Polish Bible
Dariusz Kotecki
Abstract
Since the adoption of Christianity in Poland, the Bible has actively shaped the culture and religiousness of the Polish people. Translations of the Bible into the Polish language, as was the case with translations into national languages in other countries, counted among the most important areas of writing. Appearing as early as the Middle Ages, they mainly covered the Book of Psalms (St. Florian’s Psalter, the Pulawy Psalter, and the Cracow Psalter). The first translations of the entire Holy Bible into Polish were the Catholic Leopolita Bible and the Protestant Brest Bible. The Wujek Bible, published in Cracow in 1599, exerted the broadest and most powerful influence, defining the Polish culture and biblical language, and was effec- tively superseded with the publication of the Millennium Bible (1965). For the Protestants, the Brest Bible was replaced by the Gdansk Bible, which remained in use until as late as 1975, when the Warsaw Bible appeared. Today, the Millennium Bible plays the role of the Polish Bible, although it pro2oundly lacks the authority and impact of the Wujek Bible. For its influence to become comparable to that of the Wujek Bible, it would have to become a reference translation, and the 2ive conse- cutive editions have hardly reinforced its position.
Keywords:
polskie przekłady Biblii, Biblia, Biblia BrzeskaReferences
Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B" oryginalnego tekstu z XVI w. i wstęp (Prymasowska Seria Biblijna), Warszawa 1999.
Bień kowska D., Jak Jakub Wujek Pismo święte na język polski przekładał, ,,Bobolanum" 9(1998), s. 27-52.
Brückner A., Psałterze polskie do polowy XVI wieku, ,,Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego (Polskiej) Akademii Umiejętności" 34(1902), s. 257-339.
Brückner A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1903.
Bukowski K., Biblia a literatura polska, Poznań 1988.
Chmiel J., „Polszczyzna natchniona". Sesja w UJ w 400-lecie śmierci Ks. Jakuba Wujka, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 52(1999) nr 3, s. 213-214.
Chmiel J., 400-lecie Biblii ks. Jakuba Wujka SJ, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 52(1999) nr 1, s. 1-7.
Chmiel J., Młodos'c' i wyksztalcenie ks. Jakuba Wujka, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 355-358.
Chrostowski W., Biblia polska, w: Chrześcijaństwo a kultura, red. R. Bartnicki, W. Kawecki, Warszawa 2006.
Chrostowski W., Biblistyka katolicka w Polsce na progu XXI wieku, w: Katolicki komentarz biblijny, red. (wyd. oryg.) R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, red. (wyd. pol.) W. Chrostowski, Warszawa: 2001, s. 1755-1785.
Chrostowski W., Geneza i oddziaływanie Biblii ks. Jakuba Wujka, w: Pan moim sświatłem. Ksie,ga pamia,tkowa dla Ksie,dza Profesora Jerzego Chmiela w 65 rocznice, urodzin, zebrał i oprac. W. Chrostowski, Warszawa 2000, s. 100-125.
Chrostowski W., U początków tradycji Sympozjó w Biblistów Polskich, ,,Zeszyty Naukowe Stowarzyszenia Biblisto' w Polskich" 3(2006), s. 291-311.
Dąbek T. M., Śp. o. prof. dr hab. Augustyn Jankowski OSB i Biblia Tysiąclecia, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 59(2006), s. 235-239.
Dąbrowski E., Nowy polski przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych. Krytyczna ocena tzw. Biblii Tysiąclecia, Londyn 1967.
Dobrzycki S., „Psałterz" Kochanowskiego. Jego powstanie, źródła i wzory, RWFPAU 48(1911), s. 1-144.
Frankowski J., Biblia Tysia,clecia - jej wartości i znaczenie (konfrontacja z ocena, ks. E. Dąbrowskiego), ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny 23(1970), s. 76-87.
Frankowski J., Słowo wstępne autora transkrypcji, w: Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B" oryginalnego tekstu z XVI w, Prymasowska Seria Biblijna, Warszawa 1999, s. XX.
Gębarowicz M., Psałterz floriański i jego geneza, Wrocław 1965.
Górski K., Nowy Testament Szarffenbergera, Lublin 1958, s. 199-220.
Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tł. R. Popowski, M. Wojciechowski, Warszawa 1994.
Grzybek S., Ks. Jakub Wujek jako biblista i teolog, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 305-314.
Hanelt T., Ks. Jakub Wujek w zakonie jezuito'w, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 358-360.
Jankowski A., Jak powstała „Biblia Tysiąclecia", ,,Biuletyn Ekumeniczny" 1(1972) nr 4, s. 30-42.
Karpyluk M., Staropolskie tłumaczenia Biblii jako źródlo do przyszłego słownika naszej terminologii religijnej, w: Biblia a kultura Europy. 2000 lat chrześcijaństwa, red. M. Kamińska, E. Małek, Łódź 1992, t. 1, s. 95-103.
Kossowka M., Biblia w języku polskim, t. 2, Poznań 1969.
Kossowska M., Biblia w języku polskim, Poznań 1968.
Kowalska D., Styl Psałterza floriańskiego na tle porównawczym, Łódź 2003.
Koziara S., Biblia Wujka w języku i kulturze polskiej, ,,Konspekt” 2003 nr 14/15, s. 129-133.
Księgi greckie. Przekład interlinearny z kodem gramatycznym i indeksem form podstawowych, tł. M. Wojciechowski, Warszawa 2008.
Kwilecka I., Staropolskie przekłady Biblii jako czynnik sprawczy zmian językowych, w: Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych, Warszawa 1994, s. 61-70.
Kwilecka I., Z badań nad staropolskim słownictwem biblijnym, ,,Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej" 23(1985), s. 49-60.
Langkammer H., Polski przekład Biblii Wujka na tle zmagań i potrzeb religijno-teologicznych ówczesnego Kościoła w Polsce, ,,Bobolanum" 9(1998), s. 54-63.
Małkowski K., Przegląd najdawniejszych pomników języka polskiego, Warszawa 1872.
Merczyng H., Szymon Budny jako krytyk tekstów biblijnych, Kraków 1913.
Misiurek J., Czechowic Marcin, w: Encyklopedia Katolicka, red. R. Łukaszyk i in., t. 3, Lublin 1979, kol. 792-794.
Nowy Testament. Przekład na Wielki Jubileusz roku 2000, tł. R. Popowski, Warszawa 2000.
Peter M., Psałterz w wersji Jana z Czarnolasu, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny" 34(1981) nr 5, s. 257-262.
Pięcioksiąg hebrajsko-polski. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracja, oraz indeksem rdzeni, oprac. A. Kuśmirek, Warszawa 2003.
Pismo S'wie,te Nowego Testamentu. Wste,p-przeklad z oryginalu-komentarz, red. E. Da,browski, F. Gryglewicz, Poznan' 1958-1979.
Pismo S'wie,te Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z je,zyko'w oryginalnych, oprac. Zespo' ł Biblisto' w Polskich z inicjatywy Benedyktyno' w Tynieckich, Poznan' 2000.
Pismo S'wie,te Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z je,zyko'w oryginalnych z komentarzem, Czeęstochowa 2008.
Pismo S'wie,te Starego Testamentu. Wste,p-przeklad z oryginalu-komentarz, red. S. Łach, L. Stachowiak, Poznan' 1961.
Poplatek J., Obecny stan badan' nad ż yciem Jakuba Wujka T. J, ,,Polonia Sacra" 3(1950) nr 1-2, s. 20-65.
Prorocy. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracja, i indeksem słów hebrajskich, oprac. A. Kuśmirek, Warszawa 2008.
Rospond S., Psalterz florian'ski a tak zwana Karta Medycka czy S'widzin'skiego, Wrocław 1953.
Sawicki S., „Biblia" Wujka w kulturze polskiej, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 315-320.
Sienkiewicz H., Wybór nowel i opowiadań, oprac. T. Bujnicki (BN, Seria 1, nr 231), Wrocław 1988.
Skrzyniarz R., Najstarsze próby tłumaczenia Biblii na język polski w kazaniach świętokrzyskich, ,,Roczniki Teologiczne" 44(1997) z. 4, s. 17-28.
Smereka W., Ruch biblijny w Polsce, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1(1948), s. 97-101.
Smereka W., Zarys bibliograficzny najważniejszych wydań Biblii ks. Wujka 1593-1950, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 3(1950), s. 64-91.
Starnowski J., Czterechsetlecie Biblii Jakuba Wujka. Refleksje rocznicowe, ,,Bobolanum" 9(1998), s. 65-82.
Szeruda J., Biblia Gdańska i inne tłumaczenia, w: http:IIwww.luteranie.plIwwwIbibliote-kaIdpismaIszeruda1.htm, s. 1.
Szeruda J., Geneza i charakter Biblii Gdańskiej, Warszawa 1932.
Tronina A., Tekst Pisma S'wie,tego, w: Wste,p ogo'lny do Pisma S'wie,tego, red. J. Szlaga, Poznań-Warszawa 1986, s. 150-183.
Warzecha J., Uwagi i refleksje na marginesie przekładu Starego Testamentu w Biblii warszawsko-praskiej, ,,Collectanea Tthologica" 69(1999) nr 1, s. 21-32.
Witkowska A., Biblia - przekłady polskie, w: Encyklopedia Katolicka, red. F. Gryglewicz, t. 2, Lublin 1976, kol. 409-414.
Wojciechowski M., O biblistyce w Polsce, ,,Zeszyty Naukowe Stowarzyszenia Biblistów Polskich" 4(2007) nr 4, s. 253-260.
Wojtyska H., Albrecht Pruski, w: Encyklopedia Katolicka, red. F. Gryglewicz, t. 1, Lublin 1973, kol. 313-314.
Zawiszewski E., Dzieje Biblii Wujkowej, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 368-372.
Ur. 1966; kapłan diecezji torun´skiej, absolwent Papieskiego Instytutu Biblijnego oraz Papieskiego Uniwersytetu Gregorian´skiego w Rzymie; profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; kierownik Zakładu Egzegezy i Teologii Nowego Testamentu w Katedrze Biblistyki Wydziału Teologicznego UMK; od 2005 prodziekan tegoz˙ Wydziału. Autor kilkudziesie˛ ciu artykuło´w naukowych i trzech pozycji ksia˛z˙kowych. Redaktor naczelny rocznika „Biblica et Patristica Thoruniensia”. Członek zwyczajny Stowarzyszenia Biblisto´w Polskich.
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivs 4.0 International License.
