Saint Nicholas of Myra in the Great Musical Forms of the Middle Ages, Renaissance and Baroque. Outline of the Issues
Piotr Towarek
University of Warmia and Mazury in Olsztyn , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-5809-5060
Abstract
This article is an attempt at a preliminary presentation of selected great musical forms of the Middle Ages, Renaissance and Baroque periods, which are dedicated to St. Nicholas of Myra (d. 345). These are examples of mass propers, especially Alleluia chants with a verse and sequences (Congaudentes exsultemus; Sospitati dedit egros), as well as motets from the Renaissance period (Martini, Palestrina, di Lasso, Regnart, Gallus, Vaet). These works show St. Nicholas as a bishop, a believer, a guardian and a miracle worker, which is a clear reference to the lives, stories and legends we know. The third group of compositions presented in the article are Baroque oratorios (Bononcini, Veracini, Falco, Carapella, Leo). They confirm the cult and memory of St. Nicholas on the Apennine Peninsula (especially in the Kingdom of Naples), in other parts of Europe (the Habsburg state, the court of the Bishop of Olomouc) and in the piety of confraternities and brotherhoods to which the saint was patron. These non-liturgical works, performed during Lent, show the little-known image of St. Nicholas as a young man matured by the love of his parents and embarking on his education (studies). The central theme in the oratorios is the conversion (Clizio, St. Nicholas' friend) that takes place through patient dialogue, conversation, and even a dispute with the future bishop of Myra. St. Nicholas appears here as a teacher of repentance and Christian virtues. The fact that his person, life and intercession are commemorated during the Lenten season and not during Advent (December 6) or Christmas is a special value, which is enriched by the musical works mentioned in the article.
Keywords:
St. Nicholas of Myra, music, Mass Propers, motets, oratorios, aspect hagiologyReferences
Analecta hymnica medi aevi, vol. 34, ed. G.M. Dreves – C. Blume, Leipzig 1886.
Beatus Nicolaus pontificatus infulis, Cantus. A Database for Latin Ecclesiastical Chant, w: https://cantusdatabase.org/id/001652 (dostęp: 10.02.2025).
Bononcini G., San Nicola di Bari. Oratorio. Roma 1693, ed. P.P. Ciurlia, Milano 2015.
Congaudentes exultemus (Graduał wiślicki), Cantus Planus in Polonia, w: https://cantusplanus.pl/chant/33674 (dostęp: 19.01.2025).
Congaudentes exultemus (Graduał z Sandomierza), Cantus Planus in Polonia, w: https://cantusplanus.pl/chant/28711 (dostęp: 19.01.2025).
Cudowne uratowanie wojskowych dowódców przez naszego świętego ojca Mikołaja, biskupa Myr w Licji, tł. T. Krynickia, w: T. Krynicka, Święty Mikołaj z Myr Licyjskich w świetle greckich i łacińskich źródeł starożytnych i średniowiecznych, Gdańsk 2022, s. 21‐29.
GB-DOdhc D-FSI acc.10959 (Abbotsbury rotulus, Dorset rotulus), DIAM. The Digital Image Archive of Medieval Music, w: https://www.diamm.ac.uk/sources/4750/#/ (dostęp: 12.02.2025).
Graduel-prosaire de l’Abbaye de Saint-Victor, Gallica. Bibliothèque Nationale de France, w: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b52510789n/f499.item.zoom# (dostęp: 20.01.2025).
Il trionfo dell innocenza patrocinata da S. Niccolò. Oratorio a quattro voci da cantarsi nella Venerabil Compagnia di S. Niccolò detta il Ceppo, poesia Gio. Pietro Berzini, musica Francesco Maria Veracini, V. Vangelisti o C. Bindi, Firenze 1711 e 1723.
Leo L. – Arcade P., Il trionfo della virtu in S. Nicolo di Bari, Digitální knihovna dokumentů digitalizovaných na objednávku (EOD). Vědecké knihovny v Olomouci, w: https://eod.vkol.cz/35476/35476.pdf (dostęp: 15.02.2025).
Le Opere Complete di G. Pierluigi da Palestrina (1525‐1594), t. 8, red. R. Casimiri, Roma 1940.
Novi atque catholici thesauri musici. Liber tertius, Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego, w: https://glam.uni.wroc.pl/index.php?s=TPNL_S_07&p=126 (dostęp: 10.02.2025).
Lasso di O., Beatus Nicolaus, Répertoire International des Sources Musicales, w: https://opac.rism.info/id/rismid/rism456050357?sid=33482164 (dostęp: 30.01.2025).
Lasso di O., Nos qui sumus in hoc mundo, Répertoire International des Sources Musicales, w: https://opac.rism.info/id/rismid/rism1001130892 (dostęp: 30.01.2025).
Lasso di O., The Complete Motets 18. Motets from printed anthologies and manuscripts, 1570‐1579, red. P. Bergquist, Middleton 2001. (Crossref)
Lateinische Hymnen des Mittelalters, t. 3, red. F.J. Mone, Freiburg im Breisgau 1853.
Palestrina da G.P., O sancte praesul Nicolae, Répertoire International des Sources Musicales, w: https://opac.rism.info/id/rismid/rism850625499 (dostęp: 11.02.2025).
Pierluigi da Palestrina’s Werke, t. 3, ed. T. de Witt, Leipzig 1882.
Sigismondo G., Apoteosi della musica del Regno di Napoli, ed. G. Giovani – C. Bacciagaluppi – R. Mellace, Roma 2016.
Rousée J., Sospitati dedid egros, Répertoire International des Sources Musicales, w: https://opac.rism.info/id/rismid/rism993111544 (dostęp: 29.01.2025).
Sospitati dedit egros, Cantus. A Database for Latin Ecclesiastical Chant, w: https://cantusdatabase.org/sequence/631099 (dostęp: 20.01.2025).
Sospitati dedit egros, Songs for funerals and intercession. A collection of polyphony for the confraternity of St. Barbara at the Corbie Abbey. Amiens, Bibliothèque Centrale Louis Aragon, MS 162 D, w: https://amiens.pwch.dk/Contents/Am162f041v.html (dostęp: 20.01.2025).
The Motet Books of Andrea Antico, ed. M. Picker, Monuments of Renaissance Music 8, Chicago 1987.
Tudor Church Music, t. 3: John Taverner c 1495‐1545, cz. 2, red. R. Runciman Terry, London 1924.
Ackermann P., Studien zur Gattungsgeschichte und Typologie der römischen Motette im Zeitalter Palestrinas, Paderborn 2002.
Ahrweiler H., Le culte de saint Nicolas, „Colloque International l’Homme, la Sante et la Mer” 57 (1996) s. 147‐153.
Augustyniak B., Sekwencje mszalne w czesko-polskiej prowincji franciszkańskiej XIII-XIV wieku: wybrane zagadnienia, „Saeculum Christianum” 7/2 (2000) s. 101‐145.
Bent M. – Hartt J.C. – Lefferts P.M., Introducing „Naufragantes visita/ Navigatrix inclita/ T. Aptatur/ ... velox perpetrat”, w: The Dorset Rotulus: Contextualizing and Reconstructing the Early English Motet, red. M. Bent – J.C. Hartt – P.M. Lefferts, Cambridge 2021, s. 255‐298. (Crossref)
Boesch M., San Nicola di Bari – Bononcini. Cours de morale pour le temps du Carême, Baroquiades, w: https://www.baroquiades.com/articles/recording/1/san-nicola-de-bari-bononcini-muffatti-ramee (dostęp: 12.02.2025).
Bononcini G. – Stampiglia S., San Nicola di Bari: Oratorio a quattro con concertino e con grosso (1693), University of Oregon: School of Music and Dance, w: https://musicanddance.uoregon.edu/sites/default/files/oratorio_program_notes_san_nicola_di_bari.pdf (dostęp: 12.02.2025).
Borzecki S., Mikołaj święty. Życie, w: Encyklopedia katolicka, t. 12, Lublin 2008, k. 967.
Brzezińska B., Gallus Jacobus, w: Encyklopedia muzyczna PWN, t. 3, red. E. Dziębowska, Kraków 1987, s. 223‐224.
Caldwell M.C., Multilingualism, Nova cantica, and the Cult of Saint Nicholas in Medieval England and France, „Speculum-A Journal of Medieval Studies” 4 (2023) s. 1053‐1088. (Crossref)
Caldwell M.C., St Nicholas and the Singing of Liturgical Versicles, w: Music and Liturgy for the „Benedicamus Domino” c. 800‐1650, red. C.A. Bradley, Turnhout 2024, s. 83‐113. (Crossref)
Carapella T., Il trionfo della Castità per opera del glorioso S. Niccolò vescovo di Mira, Musicalics, w: https://musicalics.com/fr/compositeur/Tommaso-Carapella/Trionfo-della-Castita-Opera-del-Glorioso-San-Nicolo-Il (dostęp: 14.02.2025).
Cioffari G., Saint Nicholas, his life, the translation of his relics and his basilica in Bari, tł. P.L. Barnes, Bari 1994.
Chomiński J., Forma, w: Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Kraków 2001, s. 272‐277.
Davy-Rigaux C. – Teulade A., Les vieux saints dans l’oratorio en Europe au temps de la réforme catholique, w: La mémoire des saints originels entre XVIe et XVIIIe siècle, red. B. Dompnier – S. Nanni, Rome 2022, s. 229‐259. (Crossref)
Degrada F., Carapella Tommaso, Treccani. Istituto della Enciclopedia Italiana, w: https://www.treccani.it/enciclopedia/tommaso-carapella_(Dizionario-Biografico)/#google_vignette (dostęp: 14.02.2025).
Falco M., Oratorio per la Festa di San Nicola Vescovo di Mira, Musicalics, w: https://musicalics.com/fr/compositeur/Michele-Falco/Oratorio-pour-la-Fete-de-San-Nicola-Vescovo-di-Mira (dostęp: 14.02.2025).
Frutos de L., Una española en la corte de los Colonna. Lorenza de la Cerda (1681‐1697) y los cambios en la visibilidad de las mujeres en Roma, „Pedralbes” 34 (2014) s. 205‐233.
Garipzanov I.H., The cult of St Nicholas in the early Christian North (c. 1000‐1150), „Scandinavian Journal of History” 35/2 (2010) s. 229‐246. (Crossref)
Grajewski C., Ex eius tumba. Intrygujący szczegół średniowiecznej liturgii godziny, „Saeculum Christianum” 27/1 (2020) s. 41‐55. (Crossref)
Hayes D.M., The Cult of St. Nicholas of Myra in Norman Bari, c. 1071-c. 1111, „The Journal of Ecclesiastical History” 67 (2016) s. 492‐512. (Crossref)
Hiley D., Chorał Kościoła zachodniego, tł. M. Kaziński, Kraków 2019.
Jasiński T., Muzyczna retoryka Lassa i Palestriny. Figura – styl, „Muzyka” 4 (1995) s. 65‐102.
Jezierski J., Ekumeniczne znaczenie Świętego Mikołaja z Myry, w: Św. Mikołaj Biskup Myry w wierze, pobożności, teologii i sztuce – dawniej i dziś. Perspektywa uniwersalna i regionalna, red. K. Parzych-Blakiewicz, Olsztyn 2014, s. 253‐259.
Jones C.W., The Saint Nicholas Liturgy and its Literary Relationships (Ninth to Twelfth Centuries). With an Essay on the Music by Gilbert Reaney, Berkeley 1963.
Kaczorowski R., Cztery pieśni do świętego Mikołaja pochodzące ze Zbioru pieśni nabożnych katolickich do użytku kościelnego i domowego (Pelplin, 1871) w aspekcie semantycznym oraz wybranych zagadnień muzycznych, „Studia Gdańskie” 40 (2019) s. 145‐161.
Kornaś T., Schola Teatru Węgajty. Dramat liturgiczny, Tyniec 2007.
Krynicka T., Święty Mikołaj z Myr Licyjskich w świetle greckich i łacińskich źródeł starożytnych i średniowiecznych, Gdańsk 2022.
Maciejewski T., Graduał z Chełmna, w: Musica Medii Aevi, t. 4, red. J. Morawski, Kraków 1973, s. 164‐248.
Miracula. Medieval Music for Saint Nicolas (płyta CD), wyk. Ensemble Peregrina, dyr. Agnieszka Budzińska-Bennet, Tacet 2014.
Monumenta Monodica Medii Aevi, ed. K.H. Schlager, Kassel – Basel 1987.
Morawski J., Historia muzyki polskiej, t. 1: Średniowiecze, cz. 1: do roku 1320, Warszawa 2006.
Morawska K., Historia muzyki polskiej, t. 1: Średniowiecze, cz. 2: 1320‐1500, Warszawa 1998.
Music and Liturgy for the „Benedicamus Domino” c. 800‐1650, red. C.A. Bradley, Turnhout 2024.
La mémoire des saints originels entre XVIe et XVIIIe siècle, B. Dompnier – S. Nanni, Rome 2022, w: https://books.openedition.org/efr/34982 (dostęp: 14.02.2025).
Leahy E.J., Some Musical Elaborations in the Office of St. Nicholas, w: Music in Performance and Society: Essays in Honor of Roland Jackson, red. M. Cole – J. Koegel, Michigan 1997, s. 81‐91.
Lockwood L., Music in Renaissance Ferrara 1400‐1505: The Creation of a Musical Center in the Fifteenth Century, Oxford 2009. (Crossref)
Longosz S., Bibliografia o św. Mikołaju z Myry, „Vox Patrum” 38‐39 (2000) s. 687‐702. (Crossref)
Longosz S., Święty Mikołaj – patron kościoła, w: Brzeziny – 500 lat kościoła świętego Mikołaja 1501‐2001, red. W. Tabasza, Brzeziny 2001, s. 7‐74.
Longosz S., Święty Mikołaj postacią historyczną czy reklamowym legendarnym Santa Clausem?, Lublin 2024.
Lütteken L., Motetten – Chanson. Liturgisierung in der zweiten Hälfte des 16. Jahrhunderts, w: Messe und Motette, red. L. Lütteken, Stuttgart 2002, s. 151‐159. (Crossref)
Matczak B., Ewolucja formularzy mszalnych na wspomnienie św. Mikołaja Biskupa i Wyznawcy, w: Św. Mikołaj Biskup Myry w wierze, pobożności, teologii i sztuce – dawniej i dziś. Perspektywa uniwersalna i regionalna, red. K. Parzych-Blakiewicz, Olsztyn 2014, s. 261‐268.
Norton M.L., Sermo in Cantilena: Structure as Symbol in „Imago Sancti Nicolai”, w: Medieval Drama on the Continent of Europe, red. C. Davidson – J.H. Stroupe, Michigan 1993, s. 83‐99. (Crossref)
O’Regan N., Palestrina’s mid-life compositional summary The three motet books of 1569‐75, w: Mapping theMotet in thePost-Tridentine Era, red. E.Rodríguez-García – D.V. Filippi, London 2018, s. 102‐121. (Crossref)
Orlando di Lasso. Patrocinium musices 1573‐1574 (płyta CD), wyk. Concerto Palatino – Currende, dyr. E. van Nevel, Accent 1988.
Patalas A., Palestrina Giovanni Pierluigi da, w: Encyklopedia muzyczna PWN, t. 7, red. E. Dziębowska, Kraków 2002, s. 289‐318.
Pfohl J., Motetten am Hof Maximilians II. (1527‐1576): Komponieren im Zeitalter der Konfessionalisierung, Wiener Forum für ältere Musikgeschichte 13, Wien 2022. (Crossref)
Pieśni ku czci św. Mikołaja, red. B.M. Dunikowska, Pierściec 2001.
Pieśń religijna na Śląsku. Stan zachowania i funkcje w kulturze, red. K. Turek – B. Mika, Katowice 2004.
Pikulik J., Śpiewy Alleluia de sanctis w polskich rękopisach przedtrydenckich. Studium muzykologiczne, Warszawa 1995.
Reaney G., The Music of the St. Nicholas Liturgy, w: C.W. Jones, The Saint Nicholas Liturgy and its Literary Relationships (Ninth to Twelfth Centuries), Berkeley 1963, s. 140‐151.
Scapin M., Il santo e il peccatore: S. Nicola „raccontato” da Bononcini, La Nuova Bussola Quotidiana, w: https://lanuovabq.it/it/il-santo-e-il-peccatore-s-nicola-raccontato-da-bononcini (dostęp: 12.02.2025).
Steinhardt M., Jacobus Vaet and his motets, East Lansing 1951.
Św. Mikołaj Biskup Myry w wierze, pobożności, teologii i sztuce – dawniej i dziś. Perspektywa uniwersalna i regionalna, red. K. Parzych-Blakiewicz, Olsztyn 2014.
Sadie J.A., Biographical Dictionary, w: Companion to Baroque Music, ed. J.A. Sadie, Berkeley – Los Angeles 1998, s. 18‐148.
Smolarek D., Oratorium w Rzymie od XVII do XVIII wieku, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 65/1 (2012) s. 67‐84. (Crossref)
Spačilova J., Hudba na dvoře olomouckého biskupa Schrattenbacha (1711‐1738). Příspěvek k libretistice barokní opery a oratoria, Disertační práce, Masarykova univerzita: Brno 2006, w: https://is.muni.cz/th/82417/ff_d/text_disertace.pdf (dostęp: 15.02.2025).
Stawowy M., Kult św. Mikołaja w Pierścu i jego wymiar muzyczny, w: Pieśń religijna na Śląsku. Stan zachowania i funkcje w kulturze, red. K. Turek – B. Mika, Katowice 2004, s. 121‐131.
Strohm R., The Rise of European Music 1380‐1500, Cambridge 2005.
Szram M., Duchowy sens liczb w alegorycznej egzegezie aleksandryjskiej (II-V w.), Lublin 2001.
The Dorset Rotulus: Contextualizing and Reconstructing the Early English Motet, red. M. Bent – J.C. Hartt – P.M. Lefferts, Cambridge 2021.
Towarek P., Św. Marcin z Tours w średniowiecznych propriach mszalnych. Zarys problematyki, w: Święty Marcin w wierze, pobożności sztuce – dawniej i dziś. Perspektywa uniwersalna i regionalna, red. E.M. Mączka – S. Mikołajczak – M. Piechocka-Kłos – P. Towarek, Olsztyn 2022, s. 53‐74.
Towarek P., Wielkie formy muzyczne dedykowane św. Teresie zAvila, „Studia Warmińskie” 61 (2024) s. 341‐363. (Crossref)
Towarek P., Wielkie formy muzyczne jako miejsce teologicznej pamięci o Świętych, „Studia Elbląskie” 25 (2024) s. 389‐410.
Tracz S., Wpływ wędrówki relikwii św. Mikołaja biskupa ze Wschodu na Zachód na kształtowanie się jego ikonografii w średniowiecznej Europie, w: Itinera clericorum. Kulturotwórcze i religijne aspekty podróży duchownych, red. D. Quirini-Popławska – Ł. Burkiewicz, Kraków 2014, s. 137‐162.
Zanotelli A., Francesco Maria Veracini. Il Trionfo della Pratica Musicale o sia Il Maestro dell’Arte Scientifica, 2020, s. VI, w: https://www.academia.edu/44451126/FRANCESCO_MARIA_VERACINI_Il_Trionfo_della_Pratica_Musicale_o_sia_Il_Maestro_dellArte_Scientifica (dostęp: 13.02.2025).
University of Warmia and Mazury in Olsztyn https://orcid.org/0000-0002-5809-5060
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
