About the possibility of salvation outside the Church – selected issues of Saint Augustine’s theology
Mariusz Terka
Wyższy Instytut Teologiczny w Częstochowie , PolandAbstract
In Saint Augustine’s teaching, salvation is always an act of God’s grace given to man through the agency of Christ. For this reason, the space of granting this grace is the Church, understood as a component of the structure of totus Christus. The Bishop of Hippo stresses, therefore, the need for belonging to the Church and the importance of baptism in the sanctification and salvation of man, because good deeds done without God’s grace have no value deserving salvation. The Church is, above all, a spiritual community in which a factor decisive to man’s communication with God, besides God’s grace, is primarily the love of God; and what closes up the human heart to this grace is pride. Therefore, aside from the visible community of Christians, there are also those just, who are among the saved. They include also those, who cure the disease of pride with the love of other people and service for the common good.
Keywords:
baptism, the common good, Church, grace, love, city of God, pride, sanctity, faith, salvation, AugustineReferences
Augustinus, Contra Faustum Manichaeum, ed. L. Alici – U. Pizzani – A. di Pilla – F. Mon-teverde, NBA 14/1, Roma 2004, tłum. J. Sulowski: Augustyn, Przeciw Faustusowi (Księgi I-XXI), PSP 55, Warszawa 1991
Augustinus, Contra Secundinum, ed. G. Sfameni Gasparro – A. Cosentino – C. Magazzù – F. Monteverde, NBA 13/2, Roma 2000, 566-568, tłum. J. Sulowski: Św. Augustyn, Przeciw Sekundynowi, w: Św. Augustyn, Przeciw Faustusowi (Księgi XXII-XXXIII), Przeciw Sekundynowi, PSP 56,
Augustinus, De baptismo, ed. R.A.Markus – A. Lombardi, NBA 15/1, Roma 1998, tłum. A. Żurek: Augustyn z Hippony, O chrzcie, ŹMT 38, Kraków 2006
Augustinus, De catechizandis rudibus, ed. I.B. Bauer, CCL 46, Turnholti 1969
Augustinus, De civitate Dei, ed. B. Dombart – A. Kalb, CCL 48, Turnholti 1955, tłum. W. Kubicki: Święty Augustyn, Państwo Boże, Kęty 1998
Augustinus, De correptione et gratia, ed. A. Trapè – M. Palmieri – F. Monteverde, NBA 20, 116-118, POK 27
Augustinus, De doctrina christiana, ed. J. Martin, CCL 32, Turnholti 1962, 18-19, tłum. J. Sulowski: Św. Augustyn, O nauce chrześcijańskiej, Warszawa 1989
Augustinus, De dono perseverantiae, ed. A. Trapè – M. Palmieri – F. Monteverde, NBA 20, Roma 1987, 340-344, tłum. W. Eborowicz: Św. Augustyn, Dar wytrwania, w: Św. Augustyn, Traktaty o łasce. Łaska, wiara, przeznaczenie, POK 27, Poznań – Warszawa – Lublin 1970
Augustinus, De fide et operibus 2, 3, ed. G. Ceriotti – L. Alici – A. Pieretti – F. Monteverde, NBA 6/2, Roma 1995
Augustinus, De Genesi ad litteram, ed. L. Carrozzi, NBA 9/2, Roma 1989, 528-530, tłum. J. Sulowski: Św. Augustyn, Komentarz słowny do Księgi Rodzaju, w: Św. Augustyn, Pisma egzegetyczne przeciw manichejczykom, PSP 25, Warszawa 1980
Augustinus, De gratia et libero arbitrio, ed. A. Trapè – M. Palmieri – F. Monteverde, NBA 20, 68-78, tłum. W. Eborowicz: Św. Augustyn, Łaska a wolna wola, POK 27
Augustinus, De peccatorum meritis et remissione et de baptismo parvulorum I 15, 19, ed. A. Trapè – I. Volpi, NBA 17/1, Roma 1981
Augustinus, De praedestinatione sanctorum (praed. sanct.), ed. A. Trapè – M. Palmieri – F. Monteverde, NBA 20, 242-252, tłum. W. Eborowicz: Św. Augustyn, Przeznaczenie świętych, POK 27
Augustinus, De spiritu et littera, ed. A. Trapè – I. Volpi, NBA 17/1, Roma 1981, tłum. W. Eborowicz: Św. Augustyn, Duch a litera, PSP 19/3, Warszawa 1977
Augustinus, De Trinitate, ed. A. Trapè, NBA 4, Roma 2003, tłum. M. Stokowska: Św. Augustyn, O Trójcy Świętej, POK 25, Poznań 1962
Augustinus, Enchiridion ad Laurentium. De fide, spe et caritate liber unus, ed. E. Evans, CCL 46, Turnholti 1969, 107-108, tłum. W. Budzik: Św. Augustyn, Podręcznik dla Wawrzyńca, czyli o wierze, nadziei i miłości, w: Św. Augustyn, Pisma katechetyczne, Warszawa 1952
Augustinus, Enarrationes in Ps. 134, 24, ed. D.E. Dekkers − I. Fraipont, CCL 40, Turnholti 1956, 1955, tłum. J. Sulowski, PSP 42, Warszawa 1986
Augustinus, In Joannis Evangelium tract., ed. D.R. Willems, CCL 36, Turnholti 1954, 200-201, tłum. W. Szołdrski: Św. Augustyn, Homilie na Ewangelię św. Jana, w: Św. Augustyn, Homilie na Ewangelię i pierwszy list św. Jana, PSP 15/1, Warszawa 1977
Augustinus. Das Antlitz der Kirche, hrsg. H. Urs von Balthasar, Einsiedeln 1942
Balthasar H. Urs von, Sponsa Verbi, Einsiedeln 1961
Bartnik Cz., Augustyńska historiologia, VoxP 8 (1988) t. 15
Bartnik Cz., Eklezjologia, EK IV 773-781
Bavel T.J. van, Amore, w: Agostino. Dizionario Enciclopedico, ed. A Fitzgerald, ed. italiana L. Alici – A. Pieretti, Roma 2007
Bavel T.J. Van, Chiesa, w: Agostino. Dizionario Enciclopedico, ed. A Fitzgerald, ed. italiana L. Alici – A. Pieretti, Roma 2007
Blumenkranz B., Die Judenpredigt Augustins. Ein Beitrag zur Geschichte der jüdisch-christlichen Beziehungen in den ersten Jahrhunderten, Basel 1946
Borgomeo P., L’Église de ce temps dans la predication de saint Augustin, Paris 1972
Campenhausen H. von, Ojcowie Kościoła, tłum. K. Wierszyłowski, Warszawa 1967
Carney E.J., The Doctrine of St. Augustine on Sanctity, Washington 1945
Cipriani N., Molti e uno solo in Cristo. La spiritualità di Agostino, Roma 2009
Clemens Alexandrinus, Stromata, ed. L. Früchtel, GCS 17, Berlin 1970
Congar Y., Ecclesia ab Abel, w: Abhandlungen über Theologie und Kirche. Festschrift für Karl Adam, hrsg. M. Reding, Düsseldorf 1952, s. 79-108
Cyprianus, De catholicae ecclesiae unitate, ed. B. Bévenot, CCL 3, Turnholti 1946
Cyprianus, Epistula, ed. G.F. Diercks, CCL 3C, Turnholti 1996
Czuj J., „Extra Ecclesiam salus non est”, PT 3 (1922) 205-215
Dideberg D., Dilectio, w: Augustinus-Lexikon, hrsg. C. Mayer et al., II/3-4, Basel – Stuttgart 1999, 443-444
Dola T., Zbawienie, w: Leksykon teologii fundamentalnej, red. M. Rusecki – K. Kaucha – I.S. Ledwoń – J. Mastej, Lublin – Kraków 2002
Drączkowski F., Poza Kościołem nie ma zbawienia, Pelplin 2008
Drążek D., Wokół we¬zwania „alleluja” w „Enarrationes in Psalmos” św. Augustyna. Przykłady augustyńskiej katechezy o chwaleniu Boga, SPelp 26 (1997) 155-165
Drobner H.J., Les Pères de l’Église. Sept siècles de littérature chrétienne, tłum. franc. J. Feisthauer, Paris 1999
Eckmann A., Jan Paweł II a 1600. rocznica nawrócenia św. Augustyna, Vox Patrum 50-51 (2007) DOI: https://doi.org/10.31743/vp.6594
Eckmann A., Teologia kapłaństwa w pismach św. Augustyna, Vox Patrum 24-29 (1993-1995)
Edling J., Rewelatywno-temporalny wymiar odkupienia w oparciu o „De civitate Dei” św. Augustyna, Vox Patrum 32-33 (1997) DOI: https://doi.org/10.31743/vp.7652
Fiedrowicz M., Theologie der Kirchenväter. Grundlagen frühchristlicher Głaubensreflexion, Freiburg – Basel – Wien 2007
Forte B., La Chiesa della Trinità. Saggio sul mistero della Chiesa, comunione e missione, Milano 2003
Fredriksen P., Augustine and Israel: „Interpretatio ad Litteram”. Jews and Judaism in Augustine’s Theology of History, StPatr 38 (2001)
Gil A.J., Bóg Wcielony. Tytuły chrystologiczne w „Enarrationes in Psalmos” św. Augustyna (Psalmy I-L), w: Tysiąc imion Chrystusa. Seminarium Patrystyczne KUL 1983-1993, red. J. Pałucki, Lublin 1994
Grabowski S.J., The Church. An Introduction to the Theology of St. Augustine, New York 1957
Kelly J.N.D., Początki doktryny chrześcijańskiej, tłum. J. Mrukówna, Warszawa 1988
Kowalczyk S., Człowiek i Bóg w nauce św. Augustyna, Lublin 2007
Kracik J., Poza Kościołem nie ma zbawienia. Historia pojmowania formuły, „Znak” 46 (1994) nr 5(468) 22-32
Lamirande E., Babylon(ia), w: Augustinus-Lexikon, hrsg. C. Mayer et al., I/4, Basel – Stuttgart 1990, 566-569
Maria A. de, Credo nello Spirito Santo la santa Chiesa. La pneumatologia agostiniana e i suoi influssi sulla eccesiologia dell’Ipponate, Roma 2009
Mayer C., Taufe und Erwärhlung. Zur Dialektik des sakramentum Begriffes in der antidonatischen Schrift Augustins: De baptismo, Würzburg 1975
Mazzucco C., Il libro XVI del „De Civitate Dei”, w: Lettura del „De Civitate Dei” Libri XI-XVI. Lectio Augustini XXI-XXII. Settimana Agostiniana Pavese (2005-2006), SEA 115, Roma 2009
Myszor W., Herezja, w: Katolicyzm A-Z, red. Z. Pawlak, Poznań 1999, 131-134
Nieścior L., Myśl wczesnochrześcijańska wobec wyzwania czasu. Wybrane zagadnienia z teologii ojców, Poznań 2002
Olszewski D., Schizmy, w: Słownik Teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice 1998, 523-525
Pałucki J., Eklezjologia Ojców Kościoła, w: Kościół w czasach Jana Pawła II, red. M. – Rusecki – K. Kaucha – J. Mastej, Lublin 2005, 99-112
Pałucki J., Trynitarny wymiar Kościoła. Studium patrystyczne, Lublin 2007
Pelikan J., Powstanie wspólnej tradycji (100-600), tłum. M. Hoffner, Kraków 2008
Piela A., Mysterium Christi totius ut fundamentum unitatis Ecclesiae apud S. Augustinum, Roma 1964
Pieszczoch Sz., Chrześcijańska wizja dziejów człowieka i świata u św. Augustyna, AK 71 (1979) t. 93
Pietras H., „Jeden chrzest na odpuszczenie grzechów” – próba zrozumienia świadectw patrystycznych, w: Kościół, świat i zbawienie we wczesnym chrześcijaństwie, SACh 17 (2004)
Pietras H., Kościół jako społeczność zbawionych – próba zrozumienia aksjomatu: „Poza Kościołem nie ma zbawienia”, w: Kościół starożytny – Królestwo Chrystusa i instytucja, red. F. Drączkowski – J. Pałucki – P. Szczur – M. Szram – M. Wysocki – M. Ziółkowska, Lublin 2010
Pizzolato L.F., Il libro XV del „De Civitate Dei”, w: Lettura del „De Civitate Dei” Libri XI-XVI. Lectio Augustini XXI-XXII. Settimana Agostiniana Pavese (2005-2006), SEA 115, Roma 2009, 143-152
Ratzinger J., Salus extra Ecclesiam nulla est, tłum. A. Morawska, „Znak” 17 (1965) z. 5(131), 611-618
René B., La prédestination du Christ total selon S. Augustin, Paris 1965
Ribbeck F., Donatus und Augustinus oder der erste entscheidende Kampf zwischen Separatismus und Kirche, Elberfeld 1858
Salij J., Wstęp (Prezentacja dzieła), w: Święty Augustyn, Państwo Boże, Kęty 1998
Solignac A., Zbawienie i nawrócenie pogan w przepowiadaniu św. Augustyna, w: Kościół otwarty na ludy. Misyjna myśl Ojców Kościoła. Wybrane zagadnienia, opr. i tłum. L. Nieścior, Studia i Materiały Misjologiczne 31, Warszawa 2011
Staniszewski W., Kościół jako mistyczne ciało Chrystusa, Lublin 1936
Sullivan F.A., Salvation outside the Church? Tracing the History of the Catholic Response, New York – Mahwall 1992
Willis G.G., St. Augustine and the Donatist Controversy, London 1950
Wyższy Instytut Teologiczny w Częstochowie
License
Pursuant to the Act on Copyright and Related Rights of February 4, 1994, the Author of the publication grants the Publisher of the journal "Vox Patrum" a non-exclusive and free license to use the Work submitted for publication for an indefinite period of time on an unlimited territory in the following fields of use:
a. In the field of recording and reproducing the work - producing copies of the work using a specific technique, including printing, reprographic, magnetic recording and digital technology;
b. Within the scope of trading in the original or copies on which the work has been recorded - marketing, lending or renting the original or copies;
c. In the scope of disseminating the work in a manner other than specified in point b - public performance, exhibition, display, reproduction, broadcasting and rebroadcasting, as well as making the work available to the public, so that everyone can have access to it at a place and time chosen by them.
Moreover, the Author allows the Publisher free of charge to use and dispose of the compilations of the Works.
The publisher may grant sub-licenses.
Third parties may use the Works and other materials containing or based on the Works in accordance with the Creative Commons Attribution 4.0 (also known as CC-BY-NC 4.0) license pattern.
