Metodologia badań nad monodią liturgiczną
Ireneusz Pawlak
Abstrakt
Przez monodię liturgiczną rozumie się pieśni w jednym głosie, które nie wymagają akompaniamentu instrumentalnego. Obejmuje ona przede wszystkim: pieśni gregoriańskie, repertuar neogregoriański oraz jednogłosowy repertuar liturgiczny w językach narodowych. Główne metody analizy monodii zostały przyjęte przez nauki historyczne (heurystyka i metody pośrednie: filologiczne, geograficzne, porównawcze, indukcyjne i redukcyjne). W muzykologii średniowiecznej znaczenie zyskała metoda genealogiczna stosowana do określania tzw. rodziny rękopisów, czyli przypisywania ich do ściśle określonego kręgu geograficznego i kulturowego. Obecnie metoda ta jest powszechnie stosowana. Bez wątpienia zatem metoda porównawcza ma pierwszeństwo. Poniżej przedstawiono metodę opartą na aspekcie modalnym chorału gregoriańskiego. Opiera się ona na analizie typów skali melodii. Dlatego też koncentruje się bardziej na końcówkach utworów, niż na podkreślaniu tzw. struktur melodycznych, zwłaszcza początkowych. Pełna metoda analizy nie została jeszcze opracowana w kontekście śpiewu neogregoriańskiego. Opiera się ona dotychczas na badaniach nad związkiem melodii z tekstem (użycie melizmów, dynamiczny akcent). Melodia bada interwały, płynność ruchu dźwiękowego, naprzemienność trybów, przyjęcie zasady piątej tonalności (zamiast obecnej tonalności kwartalnej). Kolejne analizy monodii liturgicznej mogą przynieść zarówno korektę obecnych metod, jak i opracowanie zupełnie nowych metod analizy.
Słowa kluczowe:
monodia, liturgia, monofonia, traktatBibliografia
Bernagiewicz R., Communiones graduału rzymskiego in statu nascendi i w obliczu rodzącej się diastemii, Lublin 2004.
Biegański K., Woronczak J., Missale Plenarium Bibl. Capit. Gnesnensis 149. Musicologicaland philological Analyses (Antiquitates Musicae in Polonia, vol. XI), Warszawa 1972.
Bodzioch B., Antyfonarze Andrzeja Piotrowczyka z lat 1600-1645 jako przekaz polskichtradycji liturgiczno-muzycznych na przykładzie oficjów rymowanych. (Studium źródłoznawczo-muzykologiczne), Lublin 2005 (kompis rozprawy doktorskiej).
Bosse D., Untersuchung einstimmigen mittelalterischer Melodien zum Gloria in excelsis Deo, Regensburg1955.
Bukofzer M., Muzyka w epoce baroku, Warszawa 1970.
Crocker J., Gregorian studies in the Twenty First century, Plainsong and Medieval Music 1995 vol. 4.
Falvy Z., Drei Reimoffizien aus Ungarn und ihre Musik, Budapest 1965.
Froger J., L'edition critique de l'¹Antiphonale Missarumº par les moines de Solesmes, Etudes gregorieÂnnes, 1954 nr 1, s. 153.
Hankeln R., Antiphonen su ddeutscher Heiligen-Offizium des Hochmittelalters, w: International Musicological Society Group Cantus Planus, Papers read at the 9thMeeting. Esztergom and Visegrad 1998, red. L. Dobszay, Budapest 2001, s. 151-172.
Hasła: Monodia; Monodyczny styl; Monofonia, w: Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Warszawa 1995.
Hiley D. (Chorał gregoriański i neogregoriański. Zmiany stylistyczne w śpiewach oficjów ku czci świętych średniowiecznych, Muzyka 48(2003) nr 2, s. 3-15.
Hiley D., The Historia of St. Julian by Laetald of Micy. Some comments and questions about a North French office the early eleven century, w: Divine Office in the Latin Middle Ages. Metho-dology and Source Studies, Regional Developments, Hagiography .Written in Honour of Professor Ruth Steiner, red. M.E. Fassler, R.A. Baltzer, Oxford 2000, s. 444-462.
Kurbisówna B., Osiągniecia i postulaty w zakresie źródeł historycznych, Studia źródłoznawcze 1957 t. 1, s. 57.
Le graduel Roman. Edition critique par les moines de Solesmes, t. 2, 1975; t. 4, cz. 1, 1960, cz. 2, 1962.
Maciejewski T., Graduał z Cheømna, w: Musica mediiaevi, t. 4, red. J. Morawski, Kraków 1973.
Melnicki M., Das einstimmige Kyrie des lateinischen Mittelalters, Regensburg 1955.
Miazga T., Die Melodien deseinstimmigen Credo der romisch-khatolischen lateinischen Kirche, Graz 1976.
Ogrodzińska A., Solesmeńska odnowa chorału gregoriańskiego w XIX i na początku XX wieku, w: Muzyka sakralna, cz. 2, red. J. Masłowska, Warszawa 2004.
Pikulik J., Indeks sekwencji w polskich rękopisach muzycznych. Sekwencje zespołu rękopisów tarnowskich, Warszawa 1974.
Pikulik J., Indeks śpiewów Ordinarium Missae w graduałach polskich do 1600 r., w: Muzykareligijna w Polsce, t. 2, red. J. Pikulik, Warszawa 1978, s. 139-271.
Pikulik J., Klasyczne formy chorału gregoriańskiego oraz monodii liturgicznej, w: Muzyka sakralna. Materiały z seminarium Gaude Mater, Warszawa 1998, s.17-24.
Pikulik J., Monodia liturgiczna w średniowiecznej Polsce. Stan badań, metoda, postulaty, w: Stan badań nad muzyką religijną w kulturze polskiej, red. J. Pikulik, Warszawa 1973, s. 31-32.
Schlager K.H., The matischer Katalog der altesten Alleluja-Melodien aus Handschriften des 10 .und 11. Jahrhundertsangenommen des ambrosianische, altro mische und alt-spanische Repertoire, Mu Ènchen 1965.
Ścibor J., Geneza struktur modalnych chorału gregoriańskiego w świetle traktatów enchiria dis, Lublin 1993.
Sowulewska H., Graduał gnieźnieński ms.195 i krakowski ms.45 w średniowiecznej tradycji muzycznej, w: Muzyka religijna w Polsce, t. 5, red. J. Pikulik, Warszawa 1993, s. 159-234.
Sowulewska H., Polskie graduały norbertańskie, w: Muzyka religijna w Polsce,t.8, red. J. Pikulik, Warszawa 1985.
Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 1983.
Thannabaur P.J., Das einstimmige Sanctus der ro mischen Messe in der handschriflichenberlieferung vom 10. bis zum 16. Jahrhundert, Nurnberg 1967.
Topolski J., Metodologia historii, Warszawa 1968.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
