Typology and Topography of Early Christian Baptisteries. An Attempt at a Theological and Historical Perspective
Piotr Szczur
The John Paul II Catholic University of Lublin , Polandhttps://orcid.org/0000-0003-3011-3404
Abstract
The article addresses a significant research problem related to the typology and topography of early Christian baptisteries. After the historical and philological introduction, two main issues are discussed. The first is to present various architectural forms of baptisteries and their decorations. The second is to discuss the topography of baptisteries in church complexes. In conclusion, it was emphasized that in antiquity there was no type of building that would be characteristic of Christian baptisteries, and would clearly indicate the liturgical purpose of the building. The erection of baptisteries was also not guided by Christian symbolism, but existing architectural patterns were used, which the space could be adapted to the rites celebrated in them. It was also pointed out that there were no strictly defined rules for the location of baptistery in church complexes, because they were erected in various connections with the central object, which is the church. The Christian and liturgical purpose of the objects is indicated primarily by their decoration with a Christian theme and their location in the complexes of church buildings.
Keywords:
baptistery, baptism, ancient architecture, early Christian artReferences
Ambrosius Mediolanensis, Epistula 76, red. M. Zelzer, CSEL 82/3, Vindobonae 1982, s. 108-125, tł. P. Nowak, Ambroży z Mediolanu, Listy, t. 3, BOK 29, Kraków 2012, s. 95-107.
Athanasius Alexandrinus, Epistula encyclyca, PG 25, 221-240, tł. P. Szewczyk, Św. Atanazy Aleksandryjski, List encykliczny do biskupów, „Vox Patrum” 56 (2011) s. 567-578.
Carmina Latina Epigraphica, t. 2, red. F. Bücheler, Lipsiae 1897.
Chronicon Paschale, PG 92, 69-1028.
Didache, red. W. Rordorf – A. Tuilier, SCh 248, Paris 1978, tł. A. Świderkówna, Nauka dwunastu Apostołów (Didache), w: Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, opr. M. Starowieyski, BOK 10, Kraków 1998, s. 33-44.
Gelasius, Epistula 14 (Ad episcopos per Lucaniam, Britios et Siciliam constitutis), wyd. łacińsko-polskie, tł. B. Frontczak, opr. A. Baron – H. Pietras, ŹMT 62 = SCL 6, Kraków 2011, s. 305-317.
Inscriptiones Latinae Christianae veteres, t. 1, red. E. Diehl, Berolini 1925.
Itinerarium a Burdigala Hierusalem usqe, red. P. Geyer – O. Cuntz, CCL 175, Turnhout 1965, s. 1-26, tł. P. Iwaszkiewicz, Opis podróży z Burdigali do Jerozolimy, „Meander” 46/1-2 (1991) s. 66-75.
Iustinus Martyr, Apologia I, PG 6, 328-470, tł. L. Misiarczyk, Justyn Męczennik, 1 Apologia, w: Justyn Męczennik, 1 i 2 Apologia. Dialog z żydem Tryfonem, Warszawa 2012, s. 43-89.
Joannes Chrysostomus, Sermo post reditum a priore exsilio, PG 52, 443-448.
Joannes Malalas, Chronographia, PG 97, 9-790.
Joannes Moschos, Pratum spirituale, PG 87, 2851-3112, tł. J. Brylowski, Św. Jan Moschos, Łąka duchowa, w: Św. Jan Klimak, Słowo do pasterza. Św. Jan Moschos, Łąka duchowa, Warszawa 2013, s. 63-363.
Leo Magnus, Epistula 16 (Ad universos episcopos per Sicilliam constitutos), tł. B. Frontczak, opr. A. Baron – H. Pietras, ŹMT 62 = SCL 6, Kraków 2011, s. 55-61.
Liber Pontificalis, tł. P. Szewczyk (1-90) – M. Jesiotr (91-96), Księga Pontyfików 1-96 (do roku 772), opr. M. Ożóg – H. Pietras, ŹMT 74 = SCL 9, Kraków 2014.
Palladius, Dialogus de vita Iohannis Chrysostomi, red. A.-M. Malingrey, SCh 341, Paris 1988.
Papyrus Oxyrhynchus 147, tł. B.P. Grenfell – A. Hunt, The Oxyrhynchus Papyri, cz. 1, London 1898, s. 231.
Plinius, Epistulae, red. W. Melmoth – W.M.L. Hutchinson, Pliny, Letters, t. 1, LCL 54, Cambridge – London 1961.
Polybius episcopus Rhinocorurorum, Vita S. Epiphanii Constantiensis episcopi, PG 41, 73-113.
Sidonius Apollinaris, Epistulae, red. W.B. Anderson, w: Sidonius, Poema and Letters, t. 1, LCL 296, Cambridge – London 1963, s. 331-482, tł. M. Brożek, Sydoniusz Apolinary, Listy i wiersze, Biblioteka Przekładów z Literatury Starożytnej 14, Kraków 2004, s. 3-192.
Siricius, Epistula 1 (Ad Himerio Tarraconensi episcopo), tł. A. Caba, Acta synodalia ab anno 381 ad annum 431 = Dokumenty synodów od 381 do 431 roku, opr. A. Baron – H. Pietras, ŹMT 52 = SCL 4, Kraków 2010, s. 35-43.
Socrates, Historia ecclesiastica, red. G.C. Hansen. SCh 506 (Livre VII), Paris 2007, tł. S.J. Kazikowski, Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, Warszawa 1986.
Sophronius Hierosolymitanus, Narratio miraculorum ss. Cyri et Johannis, PG 87, 3424‑3676.
Tertullianus, De baptismo, red. A. Reifferscheid – G. Wissowa, CSEL 20, Pragae – Vindobonae – Lipsiae 1890, s. 201-218, tł. E. Stanula, Tertulian, O chrzcie, PSP 5, Warszawa 1970, s. 133-154.
Testamentum Domini nostri Iesu Christi, red. I.E. Rahmani, Testamentum Domini nostri Jesu Christi, Moguntiae 1899.
Angelis D’Ossat G. De, Tipologia architettonica dei battisteri paleocristiani, „Corsi di cultura sull’arte ravennate e bizantina” 10 (1963) s. 127-129.
Bagatti B., I battisteri della Palestina, w: Actes du Ve Congrès International d’Archéologie Chrétienne, Aix-en-Provence, 13-19 septembre 1954, Studi di antichità cristiana 22, Città del Vaticano 1957, s. 213-222.
Ben Pechat M., The Paleochristian Baptismal Fonts in the Holy Land. Formal and Functional Study, „Liber Annuus” 39 (1989) s. 165-188.
Bierbaum K.L., Die Ausstattung des Lateranbaptisteriums unter Urban VIII, Studien zur internationalen Architektur- und Kunstgeschichte 111, Petersberg 2014.
Bisconti F., L’iconografia dei battisteri paleocristiani in Italia, w: L’edificio battesimale in Italia. Aspetti e problemi. Atti dell’VIII Congresso Nazionale di Archeologia Cristiana. Genova, Sarzana, Albenga, Finale Ligure, Ventimiglia 21-26 settembre 1998, Atti dei Convegni 5, Bordighera 2001, s. 405-440.
Biscop J.L. – Sodini J.-P., Travaux à Qal’at Sem’an, w: Actes du XIe Congrès International d’Archéologie Chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève et Aoste, 21-28 septembre 1986, t. 2, Studi di antichità cristiana 41, Città del Vaticano – Rome 1989, s. 1675-1695.
Blaauw S. De, Cultus et decor. Liturgia e architettura nella Roma tardoantica e medievale, Città del Vaticano 1994.
Blaauw S. De, Kultgebäude, w: Reallexikon für Antike und Christentum, t. 20, Stuttgart 2008, k. 227-393.
Brandt O., Battisteri oltre la pianta. Gli alzati di nove battisteri paleocristiani in Italia, Studi di Antichità Cristiana 64, Città del Vaticano 2012.
Brandt O., Il Battistero lateranense da Costantino a Ilaro. Un riesame degli scavi, „Opuscula Romana” 22-23 (1997-1998) s. 7-65.
Brandt O., Understanding the Structures of Early Christian Baptisteries, w: Ablution, Initiation, and Baptism: Late Antiquity, Early Judaism, and Early Christianity, red. D. Hellholm – T. Vegge – Ø. Norderval – C. Hellholm, Beihefte zur Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft 176, Berlin – Boston 2011, s. 1587-1609. (Crossref)
Brandt O. – Guidobaldi F., Il Battistero Lateranense: Nuove interpretazioni delle fasi strutturali, „Rivista di Archeologia Cristiana” 84 (2008) s. 189-282.
Bruyne L. De, La décoration des baptistères paléochrétiens, w: Miscellanea Liturgica in honorem L.C. Mohlberg, Bibliotheca Ephemerides Liturgicae 22, Roma 1948, s. 189-220.
Bukowiecki E. – Dessales H. – Dubouloz J., Ostie, l’eau dans la ville. Châteaux d’eau et réseau d’adduction, Collection de l’École franç aise de Rome 402, Roma 2008.
Büyükkolanci M., Zwei neugefundene Bauten der Johannes-Kirche von Ephesos: Baptisterium und Skeuophylakion, „Istanbuler Mitteilungen” 32 (1982) s. 236-257.
Cantino Wataghin G. – Cecchelli M. – Pani Ermini L., L’edificio battesimale nel tessuto della città tardo antica, w: L’edificio battesimale in Italia. Aspetti e problemi. Atti dell’VIII Congresso Nazionale di Archeologia Cristiana. Genova, Sarzana, Albenga, Finale Ligure, Ventimiglia 21-26 settembre 1998, Atti dei Convegni 5, Bordighera 2001, s. 231-265.
Cirsone G., I battisteri paleocristiani di Roma: analisi architettonica e topografica, Roma 2011-2012.
Cuscito G., Epigrafi di apparato nei battisteri paleocristiani d’Italia, w: L’edificio battesimale in Italia. Aspetti e problemi. Atti dell’VIII Congresso Nazionale di Archeologia Cristiana. Genova, Sarzana, Albenga, Finale Ligure, Ventimiglia 21-26 settembre 1998, Atti dei Convegni 5, Bordighera 2001, s. 441-466.
Deichmann F.W., Baptisterium, w: Reallexikon für Antike und Christentum, t. 1, Stuttgart 1950, k. 1157-1167.
Deman E.B. van, The Atrium Vestae, Washington 1909.
Dirven L., The Palmyrenes of Dura-Europos. A Study of Religious Interaction in Roman Syria, Religions in the Graeco-Roman World 138, Leiden – Boston – Köln 1999. (Crossref)
Dölger F.J., Zur Symbolik des altchristlichen Tauhauses, w: F.J. Dölger, Antike und Christentum. Kultur und religionsgeschichtliche Studien, t. 4, Münster in Westfalen 1934, s. 153-187.
Eyice S., Le baptistère de Ste Sophie d’Istanbul, w: Atti del IX Congresso Internazionale di Archeologia Cristiana, Roma 21-27 settembre 1975, t. 2, Studi di antichità cristiana 32, Città del Vaticano 1978, s. 258-273.
Falla Castelfranchi M., Battisteri e pellegrinaggi, w: Akten des XII. Internationalen Kongresses für Christliche Archäologie, Bonn 22-28 September 1991, Studi di antichità cristiana 52, Città del Vaticano 1995, s. 234-248.
Falla Castelfranchi M., Battistero, w: Enciclopedia dell’arte medievale, t. 3, Roma 1992, s. 214-222.
Falla Castelfranchi M., ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΑ. Intorno ai più noti battisteri dell’Oriente, Quaderni dell’istituto di archeologia e storia antica, Università degli studi ‘G. D’Annunzio’, Chieti, Monografia 1, Roma 1980.
Farrar L., Gardens of Italy and the Western Provinces of the Roman Empire 4th Century BC-4th Century AD, BAR International Series 650, Oxford 1996. (Crossref)
Ferguson E., Baptism in the Early Church. History, Theology, and Liturgy in the First Five Centuries, Grand Rapids 2009.
Février P.-A., Baptistères, martyrs et reliques, „Rivista di Archeologia Cristiana” 62 (1986) s. 109-138.
Filarska B., Baptysterium mediolańskie, „Vox Patrum” 14 (1988) s. 119-124. (Crossref)
Fiocchi Nicolai V. – Gelichi S., Battisteri e chiese rurali (IV-VII secolo), w: L’edificio battesimale in Italia. Aspetti e problemi. Atti dell’VIII Congresso Nazionale di Archeologia Cristiana. Genova, Sarzana, Albenga, Finale Ligure, Ventimiglia 21-26 settembre 1998, Atti dei Convegni 5, Bordighera 2001, s. 303-384.
Greek-English Lexicon, red. H.G. Liddell – R. Scott, Oxford 1958.
Grossmann P., Die durch liturgische Änderungen veranlassten Umbauten im Baptisterium von Abū Mīnā, w: Architektur und Liturgie. Akten des Kolloquiums vom 25. bis 27. Juli 2003 in Greifswald, red. M. Altripp – C. Nauerth, Wiesbaden 2006, s. 83-89.
Grossmann P., Neue frühchristliche Funde aus Ägypten, w: Actes du XIe Congrès International d’Archéologie Chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève et Aoste, 21-28 septembre 1986, t. 2, Studi di antichità cristiana 41, Città del Vaticano – Rome 1989, s. 1843-1908.
Guyon J., Baptistères et groupes épiscopaux de Provence. Élaboration, diffusion et devenir d’un type architectural, w: Actes du XIe Congrès International d’Archéologie Chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève et Aoste, 21-28 septembre 1986, t. 2, Studi di antichità cristiana 41, Città del Vaticano – Rome 1989, s. 1427-1449.
Guyon J., Le premiers baptistères des Gaules (IVe-VIIIe siècles), Roma 2000.
Ippoliti A., Il Battistero di S. Giovanni in Laterano, Processi costruttivi dell’architettura, Roma 2015.
Jensen R.M., Living Water: Images, Symbols, and Settings of Early Christian Baptism, Supplements to Vigiliae Christianae 105, Leiden – Boston 2011. (Crossref)
Kalinowski Z., O pozachrzcielnych funkcjach baptysteriów wczesnochrześcijańskich i chrzcielnic wczesnośredniowiecznych, w: Miejsca chrztów, urządzenia baptyzmalne i ceremoniał chrzcielny od starożytności chrześcijańskiej do soboru trydenckiego, red. A.M. Wyrwa, Poznań – Dziekanowice 2016, s. 41-69.
Khatchatrian A., Les baptistères paléochrétiens. Plans, notices et bibliographies, Collection chrétienne et byzantine, Paris 1962.
Khatchatrian A., Origine et typologie des baptistères paléochrétiens, Mulhouse 1982.
Klauser T., Taufet in lebendigem Wasser! Zum religions- und kulturgeschichtliches Verständnis von Didache 7,1-3, w: Pisciculi. Studien zur Religion und Kultur des Altertums. Franz Joseph Dölger zum sechzigsten Geburtstage dargeboten von Freunden, Verehrern und Schülern, Antike und Christentum. Ergänzungsband 1, Münster in Westfalen 1939, s. 157-164 = T. Klauser, Gesammelte Arbeiten zur Liturgiegeschichte, Kirchengeschichte und Christlichen Archäologie, Jahrbuch für Antike und Christentum. Ergänzungsband 3, Münster in Westfalen 1977, s. 177-183.
Korol D. – Rieckesmann J., Neues zu den alt- und neutestamentlichen Darstellungen im Baptisterium von Dura-Europos, w: Ablution, Initiation, and Baptism: Late Antiquity, Early Judaism, and Early Christianity, red. D. Hellholm – T. Vegge – Ø. Norderval – C. Hellholm, Beihefte zur Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft 176, Berlin – Boston 2011, s. 1611-1672. (Crossref)
Krautheimer R. – Corbett S. – Frazer A.K., Corpus basilicarum christianarum Romae. Le basiliche paleocristiane di Roma (IV-IX sec.), t. 5, Monumenti di antichità cristiana 2a series, Città del Vaticano 1977.
L’edificio battesimale in Italia. Aspetti e problemi. Atti dell’VIII Congresso Nazionale di Archeologia Cristiana. Genova, Sarzana, Albenga, Finale Ligure, Ventimiglia 21-26 settembre 1998, Atti dei Convegni 5, Bordighera 2001.
Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961.
Leclercq H., Baptistère, w: Dictionnaire d’archéologie chrétienne et de liturgie, t. 2, Paris 1924, k. 382-469.
Letzner W., Römische Brunnen und Nymphaeen in der westlichen Reichshälte, Charybdis 2, Münster 1990.
Locicero M.A., Liquid Footprints: Water, Urbanism, and Sustainability in Roman Ostia, Archaeological Studies Leiden University 46, Leiden 2020.
Longosz S., Wstęp, w: Św. Atanazy Aleksandryjski, List encykliczny do biskupów, „Vox Patrum” 56 (2011) s. 559-566. (Crossref)
Lukken G. – Searle M., Semiotics and Church Architecture, Kampen 1993.
Łysik M., Wczesnochrześcijańskie baptysteria Prowansji, „Roczniki Humanistyczne” 51/4 (2003) s. 171-211.
MacDonald W.L., The Architecture of the Roman Empire, t. 1: An Introductory Study, New Haven – London 1965.
Menander H. – Brandt O. – Appetechia A. – Thorén H., The Lateran Baptistery in Three Dimensions. A Pilot Study in Building Archaeology of the Lateran Baptistery in Rome, Linköping 2010.
Menis G.C., Il battesimo ad Aquileia nella prima metà del IV secolo, w: L’edificio battesimale in Italia. Aspetti e problemi. Atti dell’VIII Congresso Nazionale di Archeologia Cristiana. Genova, Sarzana, Albenga, Finale Ligure, Ventimiglia 21-26 settembre 1998, Atti dei Convegni 5, Bordighera 2001, s. 685-708.
Neuerburg N., L’architettura delle fontane e dei ninfei nell’Italia antica, Napoli 1965.
Nielsen I., Thermae et Balnea. The Architecture and Cultural History of Roman Public Baths, Aarhus 1990.
Notes on the Sanctuary of St. Symeon Stylites at Qalʻat Simʻān, red. E. Loosley Leeming – J. Tchalenko, Texts and Studies in Eastern Christianity 12, Leiden – Boston 2019.
Ofrasio T., The Baptistery and the Baptismal Font: Symbolism and Pastoral Relevance, „Landas” 6/1 (1992) s. 18-36.
Ożóg M., Baptysteria w „Liber Pontificalis”, cz. 1: Baptysterium Laterańskie, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 34 (2014) s. 301-311.
Ożóg M. – Pietras H., Baptysteria w titulusach oraz innych bazylikach papieskich w relacji „Liber Pontificalis”, w: Miejsca chrztów, urządzenia baptyzmalne i ceremoniał chrzcielny od starożytności chrześcijańskiej do soboru trydenckiego, red. A.M. Wyrwa, Poznań – Dziekanowice 2016, s. 25-40.
Palol P. de, El baptisterio en el ámbito arquitectónico de los conjuntos episcopales urbanos, w: Actes du XIe Congrès International d’Archéologie Chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève et Aoste, 21-28 septembre 1986, Studi di antichità cristiana 41, Città del Vaticano 1989, s. 559-605.
Pelliccioni G., Le nuove scoperte sulle origini del battistero lateranense, Atti della Pontificia Accademia Romana di Archeologia serie 3. Memorie 12/1, Città del Vaticano 1973.
Peppard M., The World’s Oldest Church: Bible, Art, and Ritual at Dura-Europos, Syria, Synkrisis, New Haven 2016. (Crossref)
Pietras H., Baptysteria rzymskie w „Liber Pontificalis”, cz. 2: Baptysterium w Bazylice św. Piotra, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 34 (2014) s. 313-320.
Quacquarelli A., L’ogdoade patristica e i suoi riflessi nella liturgia e nei monumenti, Bari 1973.
Ricciardi M.A., La civiltà dell’acqua in Ostia Antica, Roma 1996.
Ristow S. von, Frühchristliche Baptisterien, Jahrbuch für Antike und Christentum. Ergänzungsband 27, Münster in Westfalen 1998.
Słownik grecko-polski, t. 1-4, red. Z. Abramowiczówna, Warszawa 1958-1965.
Słownik łacińsko-polski, t. 1-5, red. M. Plezia, Warszawa 2007.
Sodini J.-P., Qal’at Sem’an: Quelques données nouvelles, w: Akten des XII. Internationalen Kongresses für Christliche Archäologie, Bonn 22-28 September 1991, Studi di antichità cristiana 52, Città del Vaticano 1995, s. 348-368.
Šonje A., Krstionice graðevnog ansambla Eufrazijeve bazilike u Poreču, „Arheološki Vestnik” 23 (1972) s. 289-322.
Styger P., Nymphäen, Mausoleen, Baptisterien; Probleme der Architektur-geschichte, „Architectura” 1 (1933) s. 50-55.
Szram M., Duchowy sens liczb w alegorycznej egzegezie aleksandryjskiej (II-V w.), Lublin 2001.
Terry A., The Sculpture at the Cathedral of Eufrasius in Poreč, „Dumbarton Oaks Papers” 42 (1988) s. 13-64. (Crossref)
The Excavations at Dura-Europos. Final Report, t. 8, cz. 2: The Christian Building, red. C.H. Kraeling, New Haven 1967.
Thiel A., Die Johanneskirche in Ephesos, Spätantike, frühes Christentum, Byzanz, Reihe B, Studien und Perspektiven 16, Wiesbaden 2005. (Crossref)
The John Paul II Catholic University of Lublin https://orcid.org/0000-0003-3011-3404
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
