The Names of the Christian Altar in the Patristic Literature
Stanisław Longosz
Katolicki Uniwersytet Lubelski , PolandAbstract
Hac in haud brevi dissertatiuncula, quae tribus partibus constat, de nominibus altaris christiani modo philologico tractatur. Priore in parte de vetustissimis altaris classicis praechristianis, deinde de thysiasterion et trapeza, quae in Sacra Scriptura, denique de vocabulis: altare, altarium, ara ac mensa, quae in litteris Latinorum apparent, et haec omnia iam apud antiquissimos auctores christianos (praesertim Patres Apostolicos) inveniuntur, disputatur. In altera autem parte de vocabulis thysiasterion et trapeza apud Patres Graecos (Justinum, Irenaeum, elementem Alexandrinum, Origenem, Eusebium Caesariensem, Athanasium Alexandrinum, Cyrillum Hierosolymitanum, Synesium Cyrensem, Basiliusm Caesariensem, Gregorium Nazianzenum, Gregorium Nyssenum, Joannem Chrysostomum, Dionysium Areopagitam et Joannem Damascenum scrutatur. In tertia deniąue parte de vocabulis: altare, altarium, ara ac mensa apud Patres Latinos (Tertullianum, Cyprianum, Prudentium, Ambrosium, Sidonium Apollinarem, Optatum Milevitanum, Augustinum, Hieronymum, Petrum Chrysologum, Paulinum Nolanum, Salvianum Masiliensem, Leonem Magnum, Gregorium Magnum, Isidorum Hispalensem et Gregorium Turonensem) enucleatur.
Keywords:
altar, patristics, Patristic literature, Patrology, Early Christian Writers, Fathers of the Church, altare, altarium, ara, mensaReferences
Acta Thomae, ed. R.A. Lipsius - M. Bonnet, tłum. M. Starowieyski, ANT II/l
Ambrosius, De Elia et ieiunio, PL 14
Ambrosius, De sacramentis, PL 16
Ambrosius, De virginibus, PL 16
Ambrosius, In Epistolam I ad Corinthios, PL 17
Andreas Caesariensis, Commentarius in Apocalypsin, PG 106
Arnobius Junior, Commentarius in Psalmum, PL 53
Atanazy Aleksandryjski, Apologia ad Constantium, PG 25
Atanazy Aleksandryjski, Apologia contra arianos, PG 25
Atanazy Aleksandryjski, Apologia de fuga sua, PG 25
Atanazy Aleksandryjski, Historia arianorum, PG 25
Atanazy Aleksandryjski, Vita Antonii, PG 26, tłum. Z. Brzostowska: Św. Atanazy Aleksandryjski, Żywot św. Antoniego, Warszawa 1987
Atenagoras z Aten, Legatio pro christianis, PG 6, tłum. S. Kalinkowski: Atenagoras z Aten, Prośba za chrześcijanami, Warszawa 1985
Augustinus, Adnotationes in Job, CSEL 28/2
Augustinus, Adversus Judaeos, PL 42
Augustinus, Contra adversarium Legis
Augustinus, Contra Cresconium, PL 43
Augustinus, Contra donatistas, CSEL 53
Augustinus, Contra epistolam Parmeniani, PL 43
Augustinus, Contra Faustum
Augustinus, Contra Gaudentium, CSEL 53
Augustinus, Contra litteras Petiliani, PL 43
Augustinus, De baptismo, PL 43
Augustinus, De civitate Dei
Augustinus, De consensu evangelistarum
Augustinus, De fide et operibus, CSEL 41
Augustinus, De Genesi ad litteram, PL 34
Augustinus, De natura et gratia, PL 44
Augustinus, De octo Dulcitii quaestionibus, CCL 44
Augustinus, De opere monachorum
Augustinus, De peccatorum meritis, CSEL 60
Augustinus, De sermone Domini in monte
Augustinus, De unico baptismo, CSEL 52
Augustinus, Enchiridion ad Laurentium
Augustinus, Enarrationes in Ps., PL 36
Augustinus, In epistolam Joannis ad Parthos, PL 35
Augustinus, In Genesin, CCL 33
Augustinus, In Joannem tract., CCL 36
Augustinus, Psalmum contra donatistas
Augustinus, Quaestiones evangeliorum, PL 35
Augustinus, Quaestiones in Genesin, CCL 33
Augustinus, Sermo, CCL 41
Augustinus, Sermo Domini in monte, CCL 35
Augustinus, Speculum, CSEL 12
Basilius, Epistola, PG 32
Basilius Seleucensis, De vita S. Theclae, PG 85
Blaise A., Dictionnaire Latin-Francais des auteurs chretiens, Strasbourg 1954
Braun J., Der christliche Altar in seiner geschichtlichen Entwicklung, Bd. 1, Munchen 1924
Canones Apostolorum, ed. F.X. Funk, Didascalia et Constitutiones Apostolorum, Paderbomae 1905
Capitulare Caroli Magni
Chronicon Paschale, PG 82
Cicero, De haruspicum responsis
Clemens Romanus, Epistola ad Corinthios, SCh 167
Codex Theodosianus
Concilium Antiochenum
Concilium Arelatense
Concilium Aurelianense
Concilium Autissiodorense
Concilium Epaonense
Concilium Laodicenum
Concilium Toletanum
Concilium Trullanum
Concilium Turonense
Concilium Vasense
Constitutiones Apostolorum, SCh 336
Cyprian z Kartaginy, Ad Demetrianum, CCL 3A
Cyprian z Kartaginy, De lapsis, CCL 3/1
Cyprian z Kartaginy, Epistola, CCL 3B
Cyprianus, De unitate Ecclesiae, CCL 3
Cyrillus Alexandrinus, De adoratione in Spiritu, PG 68
Cyrillus Alexandrinus, Glaphyra in Deuteronomium, PG 69
Cyrillus Hierosolymitanus, Catechesis, PG 33
Cyryl Jerozolimski, Catechesis, PG 33
Didache, SCh 248bis
Dolger F.J., Die Heiligkeit des Altars und ihre Begrundung im christlichen Altertum, ACh 2 (1930) 161-184
Epistola Ps-Barnabae, SCh 172
Eusebius Caesariensis, Demonstratio Evangelica, PG 22
Eutychius, Sermo de Paschate et sacrosancta Eucharistia, PG
Euzebiusz z Cezarei, HE, PG 20
Evagrius, HE, PG 86, tłum. S. Kazikowski: Ewagriusz Scholastyk, Historia Kościoła, Warszawa 1990
Exorcismus, PL 72
Festus, De verborum significatione, Lipsiae 1880
Fulgentius Ruspensis, Sermo, PL 65
Galling K., Altar (orientalisch), RACh I 329-334
Galling K., Der Altar in den Kulturen des Alten Orients, Berlin 1925
Gelasius Cyzicenus, HE, PG 85
Goudineau C., Hierai trapezai, „Melanges d’Archeologie et d’Histoire” 79 (1967) 77-134
Gregorius Magnus, Dialogi, SCh 260
Gregorius Magnus, Epistolae, CCL 140
Gregorius Magnus, In l Regum, CCL 144
Gregorius Magnus, In Evangelia hom., PL 76
Gregorius Magnus, In Ezechielem hom., CCL 142
Gregorius Magnus, In Hiezechielem II hom., CCL 142
Gregorius Magnus, Moralia in Job, CCL 143A
Gregorius Magnus, Regula pastoralis, SCh 382
Gregorius Nazianzenus, Poemata de semetipso, PG 37, tłum. A.M. Komornicka: Św. Grzegorz z Nazjanzu, Poemat o moim życiu, Poznań 2003
Gregorius Nyssenus, In baptismum Christi, PG 46
Gregorius Turonensis, Opera, ed. B. Krusch - Levison - Holzman, MGH Script. Merov. I, Hannoverae 1937
Grzegorz z Nazjanzu, Oratio, PG 35, tłum. Św. Grzegorz z Nazjanzu, Mowy wybrane, Warszawa 1967
Grzegorz z Nyssy, Epistula, PG 46, tłum. T. Sinko: Św. Grzegorz z Nyssy, Wybór pism, Warszawa 1963
Hermas, Pastor, SCh 53bis
Hesychii Fragmenta in Psalmos, PG 93
Hieronymus, Adversus Jovinianum, PL 23
Hieronymus, Commentarioli in psalmos, CCL 72
Hieronymus, Commentarius in Titum, PL 26
Hieronymus, Contra Vigilantium, PL 23
Hieronymus, Dialogus contra Luciferianos, PL 23
Hieronymus, Epistola, PL 22
Hieronymus, In Amos, PL 25
Hieronymus, In Ezechielem, PL 24
Hieronymus, In Hieremiam, CCL 74
Hieronymus, In Isaiam, PL 24
Hieronymus, In Malachiam, CCL 76A
Hieronymus, In Naum, CCL 76A
Hieronymus, In Oseam, CCL 76
Hieronymus, In Ps., CCL 78
Hieronymus, Tractatus de Psalmo, CCL 78
Hippolytus, De Christo et antichristo, PG 10
Hippolytus, Fragmenta Commentarii in Proverbia, PG 10.
Honoriusz z Autun, Gemma animae, PL 172
Hubner E., Inscriptiones latinae Hispaniae Christianae
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Ephesios, SCh 10
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Magnesios
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Philadelphios, SCh 10
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Romanos, SCh 10
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Trallianos, SCh 10
Ireneusz z Lionu, Adversus haereses, SCh 100
Isidorus Hispalensis, Etymologiae, BAC 434
Izydor z Sewilli, Etymologiae, PG 82
Joannes Chrysostomus, Adversus ebriosos et de resurrectione, PG 50
Joannes Chrysostomus, Catecheses baptismales, SCh 366
Joannes Chrysostomus, Contra Judaeos hom., PG 48
Joannes Chrysostomus, De beato Philogonio, PG 48
Joannes Chrysostomus, De poenitentia hom., PG 49, tłum. T. Sinko: Św. Jan Złotousty, Dwadzieścia homilij i mów, Kraków 1947
Joannes Chrysostomus, De statuis, PG 49
Joannes Chrysostomus, Epistolae ad Olympiadem, SCh 13bis
Joannes Chrysostomus, In Acta Apostolorum hom., PG 60
Joannes Chrysostomus, In Epistolam I ad Corinthios hom., PG 61
Joannes Chrysostomus, In Epistoła 2 ad Corinthios hom.
Joannes Chrysostomus, In Isaiam hom., PG 56
Joannes Chrysostomus, In Joannem hom., PG 59
Joannes Chrysostomus, In Matthaeum hom., PG 57
Józef Flawiusz, Antiquitates
Justyn Męczennik, Apologia, PG 6
Justyn Męczennik, Dialogus cum Judaeo Tryphone, PG 6
Kirch J.P. - Klauser Th., Altar III: christlich, RACh I 334-354
Kittel G., Theologisches Wórterbuch zum Neuen Testament, III, Stuttgart 1938
Klemens Aleksandryjski, Stromata, GCS 17, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska: Klemens Aleksandryjski, Kobierce, II, Warszawa 1994
Klemens Rzymski, Epistola ad Corinthios, SCh 167
Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1978
Leo Magnus, Sermo, SCh 74
Liber Mozarabicus sacramentorum, ed. M. Fdrotin, Paris 1912
Liturgy of St. Basil, ed. F.E. Brightman, w: Liturgies Eastern and Western, Oxford 1896
Liturgy of St. James, ed. B.Ch., PO 26
Lucanus, Pharsalia
Lucretius, De rerum natura
Lupi et Euphronii Epistola, PL 58
Maximus Taurinensis, Sermo, PL 57
Metody z Olimpu, Symposion, SCh 95
Minucjusz Feliks, Octavius, CSEL 2
Nil Ancyranus, Epistolae, PG 79
Oecumenius, Commentarius in Apocalypsin, ed. H.G. Hoskier, Michigan 1928
Optatus Milevitanus, Contra Donatistas, SCh 413
Orygenes, Contra Celsum PG 11, tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Przeciw Celsusowi, Warszawa 1986
Orygenes, Exhortatio ad martyrium, PG 11
Ovidius, Epistulae ex Ponto
Palladius, Dialogus de vita S. Joannis Chrysostomi, PG 47
Pasierb J.S., Ołtarz chrześcijański historia i symbolika, STV 6 (1968) nr 2
Passio Theodoti Ancyrani etseptem cum eo virginum
Paulinus Nolanus, Carmen, CSEL 30
Paulinus Nolanus, Epistola, PL 61
Petrus Chrysologus, Sermo, PL 52
Piotr Chryzolog, Sermo, PL 52
Podręczna Encyklopedia Biblijna, II, Poznań 1960
Polycarpus, Epistola ad Philippenses
Proclus Constantinopolitanus, Oratio, PG 65
Prudencjusz, Cathemerinon, CCL 126
Prudencjusz, Peristephanon, CCL 126
Ps-Basilius, Historia mystagogica, ed. F.E. Brightman, JTS 9 (1908)
Ps-Clemens Romanus, Recognitiones, PG 1
Ps-Cyprianus, Ad Vigilium de Judaica incredulitate, CSEL 3/3
Ps-Cyprianus, De aleatoribus, CSEL 3/3
Ps-Cyprianus, De singularitate clericorum, CSEL 3/3
Ps-Cyprianus, Quod idola dii non sunt, CSEL 3/1
Ps-Eustathius Antiochenus, Commentarius in Hexaemeron, PG 18
Ps-Gregorius Magnus, Liber Sacramentorum, PL 78
Ps-Joannes Damascenus, De immaculato corpore, PG 55
Ps-Methodius, Sermo de Simeone et Anna, PG 18
Ps-Procopius Gazaeus, Descriptio basilicae S. Sophiae, PG 87
Pseudo-Dionizy Areopagita, De ecclesiastica hierarchia, PG 3, tłum. M. Dzielska: Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, wyd. 2, Kraków 2005
Reisch, Altar, RE 1/2, 1640-1691
Reliquiae Apocalypsis Baruch, ed. J. Rendel Harris: The Rest of the Words of Baruch, London 1889
Sacramentarium Gallicanum, PL 72
Sacramentarium Leonianum, ed. Ch.L. Feltoe, Cambridge 1896
Saglio E., Ara, DS 1/1 347-353
Salvianus, De gubematione Dei, SCh 220
Sancti Verani Sententia, PL 72
Saxer V., Altare, w: Augustinus-Lexikon, hrsg. C. Mayer, vol. I, Stuttgart 1986
Septuaginta, id est Vetus Testamentum iuxta L X X interpretes, ed. A. Rahlfs, I-II, 9. Auflage, Stuttgart 1971
Sidonius Apollinaris, Carmina, PL 58
Socrates, HE, PG 67, tłum. S. Kazikowski: Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, Warszawa 1972
Sophronius Hierosolymitanus, Commentarius liturgicus, PG 87
Sozomenus, HE, PG 67, tłum. S. Kazikowski: Hermiasz Sozomen, Historia Kościoła, Warszawa 1989
Sulpicius Severus, Dialogi, CSEL 1
Synezjusz z Cyreny, Catastasis, PG 66
Synezjusz z Cyreny, Epistola, PG 66
Tertullianus, Ad nationes, CCL 1
Tertullianus, Apologeticum, CCL 1
Tertullianus, De idololatria, CCL 2
Tertullianus, De oratione, CCL 1
Tertullianus, De pallio, CCL 2
Tertullianus, De spectaculis, CCL 1
Theodoretus, Quaestiones in Octateuchum Jos., PG 80
Theodoretus Cyrensis, HE IV, PG 82
Thesaurus linguae Latinae, Lipsiae 1900, t. 1, 1725-1729 (altaria), t. 2, Lipsiae 1906
Thesaurus Patrum Latinorum. Thesaurus Augustinianus, curante CETEDOC, Lovanii 1989
Velleius Paterculus, Historia Romana
Vergilius, Aeneis
Vigilius papa, Epistola
Wiener H., The Altars of the Old Testament, Leipzig 1927
Ziehen L., Altar (griechisch-rdmisch), RACh I 310-329
Ambrosius, De Elia et ieiunio, PL 14
Ambrosius, De sacramentis, PL 16
Ambrosius, De virginibus, PL 16
Ambrosius, In Epistolam I ad Corinthios, PL 17
Andreas Caesariensis, Commentarius in Apocalypsin, PG 106
Arnobius Junior, Commentarius in Psalmum, PL 53
Atanazy Aleksandryjski, Apologia ad Constantium, PG 25
Atanazy Aleksandryjski, Apologia contra arianos, PG 25
Atanazy Aleksandryjski, Apologia de fuga sua, PG 25
Atanazy Aleksandryjski, Historia arianorum, PG 25
Atanazy Aleksandryjski, Vita Antonii, PG 26, tłum. Z. Brzostowska: Św. Atanazy Aleksandryjski, Żywot św. Antoniego, Warszawa 1987
Atenagoras z Aten, Legatio pro christianis, PG 6, tłum. S. Kalinkowski: Atenagoras z Aten, Prośba za chrześcijanami, Warszawa 1985
Augustinus, Adnotationes in Job, CSEL 28/2
Augustinus, Adversus Judaeos, PL 42
Augustinus, Contra adversarium Legis
Augustinus, Contra Cresconium, PL 43
Augustinus, Contra donatistas, CSEL 53
Augustinus, Contra epistolam Parmeniani, PL 43
Augustinus, Contra Faustum
Augustinus, Contra Gaudentium, CSEL 53
Augustinus, Contra litteras Petiliani, PL 43
Augustinus, De baptismo, PL 43
Augustinus, De civitate Dei
Augustinus, De consensu evangelistarum
Augustinus, De fide et operibus, CSEL 41
Augustinus, De Genesi ad litteram, PL 34
Augustinus, De natura et gratia, PL 44
Augustinus, De octo Dulcitii quaestionibus, CCL 44
Augustinus, De opere monachorum
Augustinus, De peccatorum meritis, CSEL 60
Augustinus, De sermone Domini in monte
Augustinus, De unico baptismo, CSEL 52
Augustinus, Enchiridion ad Laurentium
Augustinus, Enarrationes in Ps., PL 36
Augustinus, In epistolam Joannis ad Parthos, PL 35
Augustinus, In Genesin, CCL 33
Augustinus, In Joannem tract., CCL 36
Augustinus, Psalmum contra donatistas
Augustinus, Quaestiones evangeliorum, PL 35
Augustinus, Quaestiones in Genesin, CCL 33
Augustinus, Sermo, CCL 41
Augustinus, Sermo Domini in monte, CCL 35
Augustinus, Speculum, CSEL 12
Basilius, Epistola, PG 32
Basilius Seleucensis, De vita S. Theclae, PG 85
Blaise A., Dictionnaire Latin-Francais des auteurs chretiens, Strasbourg 1954
Braun J., Der christliche Altar in seiner geschichtlichen Entwicklung, Bd. 1, Munchen 1924
Canones Apostolorum, ed. F.X. Funk, Didascalia et Constitutiones Apostolorum, Paderbomae 1905
Capitulare Caroli Magni
Chronicon Paschale, PG 82
Cicero, De haruspicum responsis
Clemens Romanus, Epistola ad Corinthios, SCh 167
Codex Theodosianus
Concilium Antiochenum
Concilium Arelatense
Concilium Aurelianense
Concilium Autissiodorense
Concilium Epaonense
Concilium Laodicenum
Concilium Toletanum
Concilium Trullanum
Concilium Turonense
Concilium Vasense
Constitutiones Apostolorum, SCh 336
Cyprian z Kartaginy, Ad Demetrianum, CCL 3A
Cyprian z Kartaginy, De lapsis, CCL 3/1
Cyprian z Kartaginy, Epistola, CCL 3B
Cyprianus, De unitate Ecclesiae, CCL 3
Cyrillus Alexandrinus, De adoratione in Spiritu, PG 68
Cyrillus Alexandrinus, Glaphyra in Deuteronomium, PG 69
Cyrillus Hierosolymitanus, Catechesis, PG 33
Cyryl Jerozolimski, Catechesis, PG 33
Didache, SCh 248bis
Dolger F.J., Die Heiligkeit des Altars und ihre Begrundung im christlichen Altertum, ACh 2 (1930) 161-184
Epistola Ps-Barnabae, SCh 172
Eusebius Caesariensis, Demonstratio Evangelica, PG 22
Eutychius, Sermo de Paschate et sacrosancta Eucharistia, PG
Euzebiusz z Cezarei, HE, PG 20
Evagrius, HE, PG 86, tłum. S. Kazikowski: Ewagriusz Scholastyk, Historia Kościoła, Warszawa 1990
Exorcismus, PL 72
Festus, De verborum significatione, Lipsiae 1880
Fulgentius Ruspensis, Sermo, PL 65
Galling K., Altar (orientalisch), RACh I 329-334
Galling K., Der Altar in den Kulturen des Alten Orients, Berlin 1925
Gelasius Cyzicenus, HE, PG 85
Goudineau C., Hierai trapezai, „Melanges d’Archeologie et d’Histoire” 79 (1967) 77-134
Gregorius Magnus, Dialogi, SCh 260
Gregorius Magnus, Epistolae, CCL 140
Gregorius Magnus, In l Regum, CCL 144
Gregorius Magnus, In Evangelia hom., PL 76
Gregorius Magnus, In Ezechielem hom., CCL 142
Gregorius Magnus, In Hiezechielem II hom., CCL 142
Gregorius Magnus, Moralia in Job, CCL 143A
Gregorius Magnus, Regula pastoralis, SCh 382
Gregorius Nazianzenus, Poemata de semetipso, PG 37, tłum. A.M. Komornicka: Św. Grzegorz z Nazjanzu, Poemat o moim życiu, Poznań 2003
Gregorius Nyssenus, In baptismum Christi, PG 46
Gregorius Turonensis, Opera, ed. B. Krusch - Levison - Holzman, MGH Script. Merov. I, Hannoverae 1937
Grzegorz z Nazjanzu, Oratio, PG 35, tłum. Św. Grzegorz z Nazjanzu, Mowy wybrane, Warszawa 1967
Grzegorz z Nyssy, Epistula, PG 46, tłum. T. Sinko: Św. Grzegorz z Nyssy, Wybór pism, Warszawa 1963
Hermas, Pastor, SCh 53bis
Hesychii Fragmenta in Psalmos, PG 93
Hieronymus, Adversus Jovinianum, PL 23
Hieronymus, Commentarioli in psalmos, CCL 72
Hieronymus, Commentarius in Titum, PL 26
Hieronymus, Contra Vigilantium, PL 23
Hieronymus, Dialogus contra Luciferianos, PL 23
Hieronymus, Epistola, PL 22
Hieronymus, In Amos, PL 25
Hieronymus, In Ezechielem, PL 24
Hieronymus, In Hieremiam, CCL 74
Hieronymus, In Isaiam, PL 24
Hieronymus, In Malachiam, CCL 76A
Hieronymus, In Naum, CCL 76A
Hieronymus, In Oseam, CCL 76
Hieronymus, In Ps., CCL 78
Hieronymus, Tractatus de Psalmo, CCL 78
Hippolytus, De Christo et antichristo, PG 10
Hippolytus, Fragmenta Commentarii in Proverbia, PG 10.
Honoriusz z Autun, Gemma animae, PL 172
Hubner E., Inscriptiones latinae Hispaniae Christianae
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Ephesios, SCh 10
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Magnesios
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Philadelphios, SCh 10
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Romanos, SCh 10
Ignacy Antiocheński, Epistola ad Trallianos, SCh 10
Ireneusz z Lionu, Adversus haereses, SCh 100
Isidorus Hispalensis, Etymologiae, BAC 434
Izydor z Sewilli, Etymologiae, PG 82
Joannes Chrysostomus, Adversus ebriosos et de resurrectione, PG 50
Joannes Chrysostomus, Catecheses baptismales, SCh 366
Joannes Chrysostomus, Contra Judaeos hom., PG 48
Joannes Chrysostomus, De beato Philogonio, PG 48
Joannes Chrysostomus, De poenitentia hom., PG 49, tłum. T. Sinko: Św. Jan Złotousty, Dwadzieścia homilij i mów, Kraków 1947
Joannes Chrysostomus, De statuis, PG 49
Joannes Chrysostomus, Epistolae ad Olympiadem, SCh 13bis
Joannes Chrysostomus, In Acta Apostolorum hom., PG 60
Joannes Chrysostomus, In Epistolam I ad Corinthios hom., PG 61
Joannes Chrysostomus, In Epistoła 2 ad Corinthios hom.
Joannes Chrysostomus, In Isaiam hom., PG 56
Joannes Chrysostomus, In Joannem hom., PG 59
Joannes Chrysostomus, In Matthaeum hom., PG 57
Józef Flawiusz, Antiquitates
Justyn Męczennik, Apologia, PG 6
Justyn Męczennik, Dialogus cum Judaeo Tryphone, PG 6
Kirch J.P. - Klauser Th., Altar III: christlich, RACh I 334-354
Kittel G., Theologisches Wórterbuch zum Neuen Testament, III, Stuttgart 1938
Klemens Aleksandryjski, Stromata, GCS 17, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska: Klemens Aleksandryjski, Kobierce, II, Warszawa 1994
Klemens Rzymski, Epistola ad Corinthios, SCh 167
Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1978
Leo Magnus, Sermo, SCh 74
Liber Mozarabicus sacramentorum, ed. M. Fdrotin, Paris 1912
Liturgy of St. Basil, ed. F.E. Brightman, w: Liturgies Eastern and Western, Oxford 1896
Liturgy of St. James, ed. B.Ch., PO 26
Lucanus, Pharsalia
Lucretius, De rerum natura
Lupi et Euphronii Epistola, PL 58
Maximus Taurinensis, Sermo, PL 57
Metody z Olimpu, Symposion, SCh 95
Minucjusz Feliks, Octavius, CSEL 2
Nil Ancyranus, Epistolae, PG 79
Oecumenius, Commentarius in Apocalypsin, ed. H.G. Hoskier, Michigan 1928
Optatus Milevitanus, Contra Donatistas, SCh 413
Orygenes, Contra Celsum PG 11, tłum. S. Kalinkowski: Orygenes, Przeciw Celsusowi, Warszawa 1986
Orygenes, Exhortatio ad martyrium, PG 11
Ovidius, Epistulae ex Ponto
Palladius, Dialogus de vita S. Joannis Chrysostomi, PG 47
Pasierb J.S., Ołtarz chrześcijański historia i symbolika, STV 6 (1968) nr 2
Passio Theodoti Ancyrani etseptem cum eo virginum
Paulinus Nolanus, Carmen, CSEL 30
Paulinus Nolanus, Epistola, PL 61
Petrus Chrysologus, Sermo, PL 52
Piotr Chryzolog, Sermo, PL 52
Podręczna Encyklopedia Biblijna, II, Poznań 1960
Polycarpus, Epistola ad Philippenses
Proclus Constantinopolitanus, Oratio, PG 65
Prudencjusz, Cathemerinon, CCL 126
Prudencjusz, Peristephanon, CCL 126
Ps-Basilius, Historia mystagogica, ed. F.E. Brightman, JTS 9 (1908)
Ps-Clemens Romanus, Recognitiones, PG 1
Ps-Cyprianus, Ad Vigilium de Judaica incredulitate, CSEL 3/3
Ps-Cyprianus, De aleatoribus, CSEL 3/3
Ps-Cyprianus, De singularitate clericorum, CSEL 3/3
Ps-Cyprianus, Quod idola dii non sunt, CSEL 3/1
Ps-Eustathius Antiochenus, Commentarius in Hexaemeron, PG 18
Ps-Gregorius Magnus, Liber Sacramentorum, PL 78
Ps-Joannes Damascenus, De immaculato corpore, PG 55
Ps-Methodius, Sermo de Simeone et Anna, PG 18
Ps-Procopius Gazaeus, Descriptio basilicae S. Sophiae, PG 87
Pseudo-Dionizy Areopagita, De ecclesiastica hierarchia, PG 3, tłum. M. Dzielska: Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, wyd. 2, Kraków 2005
Reisch, Altar, RE 1/2, 1640-1691
Reliquiae Apocalypsis Baruch, ed. J. Rendel Harris: The Rest of the Words of Baruch, London 1889
Sacramentarium Gallicanum, PL 72
Sacramentarium Leonianum, ed. Ch.L. Feltoe, Cambridge 1896
Saglio E., Ara, DS 1/1 347-353
Salvianus, De gubematione Dei, SCh 220
Sancti Verani Sententia, PL 72
Saxer V., Altare, w: Augustinus-Lexikon, hrsg. C. Mayer, vol. I, Stuttgart 1986
Septuaginta, id est Vetus Testamentum iuxta L X X interpretes, ed. A. Rahlfs, I-II, 9. Auflage, Stuttgart 1971
Sidonius Apollinaris, Carmina, PL 58
Socrates, HE, PG 67, tłum. S. Kazikowski: Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, Warszawa 1972
Sophronius Hierosolymitanus, Commentarius liturgicus, PG 87
Sozomenus, HE, PG 67, tłum. S. Kazikowski: Hermiasz Sozomen, Historia Kościoła, Warszawa 1989
Sulpicius Severus, Dialogi, CSEL 1
Synezjusz z Cyreny, Catastasis, PG 66
Synezjusz z Cyreny, Epistola, PG 66
Tertullianus, Ad nationes, CCL 1
Tertullianus, Apologeticum, CCL 1
Tertullianus, De idololatria, CCL 2
Tertullianus, De oratione, CCL 1
Tertullianus, De pallio, CCL 2
Tertullianus, De spectaculis, CCL 1
Theodoretus, Quaestiones in Octateuchum Jos., PG 80
Theodoretus Cyrensis, HE IV, PG 82
Thesaurus linguae Latinae, Lipsiae 1900, t. 1, 1725-1729 (altaria), t. 2, Lipsiae 1906
Thesaurus Patrum Latinorum. Thesaurus Augustinianus, curante CETEDOC, Lovanii 1989
Velleius Paterculus, Historia Romana
Vergilius, Aeneis
Vigilius papa, Epistola
Wiener H., The Altars of the Old Testament, Leipzig 1927
Ziehen L., Altar (griechisch-rdmisch), RACh I 310-329
Longosz, S. (2007). Nazwy ołtarza chrześcijańskiego w literaturze patrystycznej. Vox Patrum, 50, 497–533. https://doi.org/10.31743/vp.6730
Stanisław Longosz
Katolicki Uniwersytet Lubelski
Katolicki Uniwersytet Lubelski
License
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
