Polszczyzna przekładów biblijnych wobec języka ogólnego na przestrzeni wieków
Danuta Bieńkowska
Abstrakt
Powszechnie używany w mowie i piśmie polski (język literacki) należy do języków europejskich, na które w wystarczającym stopniu wpłynęły pisma biblijne (język). Relacje między językiem literackim a językiem tłumaczeń biblijnych można określić jako wzajemny wpływ o różnym natężeniu, jeśli chodzi o kierunek, czas, natężenie, wytrzymałość i poziom języka. W artykule omówiono przykłady wpływu przekładów biblijnych na język literacki pod względem jego intelektualizacji, wzbogacenia leksykalnego i frazeologicznego oraz rozwoju stylistycznego.
Słowa kluczowe:
Biblia, język ogólny, język literackiBibliografia
Bajerowa I., Od Trydentu do Vaticanum Secundum (Porównanie języka dwóch katechizmów), w: Od Biblii Wujka do współczesnego języka religijnego..., s. 102-115.
Bajerowa I., Wpływ życia religijnego na język ogólnopolski (Próba systematyzacji opisu historycznego), w: Język a chrześcijaństwo, Lublin 1989, s. 7-18.
Biblia królowej Zofii, 1453-1455.
Biblia: Brzeska, 1563.
Biblia: Budnego, 1572.
Biblia: Leopolity, 1561.
Biblia: Wujka, 1599.
Bieńkowska D., O niektórych wpływach Biblii na język Mikołaja Reja (na materiale komentarza do Apokalipsy), w: Staropolszczyzna piękna i interesująca, red. E. Koniusz, S. Cygan, Kielce 2006, t. 2, s. 117-124.
Bieńkowska D., Polski styl biblijny, Łódź 2002.
Brajerski T., Biblijne słownictwo i frazeologia, w: Encyklopedia katolicka, red. W. Granat t. 2, Lublin 1976, s. 483-486.
Długosz-Kurczabowa K., Apelatywizacja biblijnych nazw własnych w języku polskim, Wrocław 1990.
Dubisz S., Język - Historia - Kultura (wykłady, studia, analizy), Warszawa 2002.
Duda H., ...każdą razą, Biblia, odmieniać. Modernizacja języka przedruków Nowego Testamentu ks. Jakuba Wujka, Lublin 1998.
Eustachiewicz M., „Psalmodia polska" Wespazjana Kochowskiego na tle staropolskich stylizacji biblijnych, ,,Pamiętnik Literacki" 65(1974) z. 2, s. 45-78.
Godyń J., Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego, Kraków-Warszawa 1995.
Greszczuk B., Autorytet literatury psałterzowo-biblijnej jako wzoru normatywnego polszczyzny średniowiecza i renesansu, w: Autorytety i normy, red. D. Kowalska, Łódź 2003, s. 153-166.
Heller M., „Ten przekład tkwi nam w uszach i w sercu..." , w: Od Biblii Wujka do współczesnego języka religijnego. Z okazji 400-lecia wydania Biblii ks. Jakuba Wujka, red. Z. Adamek, S. Koziara, Tarnów 1999, s. 11-14.
Kamińska M., D. Bieńkowska, Biblijne i modlitewne frazeologizmy w polszczyźnie łodzian, ,,Rozprawy Komisji Językowej" (Łódzkie Towarzystwo Naukowe) 1990, t. 36, s. 117-122.
Karpluk M., Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej, Kraków 2001.
Klich E., Polska terminologia chrześcijańska, Poznań 1927.
Koziara S., Frazeologia biblijna w języku polskim, Kraków 2001.
Kwilecka I., Staropolskie przekłady Biblii jako czynniki sprawcze zmian językowych, w: Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań 2003, s. 253-263.
Lewaszkiewicz T., Rola przekładów Biblii w formowaniu języków literackich europejskiego kręgu kulturowego, w: Biblia a kultura Europy, red. M. Kamiń ska, E. Małek, t. 1, Łódź 1992, s. 232-248.
Malec M., O imionach i nazwiskach w Polsce. Tradycja i wspo'łczesnos'c', Krako' w 1996.
Milewski T., Rola Kościoła w rozwoju polskiego języka literackiego, w: Księga tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, cz. 2, Lublin 1969, s. 103-131.
Nowy Testament – tł. Czechowica, 1577.
Nowy Testament – tł. Jakuba Wujka, 1593-1594.
Nowy Testament – tł. Mikołaja Szarfenberga 1556.
Nowy Testament – tł. Stanisława Murzynowskiego 1551-1553.
Nowy Testament – tł. Szymona Budnego, 1570, 1574, 1589.
Obrońcy języka polskiego. Wiek XV-XVIII, tł. W. Taszycki, Wrocław 2004.
Ostrowska E.,, Walka o piękne słowo psałterzowe. Psałterz Kochanowskiego i Psałterz brzeski, w: O języku poetyckim Jana Kochanowskiego. Wybór artykułów z „Języka Polskiego", wyb. i oprac. M. Kucała, Kraków 1984, s. 106-138.
Psalterz Dawidow, tł. D. Jakuba Wujka, Kraków 1594.
Psalterz puławski, XV-XVI w.
Psalterz krakowski, 1532.
Psałterz floriański , XIV- XV w.
Psałterz: J. Lubelczyka, 1558.
Psałterz: Kochanowskiego, 1579.
Psałterz: M. Reja, 1546, 1555.
Psałterz: Wujka, 1594.
Rospond S., Kościół w dziejach języka polskiego, Wrocław 1985.
Rospond S., Druki mazurskie XVI, Olsztyn 1948.
S' wierzawski W., Tłumaczenie liturgii rzymskiej na języki ojczyste, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny" 31(1978) nr 2, s. 64-71.
Skorupka S., Przenośnie z zakresu pojęć religijnych i kościelnych w języku polskim, ,,Poradnik Językowy" 1938/39 nr 9/10, s. 169-173.
Sobczykowa J., Myśl o języku w komentarzu biblijnym ks. Jakuba Wujka, Katowice 2001.
Studia nad językiem polskim XVI wieku, Jan Seklucjan, Stanisław Murzynowski, Jan Sandecki-Malecki, Grzegorz Orszak, Wrocław 1949.
Szober S., Echa Biblii we frazeologii polskiej, w: Tenże, Na straży języka, Warszawa 1937.
Taszycki W., Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII wieku, Warszawa 1969.
Walczak B., Biblia a język, ,,Życie i Myśl" 1985 nr 11-12, s. 28-39.
Walczak B., Rola Biblii w rozwoju języków i językoznawstwa-zarys problematyki, w: Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy, red. E. Woźniak, t. 1, Łódź 2000, s. 155-167.
Walczak B., Znaczenie Biblii dla języków i językoznawstwa, ,,Życie i Myśl” 1987 nr 9/10, s. 37- 42.
Wolniewicz M., Stosunek teologów polskich do Biblii ks. Jakuba Wujka w XIX i XX wieku, w: Jan Jakub Wujek. tł. Biblii na język polski, red. M. Kamińska, Łódź 1994, s. 32-49.
Żołtarz proroka Dawida, tł. W. Wróbel, 1539.
Bajerowa I., Wpływ życia religijnego na język ogólnopolski (Próba systematyzacji opisu historycznego), w: Język a chrześcijaństwo, Lublin 1989, s. 7-18.
Biblia królowej Zofii, 1453-1455.
Biblia: Brzeska, 1563.
Biblia: Budnego, 1572.
Biblia: Leopolity, 1561.
Biblia: Wujka, 1599.
Bieńkowska D., O niektórych wpływach Biblii na język Mikołaja Reja (na materiale komentarza do Apokalipsy), w: Staropolszczyzna piękna i interesująca, red. E. Koniusz, S. Cygan, Kielce 2006, t. 2, s. 117-124.
Bieńkowska D., Polski styl biblijny, Łódź 2002.
Brajerski T., Biblijne słownictwo i frazeologia, w: Encyklopedia katolicka, red. W. Granat t. 2, Lublin 1976, s. 483-486.
Długosz-Kurczabowa K., Apelatywizacja biblijnych nazw własnych w języku polskim, Wrocław 1990.
Dubisz S., Język - Historia - Kultura (wykłady, studia, analizy), Warszawa 2002.
Duda H., ...każdą razą, Biblia, odmieniać. Modernizacja języka przedruków Nowego Testamentu ks. Jakuba Wujka, Lublin 1998.
Eustachiewicz M., „Psalmodia polska" Wespazjana Kochowskiego na tle staropolskich stylizacji biblijnych, ,,Pamiętnik Literacki" 65(1974) z. 2, s. 45-78.
Godyń J., Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego, Kraków-Warszawa 1995.
Greszczuk B., Autorytet literatury psałterzowo-biblijnej jako wzoru normatywnego polszczyzny średniowiecza i renesansu, w: Autorytety i normy, red. D. Kowalska, Łódź 2003, s. 153-166.
Heller M., „Ten przekład tkwi nam w uszach i w sercu..." , w: Od Biblii Wujka do współczesnego języka religijnego. Z okazji 400-lecia wydania Biblii ks. Jakuba Wujka, red. Z. Adamek, S. Koziara, Tarnów 1999, s. 11-14.
Kamińska M., D. Bieńkowska, Biblijne i modlitewne frazeologizmy w polszczyźnie łodzian, ,,Rozprawy Komisji Językowej" (Łódzkie Towarzystwo Naukowe) 1990, t. 36, s. 117-122.
Karpluk M., Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej, Kraków 2001.
Klich E., Polska terminologia chrześcijańska, Poznań 1927.
Koziara S., Frazeologia biblijna w języku polskim, Kraków 2001.
Kwilecka I., Staropolskie przekłady Biblii jako czynniki sprawcze zmian językowych, w: Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań 2003, s. 253-263.
Lewaszkiewicz T., Rola przekładów Biblii w formowaniu języków literackich europejskiego kręgu kulturowego, w: Biblia a kultura Europy, red. M. Kamiń ska, E. Małek, t. 1, Łódź 1992, s. 232-248.
Malec M., O imionach i nazwiskach w Polsce. Tradycja i wspo'łczesnos'c', Krako' w 1996.
Milewski T., Rola Kościoła w rozwoju polskiego języka literackiego, w: Księga tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, cz. 2, Lublin 1969, s. 103-131.
Nowy Testament – tł. Czechowica, 1577.
Nowy Testament – tł. Jakuba Wujka, 1593-1594.
Nowy Testament – tł. Mikołaja Szarfenberga 1556.
Nowy Testament – tł. Stanisława Murzynowskiego 1551-1553.
Nowy Testament – tł. Szymona Budnego, 1570, 1574, 1589.
Obrońcy języka polskiego. Wiek XV-XVIII, tł. W. Taszycki, Wrocław 2004.
Ostrowska E.,, Walka o piękne słowo psałterzowe. Psałterz Kochanowskiego i Psałterz brzeski, w: O języku poetyckim Jana Kochanowskiego. Wybór artykułów z „Języka Polskiego", wyb. i oprac. M. Kucała, Kraków 1984, s. 106-138.
Psalterz Dawidow, tł. D. Jakuba Wujka, Kraków 1594.
Psalterz puławski, XV-XVI w.
Psalterz krakowski, 1532.
Psałterz floriański , XIV- XV w.
Psałterz: J. Lubelczyka, 1558.
Psałterz: Kochanowskiego, 1579.
Psałterz: M. Reja, 1546, 1555.
Psałterz: Wujka, 1594.
Rospond S., Kościół w dziejach języka polskiego, Wrocław 1985.
Rospond S., Druki mazurskie XVI, Olsztyn 1948.
S' wierzawski W., Tłumaczenie liturgii rzymskiej na języki ojczyste, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny" 31(1978) nr 2, s. 64-71.
Skorupka S., Przenośnie z zakresu pojęć religijnych i kościelnych w języku polskim, ,,Poradnik Językowy" 1938/39 nr 9/10, s. 169-173.
Sobczykowa J., Myśl o języku w komentarzu biblijnym ks. Jakuba Wujka, Katowice 2001.
Studia nad językiem polskim XVI wieku, Jan Seklucjan, Stanisław Murzynowski, Jan Sandecki-Malecki, Grzegorz Orszak, Wrocław 1949.
Szober S., Echa Biblii we frazeologii polskiej, w: Tenże, Na straży języka, Warszawa 1937.
Taszycki W., Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII wieku, Warszawa 1969.
Walczak B., Biblia a język, ,,Życie i Myśl" 1985 nr 11-12, s. 28-39.
Walczak B., Rola Biblii w rozwoju języków i językoznawstwa-zarys problematyki, w: Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy, red. E. Woźniak, t. 1, Łódź 2000, s. 155-167.
Walczak B., Znaczenie Biblii dla języków i językoznawstwa, ,,Życie i Myśl” 1987 nr 9/10, s. 37- 42.
Wolniewicz M., Stosunek teologów polskich do Biblii ks. Jakuba Wujka w XIX i XX wieku, w: Jan Jakub Wujek. tł. Biblii na język polski, red. M. Kamińska, Łódź 1994, s. 32-49.
Żołtarz proroka Dawida, tł. W. Wróbel, 1539.
Bieńkowska, D. (2020). Polszczyzna przekładów biblijnych wobec języka ogólnego na przestrzeni wieków. Studia Nauk Teologicznych PAN, (4), 265–278. Pobrano z https://czasopisma.kul.pl/index.php/snt/article/view/9113
Danuta Bieńkowska
Ur. 1952; pracuje w Katedrze Historii Języka Polskiego Uniwersytetu Ło´dzkiego; autorka blisko stu prac (artykułów i książek), m.in. Polski styl bibli¡ny, Ło´dz´ 2002; Słownictwo i frazeologia w Psalterzu przełożonym przez hs. Jakuba Wujka (1594), Ło´dz´ 1999. Jej zainteresowania naukowe skupiaja˛ sie˛ wokół następuja˛cych zagadnień: polszczyzny mówionej łodzian, polszczyzny dawnych i wspo´łczesnych przekłado´w teksto´w biblij- nych, historii je˛ zyka polskiego doby s´redniopolskiej oraz stylistyki.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
