Historyczne koncepcje i paradygmaty uniwersytetu oraz jego model na dziś i na jutro

Stanisław Wielgus

Abstrakt

W artykule przedstawiono historyczne koncepcje i paradygmaty instytucji uniwersyteckiej, a także jej obecne i przyszłe modele. Jako punkt wyjścia omówiono genezę, strukturę i funkcję średniowiecznego uniwersytetu, a następnie podano cztery podstawowe koncepcje uniwersytetu ukształtowanego w XIX wieku: niemiecki model Wilhelma Humboldta i Johanna Fichte'a, angielski model kardynała Newmana, amerykański model powstały po założeniu Uniwersytetu Johna Hopkinsa oraz francuski model uniwersytetu - model napoleoński. Poniżej znajduje się analiza zmian i ewolucji uniwersytetów w XX wieku. Wskazuje się, że na istotę dzisiejszego uniwersytetu składają się następujące działania: dydaktyka, badania naukowe i kształcenie zawodowe. Podkreśla się również duże znaczenie kształcenia ogólnego i formalnego. Priorytetem jest wykonywanie podstawowych dyscyplin na uczelniach wyższych oraz podkreślanie znaczenia nauk humanistycznych dla kształcenia ogólnego studentów, w tym filozofii, teologii i etyki. Autor przestrzega nas przed jednodyscyplinarnym kształceniem w sytuacji, gdy wszystkie współczesne problemy, czy to ekonomiczne, polityczne, społeczne, etyczne czy techniczne, mogą być rozwiązane tylko na zasadzie interdyscyplinarnej poprzez współpracę ekspertów z różnych dziedzin. Luka pomiędzy wizjami świata ukształtowanego przez nauki przyrodnicze i humanistyczne powinna być stopniowo niwelowana. W tym celu proponuje się paradygmat przyszłego uniwersytetu. Paradygmat ten powinien przewidywać pielęgnowanie wartości wywodzących się z klasycznego uniwersytetu zakorzenionego w tradycji grecko-rzymskiej i chrześcijańskiej, matematyczną ścisłość badań naukowych i wysokiej jakości kształcenie zawodowe uniwersytetu pozytywistycznego, a także ekologiczną i holistyczną wizję, i edukację młodzieży, w duchu tolerancji uniwersytetu postmodernistycznego. Paradygmat uniwersytetu przyszłości powinien obejmować trzy istotne elementy, tj. misję współczesnej szkoły akademickiej, warunki, w jakich funkcjonuje i zasady, jakimi powinna się kierować. Artykuł wskazuje, że misja uniwersytetów, choć przeznaczona do ciągłej zmiany, od wieków zawiera te same elementy, a mianowicie intelektualną i etyczną edukację młodzieży oraz badania naukowe. Współczesna uczelnia powinna pełnić rolę "oczu świata", które dostrzegają jej główne problemy i udzielają wskazówek w ich rozwiązywaniu. Współczesna uczelnia musi należycie uwzględniać uwarunkowania zewnętrzne, a mianowicie globalizację, wielokulturowość, zagrożenia ekologiczne, szybką komunikację i postęp technologiczny, wzrost negatywnych zjawisk społecznych, takich jak przestępczość, degradacja moralna i terroryzm; rosnący wpływ mediów na życie społeczeństw, antyintelektualizm, relatywizm i radykalny indywidualizm wywołany erą postmodernizmu. Zasady, którymi powinna kierować się współczesna szkoła akademicka, są następujące: dążenie do osiągnięcia najwyższych standardów w dydaktyce, badaniach i innej działalności; pełna swoboda badań naukowych; skupienie się na odkrywaniu prawdy i dzieleniu się nią z innymi; etyczna odpowiedzialność uczonych i profesorów uniwersyteckich; duch obowiązku w edukacji; tworzenie przyjaznych i stabilnych wspólnot akademickich; partnerstwo we współpracy z innymi uczonymi i uniwersytetami; dążenie do integracji wiedzy i wiary chrześcijańskiej. Praca kończy się cytatem z przemówienia papieża Jana Pawła II do rektorów wszystkich polskich szkół akademickich w 1997 r., w którym podkreślił on rolę wrażliwości etycznej dzisiejszych uczonych, dzięki której można zachować więź zarówno między Prawdziwym i Dobrym, jak i wolnością badań naukowych oraz etyczną odpowiedzialnością za ich wyniki.

Słowa kluczowe:

ewolucja uniwersytetu, misja uniwersytetu, wydziały teoogiczne