Historia Kościoła. Przedmiot - metoda - periodyzacja
Kazimierz Dola
Abstrakt
Wizja historii Kościoła zależy od jego koncepcji. Według katolickiej eklezjologii Kościół należy do tajemnic wiary. Jako mistyczne Ciało Chrystusa, jako wspólnota wiary i łaski, jest on rzeczywistością teologiczną. Jako Lud Boży Nowego Przymierza, jako widzialna, zinstytucjonalizowana wspólnota, jest on jednocześnie rzeczywistością historyczną. Historia, jako nauka o przeszłości człowieka, również pozostaje dla nas tajemnicą, ponieważ pochodzenie i cel człowieka i ludzkości pozostaje w mroku. Historyk nie jest w stanie zbadać początku i końca historii. Tylko wiara może dać nam wiedzę o tych rzeczach. Historia to nie tylko przeszłość, ale sięga również do teraźniejszości, więc historyk musi bardzo ostrożnie obchodzić się z historią i tym, co się wydarzyło. Zadaniem historiografii jest zbliżenie nas do pokoleń ludzi z przeszłości, aby móc ich zrozumieć i nawiązać z nimi dialog. Punkt widzenia, z którego należy rozpatrywać historię Kościoła, wiąże się z jego najważniejszym zadaniem i celem, który postawił przed nim Założyciel: możliwie wszystkich ludzi uczynić uczniami Chrystusa i doprowadzić do życia wiecznego. Historiografia Kościoła powinna pokazać, jak to zadanie było rozumiane i realizowane w minionych wiekach. Ma to być postrzegane jednocześnie jako kryterium wyboru tego, co jest analizowane, jak i jako znak rozpoznawczy ważnych wydarzeń w historii Kościoła. Historyk kościelny do badania tego tematu musi stosować wszystkie metody historyczno-krytyczne, tzn. najpierw musi starannie zebrać wszystkie źródła i przeanalizować je krytycznie. Analiza poprzez precyzyjny opis jest najczęściej stosowaną metodą, ponieważ historia należy do nauk opisowych. Następnym ważnym krokiem jest interpretacja, w ramach której historyk kościelny potrzebuje teorii historii, która pozwoli mu zrozumieć zebrane źródła. Taka teoria zakłada: 1) tożsamość Kościoła w ciągu dwóch tysięcy lat jego historii; Kościół zachowuje swoją tożsamość mimo przemian pozostaje ten sam, choć nie taki sam (jak rozwijające ziarno gorczycy); 2) Opatrzność Boską interweniującą w historii; 3) misję Kościoła w historii zbawienia; 4) religijne siły w świadomości ludzi. W świetle tych przesłanek Historia Kościoła wydaje się być raczej dyscypliną teologiczną niż czysto humanistyczną. Podział historii Kościoła na okresy uwzględnia różne obszary kulturowe, w których szerzyło się chrześcijaństwo, oraz ideologie europejskie, z którymi Kościół musiał się skonfrontować.
Słowa kluczowe:
historia Kościoła, metody badawcze, periodyzacjaBibliografia
Alberigo G., Methodologie de l'histoire de l'Eglise en Europe, Revued'histoire ecclesiastique 18(1986), s. 401-420.
Aubert R., Wprowadzenie, w: J. Danielou, H.I. Marrou, Historia Kościoła, t. 1, tłum. M. Tarnowska, Warszawa 1986.
Banaszak M., Historia Kościoła, w: Katolicyzm A - Z, red. Z. Pawlak, Poznań 1989.
Banaszak M., Źródła poznania historycznego, Ateneum Kapłańskie 78(1986) z. 2, s. 207-212.
Bartnik Cz., Kościół, w: Encyklopedia katolicka, t. 9, Lublin 2002.
Bartnik Cz., Problem Kościoła jako przedmiotu historii, Roczniki Teologiczno-Kanoniczneº 22(1975) z. 4, s. 43-54.
Bedouelle G., Kościół w dziejach, tłum. A. Fabiś, Poznań 1994.
Bendel-Maidl L., Uberblick uber den Methodenpluralismus der Gegenwart, w: Geschichte des christlichen Lebensim schlesischen Raum, wyd. J. Kohler, R. Bendel, Munster 2002, s. 79-93.
Bloch M., Pochwala historii czyli o zawodzie historyka, tłum. W. Jedlicka, Warszawa 1960.
Borkowska U., Treści ideowe w dziejach Jana Długosza. Kościół i świat poza Kościołem, Lublin 1983.
Bylina S., Chrystianizacji wsi polskiej u schyłku średniowiecza, Warszawa 2002.
Bylina S., Kultura ludowa Polski i Słowiańszczyzny średniowiecznej, Warszawa 1999.
Conzemius, Kirchengeschichte als nichttheologische Disziplin, Theologische Jahrbuchº 1984.
Górski K., Prawda w historii, Ateneum Kapłańskieº 78(1986) z. 2, s. 234-238.
Harasimowicz J., Sztuka jako wyznanie wiary, w: Chrześcijaństwo w dialogu kultur na ziemiach Rzeczypospolitej, red. S. Wilk, Lublin 2002, s. 471-503.
Heim M., EinfuÈhrung in die Kirchengeschichte, Munchen 2000.
Iserloh E., Kirchengeschichte - einetheologische Wissenschaft, Theologisches Jahrbuch 1984.
J. Kłoczowski, Chrześcijaństwo i historia, Kraków 1990.
Jan Paweł II, Wiara i kultura. Dokumenty, przemówienia, homilie, Lublin 1988.
Jedin H., Handbuch der Kirchengeschichte, t. 1, Freiburg 1985, s. 2-3.
Jedin H., Kirchengeschichte als Theologie und Geschichte, Theologisches Jahrbuch 1984.
Jedin H., Kirchengeschichte ist Theologie und Geschichte, w: Kirchenge-schichte heute, red. R. Kottje, Trier 1970.
Kamiński S., Nauka i filozofia a mądrością, Roczniki Filozoficzne 31(1983) z. 2, s. 24.
Kamiński S., Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1998.
Karłowska-Kamzowa A., Malarstwo śląskie 1250-1450, Wrocław - Warszawa 1979.
Konsystorz Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, Warszawa 1988.
Koselleck R., Standortbindung und Zeitlichkeit. Ein Beitrag zur historiographischen Erschlieûung der geschichtlichen Welt, w: Objektivitat und Parteilichkeit in der Geschichtswissenschaft, red. W.J. Mommsen, J. Rusen, Munchen 1977.
Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, red. B. Geremek, Wrocław - Warszawa 1978.
Kurek J., Eucharystia, biskup i król. Kult św. Stanisława w Polsce, Wrocław 1998 (Acta Universitatis Wratislaviensis No 1923).
Latourelle ÇR., Theologie - science du salut, Bruges - Paris, 1968.
Lazar S., Kierunki badań nad historią religii i Kościoła w aspekcie historycznej socjologii religii, Znak 20(1968) nr 9, s. 1139-1159.
Lexikon der katholischen Dogmatik, red. W. Beinert, Leipzig 1989.
Martins J.S., Świeci i świętość według Jana Pawła II, L'Osservatore Romano (wyd. pol.), 24(2003) nr 9.
Maternicki J., Historia. III. Dziedzina wiedzy, w: Encyklopedia katolicka, t. 6, Lublin 1993, kol. 944.
Newman i jego dzieło. Wybór pism J.H. Newmana, oprac. J. Klenowski, Warszawa 1965.
Olszewski D., Polska kultury religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1996.
Pater M., Rozważania o sensie dziejów, Wrocław 2003.
Pater M., Sens historii i etos historyka, w: Charisteria Tito Górski oblata, red. S. Stabryła, R.M. Zawadzki, Kraków 2003.
Ronikier J., Metodologia historii mentalności w badaniach nad książką i czytelnictwem, w: Książka polska w okresie zaborów, red. M. Kocojowa, Kraków 1991.
Schatz K., Ist Kirchengeschichte Theologie?, w: Theologisches Jahrbuchº 1984, Leipzig1984.
Swieżawski S., Zagadnienia historii filozofii, Warszawa 1966.
Szostek T., Exemplum w polskim średniowieczu, Warszawa1997.
Szostek T., Historia społeczno-religijna, Kwartalnik Historyczny 100(1993) nr 4, s. 269-281.
Topolski J., Wprowadzenie do historii, Poznań 1998.
Weiler A., Historia Kościoła jako Selbstverstaendnis der Kirche, Concilium. Międzynarodowy Przegląd Teologiczny 1-10 (1971), Poznań 1972.
Wolf H., Seiler J., Kirchen - und Religionsgeschichte, w: Aufriû der Historischen Wissenschaften, t.3: Sektoren, wyd. M. Maurer, Stuttgart 2004.
Zieliński Z., Polskie metodologie historii a historia Kościoła, w: Państwo – Kościoł - Niepodlegość, red. J. Skarbek, J. Ziółek, Lublin 1986.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
