Traces of Origenism in Philastrius of Brescia’s "Diversarum hereseon liber"
Mariusz Szram
John Paul II Catholic University of Lublin , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-8646-6295
Abstract
The purpose of the article is answering the question of whether or not Philastrius of Brescia, the author of the catalog of heresies Diversarum hereseon liber, included in his treatise allusions to the ideas of Origen or any such circulating under his name and if he has indeed mentioned them – how he evaluated them. It is interesting to examine not only allusions to the debatable ideas of Alexandrian, but also positive inspirations by the theological thought of Origen as a pioneer in laying the foundations of Christian theology. An important research problem is also the attitude of the Bishop of Brescia to allegorical exegesis, of which Origen was the main representative. The conclusions of the presented comparative analysis of the source material are as follows: 1) the treatise of Philastrius lacks named references to the person and works of Origen; 2) there are, however, indirect references to various origenian ideas, and they are present both in the descriptions of heresy and in the lecture of the orthodox doctrine of the faith; 3) the catalog of the Bishop of Brescia explicitly condemns the doctrine of the preexistence of souls, while there is no mention of the theory of apocatastasis; 4) Philastrius’ criticism mainly concerns the views of Origen in the extreme or includes ideas attributed to him, but about which there is no certainty that he actually recognized them in that form; while some formulations, coming from the Alexandrian himself, are met with acceptance by the author of the catalog; 5) with regard to the issues related to allegorical exegesis of the Old Testament, Philastrius represents a thinking on biblical Christocentrism similar to Origen and his followers.
Keywords:
Philastrius of Brescia, Diversarum hereseon liber, Origen, origenism, early Christian heresiesReferences
Aristoteles, Historia animalium, ed. D.M. Balme, Cambridge 2002.
Athanasius, De decretis Niceanae synodi, PG 25, k. 416-476.
Atanazy Wielki, O dekretach Synodu Nicejskiego, w: Atanazy Wielki, O dekretach Soboru Nicejskiego, O wypowiedzi Dionizego, O synodach w Rimini i Seleucji, tł. P.M. Szewczyk, ŹMT 60, Kraków 2011, s. 1-33.
Clemens Alexandrinus, Excerpta ex Theodoto, ed. F.-M. Sagnard, Sources Chrétiennes 23, Paris 1970.
Wypisy z Theodota, tł. P. Siejkowski, ŹMT 22, Kraków 2001.
Constitutiones apostolorum, wyd. A. Baron – H. Pietras, tł. S. Kalinkowski, Konstytucje apostolskie, ŹMT 42, Kraków 2007, s. 1-293.
Epiphanius, Panarion, I (1-33), wyd. M. Gilski, Epifaniusz z Salaminy, Panarion. Herezje 1-33. Tekst grecki i polski, Kraków 2015; II (34-64), ed. K. Holl, GCS 31, Leipzig 1922; III (65-80), ed. K. Holl, GCS 37, Leipzig 1933.
Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica, wyd. H. Pietras, tł. A. Caba na podstawie tłumaczenia ks. A. Lisieckiego, Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, ŹMT 70, Kraków 2013.
Filastrius Brixiensis, Diversarum hereseon liber, ed. F. Heylen, CCL 9, Turnhout 1957, s. 217-324.
Filastriusz z Brescii, Księga różnych herezji, tł. M. Szram, ŹMT 87, Kraków 2021.
Hieronymus, Apologia adversus libros Rufini, ed. P. Lardet, SCh 303, Paris 1983.
Hieronim, Apologia przeciw Rufinowi, tł. S. Ryznar, PSP 51, Warszawa 1989.
Hieronymus, De viris inlustribus, ed. C.A Bernoulli, Leipzig 1895, s. 1-57; tł. K. Romaniuk, Hieronim, De viris illustribus, w: Św. Hieronim, Gennadiusz, Św. Izydor z Sewilli, Św. Ildefons z Toledo, Ebedjesu (Abdiszo bar Bericha), O znakomitych mężach, czyli co pisarze wczesnochrześcijańscy pisali o pisarzach wczesnochrześcijańskich, opr. M. Starowieyski – W. Stawiszyński, Kęty 2023, s. 42-105.
Hieronymus, Epistulae, ed. I. Hilberg, CSEL 54-56, Vindobonae – Lipsiae 1910-1918, tł. M. Ożóg na podstawie tłumaczenia J. Czuja, Hieronim ze Strydonu, Listy, tekst łaciński przyg. H.Pietras, t. 1-3, ŹMT 54, 55, 61, Warszawa 1952-1954.
Hippolytus Romanus, Refutatio omnium haeresium, ed. P.Wendland, GCS 26, Berlin 1916, s. 1-293.
Irenaeus, Adversus haereses, ed. A. Rousseau – L. Doutreleau – B. Hemmerdinger – Ch. Mercier, I, SCh 263-264, Paris 1979; II, SCh 293-294, Paris 1982; III, SCh 210-211, Paris 1974; IV, SCh 100/1-2, Paris 1965; V, SCh 152-153, Paris 1969.
Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses, tł. J. Brylowski, Pelplin 2018.
Methodius Olympius, De resurrectione, ed. G. Bonwetsch, GCS 27, Leipzig 1917, s. 217-424.
Metody z Olimpu, O zmartwychwstaniu (albo: Aglaofon), tł. M. Mejzner, PSP 87, Warszawa 2023.
Origenes, Commentarii in Canticum canticorum, ed. L. Brésard – H. Crouzel – M. Borret, SCh 375-376, Paris 1991-1992.
Orygenes, Komentarz do Pieśni nad pieśniami, w: Orygenes, Komentarz do Pieśni nad pieśniami. Homilie o Pieśni nad pieśniami, tł. S. Kalinkowski, Kraków 1994, s. 7-189.
Origenes, Commentarii in Epistulam ad Romanos, PG 14, k. 833-1292.
Orygenes, Komentarz do Listu św Pawła do Rzymian, tł. S. Kalinkowski, PSP 57, cz. 1-2, Warszawa 1994.
Origenes, Commentarii in Iohannem, ed. C. Blanc, I-V, SCh 120, Paris 1966; VI, X, SCh 157, Paris 1970; XIII, SCh 222, Paris 1975; XIX-XX, SCh 290, Paris 1982; XXVIII-XXXII, SCh 385, Paris 1992.
Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 27, Kraków 2003.
Origenes, Commentarii in Matthaeum, X-XI, ed. R. Girod, SCh 162, Paris 1970; XII-XVII, ed. E. Klostermann – E. Benz, GCS 40, Origenes Werke 10, Leipzig 1935.
Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza, tł. K. Augustyniak, ŹMT 10, Kraków 1998.
Origenes, Commentarii in Psalmos (fragmenta), w: Methodius Olympius, De resurrectione, ed. G. Bonwetsch, GCS 27, Leipzig 1917, s. 242-250.
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, I-II, SCh 132, Paris 1967; III-IV, SCh 136, Paris 1968; V-VI, SCh 147, Paris 1969; VII-VIII, SCh 150, Paris 1969.
Orygenes, Przeciw Celsusowi, tł. S. Kalinkowski, Warszawa 1986.
Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, I-II, SCh 252-253, Paris 1978; III-IV, SCh 268-269, Paris 1980.
Orygenes, O zasadach, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 1, Kraków 1996.
Origenes, Epistula ad quosdam caros suos Alexandriam (= Hieronymus, Apologia contra Rufinum II, 18; Rufinus, De adulteratione librorum Origenis 7), PG 17, k. 624-626.
Orygenes, List do przyjaciół w Aleksandrii, tł. J. Ożóg, w: Orygenes, Korespondencja, opr. H. Pietras, ŹMT 6, Kraków 1997, s. 25-29.
Origenes, Homiliae in Exodum, ed. M. Borret, SCh 321, Paris 1985.
Orygenes, Homilie o Księdze Wyjścia, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 64, Kraków 2012, s. 169-301.
Origenes, Homiliae in Genesim, ed. H. de Lubac – L. Doutreleau, SCh 7 bis, Paris 1996.
Orygenes, Homilie o Księdze Rodzaju, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 64, Kraków 2012, s. 21-165.
Origenes, Homiliae in Ieremiam, ed. P. Husson – P. Nautin, SCh 232, 238, Paris 1976-1977.
Orygenes, Homilie o Księdze Jeremiasza, tł. S. Kalinkowski, PSP 30, Warszawa 1986, s. 23-211.
Origenes, Homiliae in Iesu Nave, ed. A. Jaubert, SCh 71, Paris 1960.
Orygenes, Homilie o Księdze Jozuego, tł. S. Kalinkowski, PSP 34/2, Warszawa 1986, s. 3-137.
Origenes, Homiliae in Leviticum, ed. M. Borret, SCh 286-287, Paris 1981.
Orygenes, Homilie o Księdze Kapłańskiej, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 69, Kraków 2013.
Pamphilus, Apologeticus pro Origene, ed. R. Amacker – E. Junod, SCh 464, Paris 2002.
Pamfil, Obrona Orygenesa, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 3, Kraków 1996, s. 31-104.
Procopius Gazaeus, Commentarii in Genesim, PG 87/1, k. 21-511.
Rufinus Aquileiensis, Apologia contra Hieronymum, ed. M. Simonetti, CCL 20, Turnhout 1961, s. 29-123.
Rufin z Akwilei, Apologia przeciw Hieronimowi, tł. A. Smaroń, ŹMT 29, Kraków 2003, s. 45-150.
Rufinus Aquileiensis, De adulteratione librorum Origenis, ed. M. Simonetti, CCL 20, Turnhout 1956, s. 1-17.
Rufin, O sfałszowaniu pism Orygenesa, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 3, Kraków 1996, s. 107-117.
Tertullianus, Adversus Marcionem, ed. A. Kroymann, CCL 1, Turnhout 1954, s. 441-726.
Tertulian, Przeciw Marcjonowi, tł. S. Ryznar, PSP 58, Warszawa 1994.
Tertullianus, Adversus Valentinianos, ed. J.C. Fredouille, SCh 280-281, Paris 1981.
Tertullianus, De carne Christi, ed. J.-P. Mahé, SCh 216-217, Paris 1975.
Tertullianus, De pudicitia, ed. E. Dekkers, CCL 2, Turnhout 1954, s. 1279-1330.
Tertulian, O wstydliwości, tł. K. Obrycki, PSP 65, Warszawa 2007, s. 199-248.
Tertullianus, De resurrectione carnis, ed. J.G.P. Borleffs, CCL 2, Turnhout 1954, s. 919-1012.
Banterle G., Introduzione, w: San Filastrio di Brescia, Delle varie eresie, red. F. Heylen – G. Banterle, Scriptores circa Ambrosium 2, Milano – Roma 1991, s. 9-18.
Beatrice P.F., Le tuniche di pelle: Antiche letture di Gen 3, 21, w: La tradizione dell’enkrateia: Motivazioni ontologiche e protologiche, red. U. Bianchi, Roma 1985, s. 433-484.
Bianchi U., Presupposti platonici e dualistici di Origene: „De Principiis”, w: Origeniana Secunda. Second colloque international des études origéniennes (Bari, 20-23 septembre 1977), red. H. Crouzel – A. Quacquarelli, Quaderni di Vetera Christianorum 15, Roma 1980, s. 33-56.
Blosser B.P., Become Like the Angels. Origen’s Doctrine of the Soul, Washington, DC 2012. (Crossref)
Boczar M., Patrystyczna tradycja interpretacji kosmogonii biblijnej, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 42/1 (1997) s. 7-20.
Boliek L., The Resurrection of the Flesh. A Study of a Confessional Phrase, Amsterdam 1962.
Bostock G., The Sources of Origen’s Doctrine of Pre-Existence, w: Origeniana Quarta. Die Referate des 4. Internationalen Origeneskongress (Innsbruck, 2.-6. September 1985), red. L. Lies, Innsbrucker Theologische Studien 19, Innsbruck – Wien 1987, s. 259-264.
Cantoni P., Cristianesimo e reincarnazione, Torino 1997.
Crouzel H., A “Letter from Origen to Friends in Alexandria”, w: The Heritage of the Early Church. Essays in Honor of Georges Vasilievich Florovsky, Orientalia Christiana Analecta 195, Roma 1973, s. 135-150. (Crossref)
Crouzel H., Origène et la philosophie, Théologie 52, Paris 1962.
Crouzel H., Origène et le sens littéral dans ses „Homélies sur l’Hexateuque”, „Bulletin de littérature ecclésiastique” 70 (1969) s. 241-263.
Crouzel H., Orygenes, tł. J. Margański, Bydgoszcz 1996.
Crouzel H., Théologie de l’image de Dieu chez Origène, Théologie 34, Paris 1956.
Domeracki M.S., Origen and the Possible Restoration of the Devil, „Journal of the Canadian Society for Coptic Studies” 6 (2014) s. 25-40.
Dorival G., Origène a-t-il enseigné la transmigration des âmes dans les corps d’animaux? (À propos de Parch I, 8, 4), w: Origeniana Secunda. Second colloque international des études origéniennes (Bari, 20-23 septembre 1977), red. H. Crouzel – A. Quacquarelli, Quaderni di Vetera Christianorum 15, Roma 1980, s. 11-32.
Duda J., Jeden świat czy wiele światów? Kosmologiczne podstawy doktryny Orygenesa, Siedlce 2008.
Edwards M.J., The Fate of the Devil in Origen, „Ephemerides Theologicae Lovanienses” 86/1 (2010) s. 163-170. (Crossref)
Fantino J., L’homme image de Dieu chez saint Irenee de Lyon, Paris 1986.
Filipowicz A., Chrześcijaństwo a reinkarnacja i metempsychoza w świetle polemiki Tertuliana z Platonem, „Vox Patrum” 55 (2010) s. 190-212. (Crossref)
Hanson R.P.C., Did Origen Teach that the Son is „ek tes ousias” of the Father?, w: Origeniana Quarta. Die Referate des 4. Internationalen Origeneskongress (Innsbruck, 2.-6. September 1985), red. L. Lies, Innsbrucker Theologische Studien 19, Innsbruck – Wien 1987, s. 201-202.
Harl M., La préexistence des âmes dans l’oeuvre d’Origène, w: Origeniana Quarta. Die Referate des 4. Internationalen Origeneskongress (Innsbruck, 2.-6. September 1985), red. L. Lies, Innsbrucker Theologische Studien 19, Innsbruck – Wien 1987, s. 238-258.
Heine R.E., Origen’s Alexandrian Commentary on Genesis, w: Origeniana Octava: Origen and the Alexandrian Tradition, red. L. Perrone – P. Bernardino – D. Marchini, Leuven 2003, s. 63-73.
Holliday L., Will Satan be Saved? Reconsidering Origen’s Theory of Volition in „Peri Archon”, „Vigiliae Christianae” 63 (2009) s. 1-23. (Crossref)
Jacobsen A.C., Genesis 1-3 as a Source for the Anthropology of Origen, „Vigiliae Christianae” 62 (2008) s. 216-232. (Crossref)
Jelonek T., Problem autorstwa Listu do Hebrajczyków, „Analecta Cracoviensia” 18 (1986) s. 205-243. (Crossref)
Junod É., Controverses autour de l’héritage origénien aux deux extrémités du IVe siècle: Pamphile et Rufin, w: Origeniana Septima. Origenes in den Auseinandersetzungen des 4. Jahrhunderts, red. W.A. Bienert – U. Kühneweg, Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium CXXXVII, Leuven 1999, s. 215-224.
Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie: zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
Lange N.R.M. de, Origen and the Jews. Studies in Jewish-Christian relations in third-century Palestine, Cambridge 1976.
Longosz S., Orygenizm i spory wokół Orygenesa, „Vox Patrum” 8-9 (1985) s. 395-412. (Crossref)
Martens P.W., Origen’s Doctrine of Pre-Existence and the Opening Chapters of Genesis, „Zeitschrift für Antikes Christentum” 16 (2013) s. 516-549. (Crossref)
Maspero G., Un contributo di Origene allo sviluppo delle analogie psychologiche della Trinità?, „Annales Theologici” 29 (2015) s. 21-40.
Mayer A., Das Bild Gottes nach Klemens von Alexandrien, Roma 1942.
McClure J., Handbooks against Heresy in the West, from the Late Fourth to the Late Sixth Centuries, „The Journal of Theological Studies” 30 (1979) s. 186-197. (Crossref)
Mejzner M., L’escatologia di Metodio di Olimpo, Studia Ephemeridis Augustinianum 124, Roma 2011.
Monaci Castagno A., L’idea della preesistenza delle anime e l’esegesi di Rm 9, 9-21, w: Origeniana Secunda. Second colloque international des études origéniennes (Bari, 20-23 septembre 1977), red. H. Crouzel – A. Quacquarelli, Quaderni di Vetera Christianorum 15, Roma 1980, s. 69-78.
Moreschini C., Storia della filosofia patristica, Brescia 2004.
Noce C., Vestis varia. L’immagine della veste nell’opera di Origene, Roma 2002.
Orbe A., Antropología de san Ireneo, Biblioteca des Autores Cristianos 286, Madrid 1969.
Otto S., Der Mensch als Bild Gottes bei Tertullian, „Münchener Theologische Zeitschrift” 10 (1959) s. 276-282.
Peri V., Omelie origeniane sui Salmi, Roma 1980.
Perrone L., Mysteria in psalmis: Origen and Jerome as Interpreters of the Psalter, w: The Bible in the Patristic Period, red. M. Szram – M. Wysocki, Studia Patristica 103, Leuven – Paris – Bristol 2021, s. 59‐86. (Crossref)
Pietras H., Apokatastasis według Ojców Kościoła. Nadzieja nawrócenia czy powszechna amnestia?, „Collectanea Theologica” 62/3 (1992) s. 21-41.
Pietras H., I Principi II, 11 di Origene e il millenarismo, w: Origeniana octava. Origen and the Alexandrian Tradition. Papers of the 8th International Origene Congress, Pisa, 27-31 August 2001, red. L. Perrone, Leuven 2003, s. 707-714.
Pietras H., L’inizio del mondo materiale e l’elezione divina in Origene, w: Origeniana Nona. Origen and the religious Practice of His Time. Papers of the 9th International Origen Congress, Pécs, Hungary, 29 August - 2 September 2005, red. G. Heidl – R. Somos, Bibliotheca Ephemerides Theologicae Lovanienses 228, Leuven 2009, s. 653-668.
Pizzolato L.F., La „Explanatio psalmorum XII”. Studio letterario sulla esegesi di Sant’Ambrogio, Milano 1965.
Portarena D., Doctrina scripturistica S. Filastrii Brixiensis, Roma 1946.
Prinzivalli E., La controversia origeniana di fine IV secolo e la diffusione della conoscenza di Origene in Occidente, „Augustinianum” 46/1 (2005) s. 35-50. (Crossref)
Prinzivalli E., Magister ecclesiae. Il dibattito su Origene fra III e IV secolo, Studia Ephemeridis Augustinianum 82, Roma 2002.
Ramelli I.L.E., Origen and the Platonic Tradition, „Religions” 8/2 (2017) s. 1-20. (Crossref)
Ramelli I.L.E., Origen’s Anti-Subordinationism and its Heritage in the Nicene and Cappadotian Life, „Vigiliae Christianae” 65 (2011) s. 21-49. (Crossref)
Ramelli I.L.E., The Christian Doctrine of Apokatastasis: A Critical Asessement from the New Testament to Eriugena, Supplements to Vigiliae Christianae. Texts and Studies of Early Christian Life and Language 120, Leiden – Boston 2013. (Crossref)
Ramelli I.L.E., The Reception of Origen’s Ideas in Western Theological and Philosophical Traditions, w: Origeniana Undecima. Origen and Origenism in the History of Western Thought (Papers of the 11th International Origen Congress, Aarhus University, 26-31 August 2013), red. A.-C. Jacobsen, Leuven – Paris – Bristol, CT 2016, s. 443-468.
Rius-Camps J., Subordinacianismo en Origenes?, w: Origeniana Quarta. Die Referate des 4. Internationalen Origeneskongress (Innsbruck, 2.-6. September 1985), red. L. Lies, Innsbrucker Theologische Studien 19, Innsbruck – Wien 1987, s. 154-186.
Rondeau J.M., Les commentaires patristiques du Psautier (IIIe–Ve siècles), t. I: Recherches et bilan, Roma 1982.
Roukema R., Origen, the Jews and the New Testament, w: The New Testament as a Polemical Tool: Studies in Ancient Christian Anti-Jewish Rhetoric and Beliefs, red. R. Roukema – H. Amirav, Novum Testamentum et Orbis Antiquus. Studien zur Umwelt des Neuen Testaments 118, Göttingen 2018, s. 241-253. (Crossref)
Rowe J.N., Origen’s Subordinationism as illustrated in his Commentary on St. John’s Gospel, w: Papers presented to the Fifth International Conference on Patristic Studies held in Oxford 1967, Part II: Classica, Philosophica et Ethica, Theologica, Augustiniana,
red. F.L. Cross, Studia Patristica 11, Berlin 1972, s. 222‐228. (Crossref)
Rudolph K., Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religijnej, tł. G. Sowiński, Kraków 1995.
Sachs J.R., Apocatastasis in Patristic Theology, „Theological Studies” 54 (1993) s. 620-638. (Crossref)
Satran D., The Salvation of the Devil: Origen and Origenism in Jerome’s Biblical Commentaries, w: Papers presented at the Tenth International Conference on Patristic Studies held in Oxford 1987: Late Greek Fathers, Latin Fathers after Nicaea, Nachleben of
the Fathers, red. E.A. Livingstone, Studia Patristica 23, Leuven 1989, s. 171‐177.
Schadel E., Zum Trinitätskonzept des Origenes, w: Origeniana Quarta. Die Referate des 4. Internationalen Origeneskongress (Innsbruck, 2.-6. September 1985), red. L. Lies, Innsbrucker Theologische Studien 19, Innsbruck – Wien 1987, s. 203-214.
Setién Garcia C., La transformación de la cultura clásica en el s. IV: el caso de Filastrio de Brescia, „Studia Philologica Valentina” 20 (2018) s. 195-216.
Sfameni Gasparro G., Doppia creazione e peccato di Adamo nel „Peri Archon”: Fondamenti biblici e presupposti platonici dell’esegesi origeniana, w: Origeniana Secunda. Second colloque international des études origéniennes (Bari, 20-23 septembre 1977), red. H. Crouzel – A. Quacquarelli, Quaderni di Vetera Christianorum 15, Roma 1980, s. 57-67.
Sfameni Gasparro G., Eguaglianza di natura e differenza di condizione dei λογικοί: la soluzione origeniana nel contesto delle formule antropologiche e demonologiche greche del II e III sec., w: Origeniana Quinta. Papers of the 5th International Origen Congress (Boston College, 14-18 August 1989), red. R. Daly, Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium 105, Leuven 1992, s. 301-319.
Sfameni Gasparro G., Origene e la tradizione origeniana in Occidente. Letture storico-religiose, Biblioteca di Scienze Religiose 142, Roma 1998.
Simonetti M., Alcune osservazioni sull’interpretazione origeniana di Genesi 2, 7 e 3, 21, „Aevum” 36 (1962) s. 372-381.
Simonetti M., Il millenarismo in Oriente da Origene a Metodio, w: Corona gratiarum. Miscellanea E. Dekkers, Brugge 1975, s. 39-46. (Crossref)
Simonetti M., La controversia origeniana: caratteri e significato, „Augustinianum” 26 (1986) s. 7-31. (Crossref)
Simonetti M., Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej, tł. T. Skibiński, Kraków 2000.
Studer B., Origenismo (in Occidente secc. IV-VI), w: Origene. Dizionario – la cultura, il pensiero, le opere, red. A. Monaci Castagno, Roma 2000, s. 302-307.
Szram M., Aleksandrynizm w zachodniej egzegezie patrystycznej, w: W służbie Bogu bogatemu w miłosierdzie w przestrzeni Kościoła w Ełku, Białymstoku i na Warmii, red. S. Kozakiewicz, Olsztyn 2007, s. 346-359.
Szram M., Chrystus – Mądrość Boża według Orygenesa, Lublin 1997.
Szram M.,, Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku, Lublin 2010.
Szram M., Egzegeza literalna Starego Testamentu jako źródło herezji – stanowisko Filastriusza z Brescii, „Vox Patrum” 67 (2017) s. 619-629. (Crossref)
Szram M., Negative Semantics of Animals in Philastrius of Brescia’s „Diversarum hereseon liber”, w: Christians of the Patristic Period in Relation to Nature, red. M. Szram – M. Wysocki, Studia Patristica 131, Leuven – Paris – Bristol 2024, s. 289‐296. (Crossref)
Szram M., Od obrazu do podobieństwa Bożego – dynamiczna koncepcja antropologii teologicznej w II-III w. (stanowisko Ireneusza i Orygenesa), „Vox Patrum” 42-43 (2002) s. 357-376. (Crossref)
Szram M., Origen and Jerome as Exegetes of the Parables from the Gospel of St. Matthew – Elements in Common and Differences, „Vox Patrum” 91 (2024) s. 49-68. (Crossref)
Szram M., Orygenes a millenaryzm. Jednoznaczne odrzucenie czy przyjęcie pewnych inspiracji?, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 19/1 (2000) s. 39-53.
Szram M., Rola duszy rozumnej w antropologii duchowej Orygenesa, „Verbum Vitae” 40/3 (2022) s. 691-713. (Crossref)
Szram M., Wokół osoby i myśli Orygenesa, Lublin 2021.
Szram M., Wstęp, w: Filastriusz z Brescii, Księga różnych herezji, wstęp, tł. i opr. M. Szram, ŹMT 87, Kraków 2021, s. 7-52.
Turek W., „Uczyńmy człowieka na nasz obraz, podobnego nam” (Rdz 1, 26) w interpretacji Tertuliana, „Vox Patrum” 44-45 (2003) s. 159-160. (Crossref)
Tzamalikos P., Origen: Philosophy of History and Eschatology, Leiden – Boston 2007. (Crossref)
Vitores A., Identidad entre el cuerpo muerto e resuscitado en Origenes segun el De resurrectione de Metodio di Olimpo, Studium Biblicum Franciscanum, Analecta 18, Jerusalem 1981.
Wysocki M., Hope Found, Hope Lost in the Interpretations of Israelites’ Wilderness Wanderings. Two Sides of One Story: Origen’s 27. Homily on the Book of Numbers and Jerome’s Letter 78, „Vox Patrum” 67 (2017) s. 727-742. (Crossref)
John Paul II Catholic University of Lublin https://orcid.org/0000-0002-8646-6295
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
