miller K., Mappaemundi. Die ältesten Weltkarten, I. Heft: Die Weltkarte des Beatus (776 n. Chr.), Stuttgart 1895.

Miller K., Mappaemundi. Die ältesten Weltkarten, III. Heft: Die kleineren Weltkarten, Stuttgart 1895.

Miller K., Mappaemundi. Die ältesten Weltkarten, IV. Heft: Die Herefordkarte, Stuttgart 1896.

Miller K., Mappaemundi. Die ältesten Weltkarten, V. Heft: Die Ebstorfkarte, Stuttgart 1896.

Miller K., Mappaemundi. Die ältesten Weltkarten, VI. Heft: Rekonstruierte Karten, Stuttgart 1898.

Miller K., Die Peutingerische Tafel oder Weltkarte des Castorius, Stuttgart 1916.

Monda S., La „Cosmographia” di Giulio Onorio. Un exceptum scolastico tardo-antico, Roma 2008.

Nicolet C., Gautier Dalché P., Les „quatre sages” de Jules César et la „mesure du monde” selon Julius Honorius: réalité antiique et tradition médiévale, „Journal des Savants” 1986 157-218. (Crossref)

NöthW., Medieval Maps: Hybrid Ideographic and Geographic Sign Systems, w: Herrschaft verorten. Politische Kartographie im Mittelalter und in der frühen Neuzeit, hrsg. von I. Baumgärtner und M. Stercken, Medienwandel – Medienwechsel – Medienwissen 19, Zürich 2012, 335-353.

Nussbaum O., Die Bewertung von rechts und links in der römischen Liturgie, JbAC 5 (1962) 158-171.

O’Loughlin Th., An Early Thirteenth-Century Map in Dublin: A Window into the World of Giraldus Cambrensis, „Imago Mundi” 51 (1999) 24-39. (Crossref)

Östenberg I., Staging the World. Spoils, Captives, and Representations in Roman Triumphal Procession, Oxford Studies in Ancient Culture, Oxford – New York 2009.

Post L.A., Ancient Memory Systems, „The Classical Weekly” 25 (1932) nr 14, 105-110. (Crossref)

Prontera F., Imagines Italiae. Sulle più antiche visualizzazioni e rappresentazioni geografiche dell’Italia, „Athenaeum” 64 (1986) 295-320.

Reichert F., Das Bild der Welt im Mittelalter, Darmstadt 2013.

Riese A., Rhenus bicornis, „Römisch-germanisches Korrespondenzblatt” 9 (1916) 77-78.

Röger J., Die Bergzeichnung auf den älteren Karten. Ihr Verhältnis zur darstellenden Kunst, München 1910.

Sáenz-López Pérez S., Peregrinatio in stabilitate: transformación de un mapa de los Beatos en herramienta de peregrinación espiritual, „Anales de Historia del Arte”, volumen extraordinario, 2011, 317-334. (Crossref)

Salomon R., Opicinus de Canistris. Weltbild und Bekenntnisse eines avignonesischen Klerikers des 14. Jahrhunderts, 1. Bd.: Textband, 2. Bd.: Tafelband, Studies of the Warburg Institute I A-B, London 1936.

Sánchez-Albornoz C., La España christiana de los siglos VIII al. XI, vol. 1: El reino Astur-Leonés (722-1037): Sociedad, economía, gobierno, cultura y vida, Historia de España 7/1, Madrid 1980.

Santarem M.F. le Vicomte de, Essai sur l’histoire de la cosmographie et de la cartographie pendant le Moyen-Âge, t. 2-3, Paris 1850-1852.

Scafi A, Mapping Paradise. A History of Heaven on Earth, Chicago 2006.

Scafi A., Maps of Paradise, London 2013. (Crossref)

Schmidt-Dengler W., Die „aula memoriae” in den Konfessionen des heiligen Augustin, REAug 14 (1968) nr 1-2, 69-89. (Crossref)

Schneider U., Die Macht der Karten. Eine Geschichte der Kartographie vom Mittelalter bis heute, 3. Aufl., Darmstadt 2012.

Schöller B., Transfer of Knowledge: Mappa Mundi Between Texts and Images, „Peregrinations” 4 (2013) nr 1, 42-55.

Schüler C.J., Die Geschichte der Kartographie, Paris 2010.

Sijmons A.H. – Wallis H., Atlas de Santarem. Fascimile of the final edition 1849. Explanatory notes, Amsterdam 1985.

Simondon M., La mémoire et l’oubli dans la pensée grecque jusqu’à la fin du Ve siècle avant J.-C. Psychologie archaïque, mythes et doctrines, Paris 1982.

Slater W.J., Simonides’ House, „Phoenix” 26 (1972) nr 3, 232-240. (Crossref)

Small J.P., Wax tablets of the mind. Cognitive studies of memory and literacy in classical antiquity, London 1997.

Sommerbrodt E., Die Ebstorfer Weltkarte, [II. Teil: Text], Hannover 1891.

Spallone M., La „Cosmographia” di Iulius Honorius e Cassiodoro, „Segno e Testo” 1 (2003) 129-181.

Sprigath G.K., Das Dictum des Simonides, „Poetica” 36 (2004) 243-280. (Crossref)

Staszewski J., Środowisko geograficzne w nauce antycznej, „Zeszyty Geograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku” 2 (1960) 7-43.

Strzelczyk J. Gerwazy z Tilbury. Studium z dziejów uczoności geograficznej w średniowieczu, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki 66, Wrocław – Warszawa 1970.

Tabula Peutingeriana: Codex Vindobonensis 324, [1:] Vollständige Faksimile-Ausgabe im Originalformat, hrsg. von E. Weber, Graz 1976.

Tabula Peutingeriana. Die einzige Weltkarte aus der Antike, eingel. und kommentiert von M. Rathmann, 2. Aufl., Darmstadt 2017.

La Terre. Connaissance, représentations, mesure au Moyen Âge, sous la dir. de P. Gautier Dalché, L’Atelier du Médiéviste 13, Turnhout 2013.

Uhden R., Die Weltkarte des Isidorus von Sevilla, „Mnemosyne” series III, 3 (1936) 1-28.

Uhden R., Die Weltkarte des Martianus Capella, „Mnemosyne” series III, 3 (1936) 97-124.

Vagnon E., Cartographie et Représentations de l’Orient méditerranéen en Occident (du milieu du XIIIe à la fin du XVe siècle), Orbis Terrarum 11, Turnhout 2013.

Van Duzer Ch. – Sáenz-López Pérez S., Tres filii Noe diviserunt orbem post diluvium: The World Map in British Library Add. Ms. 37049, „Word and Image” 26 (2010) nr 1, 21-39. (Crossref)

Vázquez de Parga L., Un mapa desconocido de la serie de los «Beatos», w: Actas del Simposio para el estudio de los códices del «Comenatario al Apocalipsis» del Beato de Liébana, t. 1, Madrid 1978, 271-278.

Vesconte P(ietro), Seekarten, Mit einem Geleitwort von O. Mazal. Einführung von L. Pagani, Würzburg 1978.

Vidier A., La mappemonde de Théodulf et la mappemonde de Ripoll (IXe-XIe siècle), „Bulletin de Géographie Historique et Descriptive” 26 (1911) 285-313.

Volkmann L., Ars Memorativa, „Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen in Wien” N.F. 3 (1929) 111-200.

WeedaL. – Poel M. van der, Vergil and the Batavians (Aeneid 8.727), „Mnemosyne” 67 (2014) 588-612. (Crossref)

Weinrich H., Lethe. Kunst und Kritik des Vergessens, 2. Aufl., München 1997.

Ein Weltbild vor Columbus. Die Ebstorfer Weltkarte. Interdisziplinäres Colloquium 1988, hrsg. von H. Kugler – E. Michael, Acta Humaniora, Weinheim 1991.

Wendt J.A., Skarby kartografii, red. naukowa L. Szaniawska, Warszawa 2013.

Westrem S.D., Geography and Travel, w: A Companion to Chaucer, ed. by P. Brown, Blackwell Companions to Literature and Culture [6], Oxford 2000, 195-271. (Crossref)

Westrem S.D., The Hereford Map. A Transcription and Translation of the Legends with Commentary, Terrarum Orbis 1, Turnhout 2001.

Whittington K., Body-Worlds. Opicinus de Canistris and the Medieval Cartographic Imagination, Studies and Texts 186, Toronto 2014.

Wilamowitz-Moellendorff U. von, Sapho und Simonides. Untersuchungen über griechische Lyriker, Berlin 1913.

Wilke J., Die Ebstorfer Weltkarte, I: Textband, II: Tafelband, Veröffentlichungen des Instituts für Historische Landesforschung der Universität Göttingen 39, Bielefeld 2001.

Williams J., Isidore, Orosius and the Beatus Map, „Imago Mundi” 49 (1997) 7-32. (Crossref)

Winckler K., Die Alpen im Frühmittelalter. Die Geschichte eines Raumes in den Jahren 500 bis 800, Wien 2012. (Crossref)

Wolf A., Ikonologie der Ebstorfer Weltkarte und politische Situation des Jahres 1239. Zum Weltbild des Gervasius von Tilbury am welfischen Hofe, w: Ein Weltbild vor Columbus, s. 54-119.

Wolf B., Jerusalem und Rom: Mitte, Nabel – Zentrum, Haupt. Die Metaphern „Umbilicus mundi” und „Caput mundi” in den Weltbildern der Antike und des Abendlands bis in die Zeit der Ebstorfer Weltkarte, Bern 2010.

Wuttke H., Die Karten der seefahrenden Völker Südeuropas bis zum ersten Druck der Erdbeschreibung des Ptolemäus. Zur Geschichte der Erdkunde im letzten Drittel des Mittelalters, Dresden 1871 [reprint: Amsterdam 1961].

Yates F.A., Gedächtnis und Erinnern. Mnemotechnik von Aristoteles bis Shakespeare, übers. von A. Schweikhart, Weinheim 1990.

Zieliński T, Grecja niepodległa, Warszawa 1958.

Zurla P., Il mappamondo di Fra Mauro Camaldolese, Venezia 1806.


Published
2018-12-16


Kochanek, P. (2018). Wpływ starożytnej schematyzacji mnemotechnicznej na kartografię średniowieczną i wczesnonowożytną. Vox Patrum, 69, 285–375. https://doi.org/10.31743/vp.3264

Piotr Kochanek 
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II



License

Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.