Ποῖ φύγωμεν, Ὅμηρε, καὶ στῶμεν; The Role of Greek Archaic Epic in the Work "Paedagogus" by Clement of Alexandria

Monika Szczot

University of Adam Mickiewicz, Poznań , Poland
https://orcid.org/0000-0002-2062-5919


Abstract

The main problem of the article is an attempt to describe the role of Greek archaic epic in the works of Clement of Alexandria. The problem part of the article includes interpretations of selected and representative borrowings from Homer's poems in the work Paedagogus. The Homeric epic and Homer's role as a teacher of ancient Hellad provide an important context for consideration. The philological analyses reveal the complex Christian-pagan structure of Clement's work and emphasise the important role of Homer in the construction of the aesthetics of the famous handbook of moral theology. The article also shows that Clement's literary output still offers new interpretative possibilities in aspects of the structure of his works and their aesthetics, genology and communicative function. The polyphony of quotations, allusions and borrowings adds credibility to the Clement’s claims and theses, presenting them in a complex discourse that serves aesthetic, erudite, moral and evangelistic purposes.

Keywords:

Christian literature, theology, morality, Homeric epics, borrowing, genology, Clement of Alexandria, Paedagogus

Clemens Alexandrinus, Paedagogus, Clément d’Alexandrie, Le Pédagogue, t. 1-3, ed. H.-I. Marrou, tł. M. Harl, SCh 70, 108, 158, Paris 1960-1970, tł. M. Szarmach, Klemens Aleksandryjski, Wychowawca, Toruń 2012.

Homerus, Ilias, Homeri opera, t. 1: Iliadis libros I-XII continens, t. 2: Iliadis libros XIII-XXIV continens, ed. D.B. Munro – T.W. Allen, Oxford 1966.

Homerus, Odyssea, Homeri opera, t. 3: Odysseae libros I-XII continens, t. 4: Odysseae libros XIII-XXIV continens, ed. T.W. Allen, Oxford 1950.

Bieżuńska-Małowist I., Kobiety antyku. Talenty, ambicje, namiętności, Warszawa 1993.

Bober A., Antologia patrystyczna, Kraków 1965.

Browning W.R.F., Słownik biblijny, tł. i opr. J. Slawik, Warszawa 2009.

Brown P., Ciało i społeczeństwo. Mężczyźni, kobiety i abstynencja seksualna we wczesnym chrześcijaństwie, tł. I Kania, Kraków 2006.

Campenhausen H. von, Ojcowie Kościoła, tł. K. Wierszyłowski, Warszawa 1998.

Chadwick H., Myśl wczesnochrześcijańska a tradycja klasyczna, tł. P. Siejkowski, Poznań 2000.

Dana Z., The Structure of Educational Texts at Clement of Alexandria, „International Journal of Arts and Sciences” 5 (2012) s. 421-428.

Drączkowski F., Aktualny stan badań nad Klemensem Aleksandryjskim, „Collectanea Theologica” 48 (1978) s. 175-177.

Drączkowski F., Chrześcijanie wobec kultury i cywilizacji grecko-rzymskiej. Stanowisko Klemensa Aleksandryjskiego, w: Chrześcijanie a życie publiczne w Cesarstwie Rzymskim III-IV w., red. J. Śrutwa, Lublin 1999, s. 33-62.

Drączkowski F., Dowartościowanie kultury intelektualnej przez Klemensa Aleksandryjskiego jako rezultat polemiki antyheretyckiej, „Studia Pelpińskie” 6 (1975) s. 177-199.

Drączkowski F., Kościół-agape według Klemensa Aleksandryjskiego, Lublin 1996.

Drączkowski F., Struktury semantyczne wyrazu παιδεία w dziele Klemensa Aleksandryjskiego ΣΤΡΩΜΑΤΕΙΣ, w: Z zagadnień literatury greckiej, red. J. Pliszczyńska, Lublin 1978, s. 127-151.

Eckmann A., Pisarze wczesnochrześcijańscy wobec kultury klasycznej, „Roczniki Humanistyczne” 47 (1990) s. 89-103.

Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon, tł. i opr. W. Zakrzewska – P. Pachciarek – R. Turzyński, Warszawa 2001.

Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, tł. J. Łanowski, Wrocław – Warszawa – Kraków 1990.

Gruba W., Inspiracje helleńskie w koncepcji dobroczynności Klemensa Aleksandryjskiego, w: Veritatem facientes. Księga pamiątkowa ku czci ks. prof. Franciszka Greniuka, red. J. Nagórny – J. Wróbel, Lublin 1997, s. 199-218.

Grzywaczewski J., Hymn do Chrystusa Króla Zbawiciela Klemensa Aleksandryjskiego przykładem modlitwy starochrześcijańskiej, „Vox Patrum” 8 (1988) s. 621-628.

Halliwell S., Greek Laughter. A Study of Cultural Psychology from Homer to Early Christianity, Cambridge 2008. (Crossref)

Hamman A., Portrety ojców Kościoła. Praktyczny przewodnik po patrologii, Warszawa 1978.

Heszen A., Paideia Klemensa Aleksandryjskiego na przykładzie jego hymnu „Do Chrystusa Zbawiciela”, „Symbolae Philologorum Posnaniensium” 19 (2009) s. 121-134.

Hoek A. van den, Techniques of Quotations in Clement of Alexandria. A View of Ancient Literary Working Methods, „Vigiliae Christianae” 50 (1996) s. 223-243. (Crossref)

Jaeger W., Paideia, t. 1-2, tł. M. Plezia, Warszawa 1962-1964.

Jaeger W., Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia, tł. K. Bielawski, Bydgoszcz 1997.

Kieling M., Rola Pisma Świętego i artes liberales w kształtowaniu nauk teologicznych i świeckich według Kasjodora, Poznań 2011.

Korolko M., Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990.

Kupis B., Diatryba cynicko-stoicka a diatryba sekstyjczyków w Rzymie, „Meander” 55/2 (2000) s. 139-151.

Liszka P., Dzieje oddziaływania hellenizmu na chrześcijaństwo, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 70/1 (2017) s. 5-25. (Crossref)

Literatura Grecji starożytnej, t. 1: Epika. Liryka. Dramat, t. 2: Proza historyczna. Krasomówstwo. Filozofia i nauka. Literatura chrześcijańska, red. H. Podbielski, Lublin 2005.

Lurker M., Słownik obrazów i symboli biblijnych, tł. K. Romaniuk, Poznań 1989.

Łesyk L., Literatura klasyczna w recepcji Klemensa z Aleksandrii, „Littera Antiqua” 6 (2013) s. 37-65.

Małunowiczówna L., Stosunek wczesnego chrześcijaństwa do kultury i filozofii pogańskiej, „Ateneum Kapłańskie” 93 (1979) s. 3-15.

Manzanares C.V., Pisarze wczesnochrześcijańscy I-VII w. Mały słownik, tł. E. Burska, Warszawa 2001.

Marrou H.-I., Historia wychowania w starożytności, tł. S. Łoś, Warszawa 1969.

Najdek K., Cytat jako figura myśli. Z retoryki filozoficznej Hamanna i Benjamina, Nowa Wieś k/Torunia 2010.

Pałucki J., Recepcja ideałów helleńskich w nauczaniu Klemensa Aleksandryjskiego, „Roczniki Teologiczne” 41 (1994) s. 5-27.

Praktyczny słownik biblijny, red. A. Grabner-Heider, tł. i opr. T. Mieszkowski – P. Pachciarek, Warszawa 1995.

Rzodkiewicz L., Dialog chrześcijaństwa z kulturą antyczną w świetle encykliki „Fides et ratio” Jana Pawła II, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczne” 1 (2002) s. 109-113.

Rzodkiewicz L., Jezus Chrystus w kulturze antycznej. Stanowisko Klemensa Aleksandryjskiego, Legnica 1999.

Schnayder J., Diatryba, w: Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. G. Gazda – S. Tynecka-Makowska, Kraków 2006, s. 169-171.

Sinko T., O tzw. diatrybie cyniczno-stoickiej, „Eos” 21 (1916) s. 21-63.

Sinko T., Śmiech homeryczny i sardoniczny, „Meander” 1 (1946) s. 300-313.

Sinko T., Zarys historii literatury greckiej, t. 1: Literatura archaiczna i klasyczna wiek VIII-IV p.n.e. włącznie, t. 2: Literatura w epoce hellenistycznej i za Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 1959.

Starowieyski M., Rodzące się chrześcijaństwo wobec filozofii, „Warszawskie Studia Teologiczne” 30 (2017) s. 185-203.

Szczur P., Oblicza miłości. „Miłość daje się poznać w sposób wieloraki”. Cnoty pokrewne i towarzyszące ἀγάπη według Klemensa Aleksandryjskiego, Lublin 2002.

Szram M., Herodot i Tukidydes w pismach wczesnochrześcijańskich pisarzy aleksandryjskich, w: Historia świadectwem czasów, red. W. Bielak – S. Tylus, Lublin 2006, s. 465-470.

Szymusiak J.M., Klasycyzm Klemensa Aleksandryjskiego, „Studia Theologica Varsaviensia” 9 (1971) s. 289-302.

Szymusiak J.M. – Starowieyski M., Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, Poznań 1971.

Świderkówna A., Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta, Warszawa 1995.

Wilczyński K., Chrystus pośrednikiem w widzeniu kontemplacyjnym w ujęciu Klemensa Aleksandryjskiego, Katowice 2016.

Zagórski D., Jak posiadać, by nie przekroczyć miary? Realizacja ideału μεσότης w posługiwaniu się dobrami materialnymi według Klemensa Aleksandryjskiego, w: Historia świadectwem czasów, red. W Bielak – S. Tylus, Lublin 2006, s. 599-612.

Zagórski D., „Miarą wszystkich rzeczy jest Bóg”. Platońska zasada w interpretacji Klemensa Aleksandryjskiego, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 50/4 (2003) s. 245-255.

Zagórski D., Realizacja ideału μεσότης w życiu małżeńskim i rodzinnym według Klemensa Aleksandryjskiego, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 52/4 (2005) s. 5-24.

Zagórski D., Recepcja Arystotelesowskiego ideału μεσότης w doktrynie Klemensa Aleksandryjskiego. Problem definicji, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 51/4 (2004) s. 5-42.

Zagórski D., Troska o ciało w Pedagogu Klemensa Aleksandryjskiego, „Paedagogia Christiana” 16 (2005) s. 29-37.

Zieliński T., Chrześcijaństwo antyczne, Toruń 1999.


Published
2024-06-15


Szczot, M. (2024). Ποῖ φύγωμεν, Ὅμηρε, καὶ στῶμεν; O roli greckiej epiki archaicznej w "Wychowawcy" Klemensa Aleksandryjskiego. Vox Patrum, 90, 123–144. https://doi.org/10.31743/vp.16632

Monika Szczot  monika.szczot@amu.edu.pl
University of Adam Mickiewicz, Poznań https://orcid.org/0000-0002-2062-5919



License

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.