Żydzi i judaizm w Dialogu z Żydem Tryfonem Justyna Męczennika
Leszek Misiarczyk
Abstrakt
W polemice z marcjonizmem Justyn broni wartości Starego Testamentu dla chrześcijan nawet po przyjściu Chrystusa. Natomiast w jego spojrzeniu na judaizm widzimy bardzo zróżnicowane postawy. Z Prawa Mojżeszowego, które jest kodyfikacją prawa naturalnego, wydobywa zasady obowiązujące nadal chrześcijan i wszystkich ludzi. Natomiast elementy Prawa zapowiadające tajemnice Chrystusa i przepisy dane Żydom ze względy na zatwardziałość ich serca straciły na znaczeniu wraz z Jego przyjściem. W części Dialogu dotyczącej dyskusji na temat mesjańskiej i boskiej tożsamości Jezusa Justyn opiera się zasadniczo na interpretacji odpowiednich tekstów Starego Testamentu. Niekiedy tylko czyni złośliwe uwagi pod adresem Żydów, którzy nie uznali Jezusa za obiecanego Mesjasza i Syna Bożego, gdyż nie rozumieją Starego Testamentu i koncepcji „drugiego Boga”. Najbardziej antyżydowska jest ostatnia część Dialogu w której Justyn wyraźnie głosi teorię substytucji, że chrześcijanie są teraz nowym ludem Bożym, który zajął miejsce odrzuconego przez Boga Izraela. Wspólna wyznawcom judaizmu i chrześcijanom jest wiara w Boże objawienie zawarte w Starym Testamencie, różni zaś ich jego rozumienie i interpretacja.
Słowa kluczowe:
Justyn Męczennik, Żydzi, judaizmBibliografia
Źródła
Ireneusz z Lyonu, Adversus Haereses, t. V, SCh 153, Paris 1969.
Justyn Męczennik, 1 i 2 Apologia; ed. M. Marcovich, Iustyni Martyris Apologiae pro Christianis, PTS 8, Berlin-New York 1994; tł. L. Misiarczyk, Pierwsi apologeci greccy, BOK 24, Kraków 2004, s. 206-284.
Justyn Męczennik, Dialog z Żydem Tryfonem; ed. M. Marcovich, Iustyni Martyris Dialogus cum Tryphone, PTS 47, Berlin-New York: Walter de Gruyter 1997; tłum. L. Misiarczyk, 1 i 2 Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2012, s. 158-318.
Tertulian, Przeciw Marcjonowi; tłum. zbiorowe S. Kalinkowski - W. Myszor - K. Obrycki - S. Ryznar - E. Stanula, wstęp i oprac. W. Myszor, Warszawa: ATK 1993.
Opracowania
G. Aeby, Les Missions divines de S. Justin a Origene, Freiburg: Herder 1958.
Aletti J. N., Proverbes 8,22-31. Étude de structure, „Biblica” 57 (1976), s. 26-39.
Aune D. E., Justin Martyr's Use of the Old Testament, „Bulletin of the Evangelical Theological Society” 9 (1966), s. 179-199.
Barbel J., Christos Angelos, Bonn: P. Hanstein 1964.
Barthélemy D., Les devanciers d’Aquila, Leiden: BRILL 1963.
Barrett C. K., Jews and Judaizers in the Epistles of Ignatius, w: Jews, Greeks and Christians: Essays in Honor of W. D. Davies, Leiden: BRILL 1976, s. 220-224.
Basevi C., La generazione eterna di Cristo nei Ps. 2 e 109 secondo S. Giustino e S. Ireneo, „Augustinianum” 22 (1982), s. 135-147.
Bernard L. W., The Old Testament and Judaism in the Writings of Justin Martyr, „Vetus Testamentum” 14 (1964), s. 395-406.
Bokser B. Z., Justin Martyr and the Jews, „Jewish Quarterly Review” 64 (1973/74), s. 97-122.204-211.
Bokser B. Z., Recent Developments in the Study of Judaism. 70-200 C.E., „Second Century” 3 (1983), s. 1-68.
Bourgeois D., La sagesse des Ancienes dans le mystere du Verbe, Evangile et philosophie chez Saint Justin philosophe et martyr, Paris: Téqui 1981.
Burkitt F. C., Justin Martyr and Jeremiah 11,9, „Journal of Theological Studies” 33 (1932), s. 371-373.
Constantelos D. J., Jews and Judaism in the Early Greek Fathers (A.D. 100-500), w: E. Ferguson (red.), „Studies in Early Christianity” 9 (1993), s. 273-294.
Cosgrove C. H., Justin Martyr and the Emerging Christian Canon. Observations on the Purpose and Destination of the Dialogue with Trypho, VigChr 36 (1982), s. 209-232.
Daniélou J., Études dexégèse judéo-chrétienne (Les testimonia), Paris: Beauchesne 1966.
Daniélou J., Messaggio evangelico e cultura ellenistica, Bologna: Il Mulino 1974.
Davids A., Justin Martyr in Monotheism and Heresy, „Neederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis” 56 (1975), s. 210-234.
Deroche V., La penseé de Justin: la philosophie chemin vers le Christ, „Axes” 14 (1982), s. 11-20.
Des Places É., Platonisme moyen et apologétique chétienne au II siecle ap. J.-C. Numénius, Atticus, Justin, w: Livingstone E. A. (red.), Studia Patristica, vol. XV, Berlin: Peeters Publishers 1984, s. 432-441.
De Vogel C. J., Problems concerning Justin Martyr. Did Justin find a certain continuity between Greek
Philosophy and Christian Faith?, „Mnemosyne” 31 (1978), s. 360-388.
De Vogel C. J., Der sog. Mittelplatonismus, überwiegend eine Philosophie der Diesseitigkeit? w: H. D. Blume – F. Mann (red.), Platonismus und Christentum. Festschrift für H. Dörrie, Münster: Aschendorff 1983, s. 277-302.
Edwards M. J., On the Platonic Schooling of Justin Martyr, „Journal of Thelogical Studies” 42 (1991), s. 17-34.
Edwards M. J., Justin's Logos and the Word of God, „Journal of Early Christian Studies” 3 (1995), s. 261-280.
Feldman L. H., Jew and Gentile in Ancient World, Princeton: Princeton University Press 1993.
Frend W. H. C., Early Christianity and Society: A Jewish Legacy in the Pre-Constantinian Era, „Harvard Theological Review” 76 (1983), s. 53-71.
Goldfahn A. H., Justinus Martyr und die Agada, „Monatsschrift fur Geschichte und Wissenschaft des Judentums” 22 (1873), s. 49-60.104-115.145-153.193-202.257-269.
Goodenough E. R., The Theology of Justin Martyr. An Investigation into the Concepts of Early Christian Literature and Its Hellenistic and Judaistic Influences, Jena: Frommann 1923 (reprint Amsterdam: Philo Press 1968).
Halvik R., The Struggle for Scripture and Covenant, Tübingen: Mohr Siebeck 1996.
Harnack von A., Die „Altercatio Simonis Iudaei et Theophili christiani” nebst Untersuchungen über die antijüdische Polemik in der alten Kirche, Leipzig 1883; Id., Judentum und Judenchristentum in Justins Dialog mit Trypho (TU 39), Berlin 1913.
Herford R. T., Christianity in Talmud and Midrash, Clifton 1966.
Hoffmann M., Der Dialog bei den christlichen Schriftstellern der ersten vier Jahrhunderte (TU 96), Berlin 1966.
Holte R., Logos Spermatikos. Christianity and Ancient Philosophy according to St. Justin's Apologies, Scripta Theologica 12 (1958) s. 109-158.
Horbury W., The Benediction of the Minim and Early Jewish-Christian Controversy, Journal of Theological Studies 33 (1982) s. 19-61.
Hyldahl N., Philosophie und Christientum. Eine Interpretation der Einleitung zum Dialog Justinus, Kopenhagen 1966.
Jervell J., Imago Dei im Spätjudentum, in der Gnosis und in den Paulinischen Briefen, Göttingen 1960.
Joly R., Christianisme et Philosophie. Etudes sur Justin et les Apologistes grecs du II siecle, Bruxelles 1973.
Jonas H., The Gnostic Religion 1968.
Keel O., Die Weisheit spielt von Gott, Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht 1974.
Kimelman R., Birkhat ha -Minim and the Lack of Evidence for an Anti-Christian Jewish prayer in Late Antiquity, w: E. P. Sanders (red.), Jewish and Christian Self-Definition, vol. II, London 1981, s. 226-244.
Köster H., Septuaginta und Synoptischer Erzählungsstoff im Schriftbeweis Justinus des Märtyrers, Heidelberg 1956.
Lange A., Weisheit und Prädestination, Leiden: BRILL 1995.
Manns F., L'exégèse de Justin dans le Dialogue avec Tryphon, témoin de l'exégèse juive ancienne, w: Id. Essais sur le Judéo-Christianisme, Jerusalem: Franciscan Print Press 1977, s. 130-152.
Marshall J. L., Some Observations on Justin Martyr's Use of Testimonies, w: Livingstone E. (red.), Studia Patristica 16 (TU 129), vol. XVI, Berlin: Peeters Publishers 1985, s. 197-200.
Misiarczyk L., Teologia wcielenia u Apologetów greckich, „Vox Patrum” 20 (2000) z. 38-39, s. 41-70.
Misiarczyk L., Apologetyka wczesnochrześcijańska, w: Misiarczyk L.., Pierwsi apologeci greccy, Kraków: wam 2004, s. 11-91.
Misiarczyk L.,Wstęp, w: Misiarczyk L., Pierwsi apologeci greccy, Kraków: WAM 2004, s. 151-206.
Misiarczyk L., Il Midrash nel Dialogo con Trifone di Giustino Martire, Płock: Płocki Instytut Wydawniczy 1999.
Misiarczyk L.,Wstęp, w: Justyn Męczennik, 1 i 2 Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2012, s. 119-157.
Myszor M., „Anapausis” w teologii chrześcijańskich gnostyków, Warszawa: ATK 1985.
Nichols W., Christian Antisemitism, Northvale: Jason Aronson 1992.
Nilson J., To whom is Justin's <Dialogue with Trypho> adressed?, „Theological Studies” 38 (1977), s. 538-546.
Osborn E. F., Justin Martyr, Tübingen: Mohr Siebeck 1973.
Otranto G., Metodo delle citazioni bibliche ed esegesi nei cc. 64-65 del Dialogo, „Vetera Christianorum” 13 (1976), s. 87-112.
Perdue L. G., Wisdom and Creation: the Theology of Wisdom Literature, Nashville: Abingdon 1994.
Prigent P., Justin et L'Ancien Testament. L'argumentation scripturaire du Traité de Justin contre toutes les hérésies comme source principale du Dialogue avec Tryphon et de la première Apologie, Paris: Institut Universitaire de France 1964.
Radford Ruether R., The Adeversus Judaeos Tradition in the Church Fathers: the Exegesis of Christian anti-Judaism, w: J. Cohn (red.), Essential Papers on Judaism and Christianity in Conflict, New York: New York University Press 1991, s. 174-189.
Rokeach D., Jews, Pagans and Christian in Conflict, Jerusalem-Leiden: Magnes Press, Hebrew University 1982.
Rokeach D., Justin Martyr and the Jews, Leiden: BRILL 2002.
Remus R., Justin Martyr's Argument with Judaism, w: Wilson S. G. (red.), Anti-Judaism in Early Christianity, Vol. II, Waterloo: Wilfrid Laurier University Press 1986, s. 59-80.
Rudolph A.,„Denn wir sind jenes Volk…”. Die neue Gottesverehrung in Justin Dialog mit Tryphon in historisch-theologischer Sicht, Bonn: Borengässer 1999.
Sagnard F. M. M., Y a-t-il un plan du 'Dialogue avec Tryphon'?, w: Duculot J. (red.), Melanges J. Jellinek, vol. I, Gembloux: J. Duculot 1951, s. 171-182.
Santon N., Aspects of Early Christian-Jewish Polemic and Apologetic, „New Testament Studies” 32 (1985), s. 377-392.
Schiffman L., Tannaitic Prospectives on the Jewish – Christian Schism, w: E. P. Sanders (red.), Jewish and Christian Self-Definition, Vol. II, London 1981, s. 115-156.
Schneider H. P., Some Reflections on the Dialogue of Justin Martyr with Trypho, „Scottish Journal of Theology” 15 (1962), s. 164-175.
Segal A. F., Two Powers in Heaven. Studies in Judaism in Late Antiquity, Leiden: BRILL 1977.
Sigal P., An Inquiry into Aspects of Judaism in Justin’s Dialogue with Trypho, „Abn-Nahrain” 18 (1978-79), s. 75-100.
Skarsaune O., The Proof from Prophecy: A Study in Justin Martyr's Proof-Text Tradition; Text-type, Provenence, Theological Profile, Suppl. N. T. 56, Leiden: BRILL 1987.
Simon M., Verus Israel. Études sur les relations entre chrétiens et juifs dans l’Empire Romain (135-425), Paris 1964.
Simonetti M., Note sull’interpretazione gnostica dell’Antico Testamento, „Vetera Christianorum” 9 1972), s. 331-359 i „Vetera Christianorum” 10 (1973), s. 103-126.
Smith Sibinga J., The Old Testament Text of Justin Martyr, I. The Pentateuch, Leiden: BRILL 1963.
Studer B., Der apologetische Ansatz zur Logos-Christologie Justins des Märtyrers, w: Kerygma und Logos. Fest. C. Andresen, Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht 1979, s. 435-448.
Stylianopoulos T., Justin Martyr and the Mosaic Law, Missoula: Society of Biblical Literature 1975 .
Tränkle H., Q.S.F. Tertulliani Adversus Iudaeos, Wiesbaden: Steiner 1964.
Taylor M. S., Anti-Judaism and Early Christian Identity, Leiden: BRILL 1994.
Voss B. R., Der Dialog in der frühchristlichen Literatur, München 1970.
Waszink J. H., Bemerkungen zu Justins Lehre vom Logos Spermatikos, Jahrbuch für Antike und Christentum 1 (1964), s. 380-390.
Wayne A. – Wilken R. L., Jews and Christians in Antioch in the First Four Centuries of the Common Era, Missoula: Scholars Press for the Society of Biblical Literature 1978.
Winden van J. C. M., Le christianisme et la philosophie. Le commencement du dialogue entre la foi et la raison, w: Kyriakon. Fest. J. Quasten, vol. I, Münster: Aschendorff 1970, s. 205-213.
Winden van J. C. M., An Early Christian Philosopher. Justin Martyr's Dialogue with Trypho. Chapters I to IX, Leiden: BRILL 1971.
Winden van J. C. M., Le portrait de la philosophie grecque dans Justin, Dialogue I,4-5, „Vetera Christianorum” 31 (1971), s. 181-190.
Ireneusz z Lyonu, Adversus Haereses, t. V, SCh 153, Paris 1969.
Justyn Męczennik, 1 i 2 Apologia; ed. M. Marcovich, Iustyni Martyris Apologiae pro Christianis, PTS 8, Berlin-New York 1994; tł. L. Misiarczyk, Pierwsi apologeci greccy, BOK 24, Kraków 2004, s. 206-284.
Justyn Męczennik, Dialog z Żydem Tryfonem; ed. M. Marcovich, Iustyni Martyris Dialogus cum Tryphone, PTS 47, Berlin-New York: Walter de Gruyter 1997; tłum. L. Misiarczyk, 1 i 2 Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2012, s. 158-318.
Tertulian, Przeciw Marcjonowi; tłum. zbiorowe S. Kalinkowski - W. Myszor - K. Obrycki - S. Ryznar - E. Stanula, wstęp i oprac. W. Myszor, Warszawa: ATK 1993.
Opracowania
G. Aeby, Les Missions divines de S. Justin a Origene, Freiburg: Herder 1958.
Aletti J. N., Proverbes 8,22-31. Étude de structure, „Biblica” 57 (1976), s. 26-39.
Aune D. E., Justin Martyr's Use of the Old Testament, „Bulletin of the Evangelical Theological Society” 9 (1966), s. 179-199.
Barbel J., Christos Angelos, Bonn: P. Hanstein 1964.
Barthélemy D., Les devanciers d’Aquila, Leiden: BRILL 1963.
Barrett C. K., Jews and Judaizers in the Epistles of Ignatius, w: Jews, Greeks and Christians: Essays in Honor of W. D. Davies, Leiden: BRILL 1976, s. 220-224.
Basevi C., La generazione eterna di Cristo nei Ps. 2 e 109 secondo S. Giustino e S. Ireneo, „Augustinianum” 22 (1982), s. 135-147.
Bernard L. W., The Old Testament and Judaism in the Writings of Justin Martyr, „Vetus Testamentum” 14 (1964), s. 395-406.
Bokser B. Z., Justin Martyr and the Jews, „Jewish Quarterly Review” 64 (1973/74), s. 97-122.204-211.
Bokser B. Z., Recent Developments in the Study of Judaism. 70-200 C.E., „Second Century” 3 (1983), s. 1-68.
Bourgeois D., La sagesse des Ancienes dans le mystere du Verbe, Evangile et philosophie chez Saint Justin philosophe et martyr, Paris: Téqui 1981.
Burkitt F. C., Justin Martyr and Jeremiah 11,9, „Journal of Theological Studies” 33 (1932), s. 371-373.
Constantelos D. J., Jews and Judaism in the Early Greek Fathers (A.D. 100-500), w: E. Ferguson (red.), „Studies in Early Christianity” 9 (1993), s. 273-294.
Cosgrove C. H., Justin Martyr and the Emerging Christian Canon. Observations on the Purpose and Destination of the Dialogue with Trypho, VigChr 36 (1982), s. 209-232.
Daniélou J., Études dexégèse judéo-chrétienne (Les testimonia), Paris: Beauchesne 1966.
Daniélou J., Messaggio evangelico e cultura ellenistica, Bologna: Il Mulino 1974.
Davids A., Justin Martyr in Monotheism and Heresy, „Neederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis” 56 (1975), s. 210-234.
Deroche V., La penseé de Justin: la philosophie chemin vers le Christ, „Axes” 14 (1982), s. 11-20.
Des Places É., Platonisme moyen et apologétique chétienne au II siecle ap. J.-C. Numénius, Atticus, Justin, w: Livingstone E. A. (red.), Studia Patristica, vol. XV, Berlin: Peeters Publishers 1984, s. 432-441.
De Vogel C. J., Problems concerning Justin Martyr. Did Justin find a certain continuity between Greek
Philosophy and Christian Faith?, „Mnemosyne” 31 (1978), s. 360-388.
De Vogel C. J., Der sog. Mittelplatonismus, überwiegend eine Philosophie der Diesseitigkeit? w: H. D. Blume – F. Mann (red.), Platonismus und Christentum. Festschrift für H. Dörrie, Münster: Aschendorff 1983, s. 277-302.
Edwards M. J., On the Platonic Schooling of Justin Martyr, „Journal of Thelogical Studies” 42 (1991), s. 17-34.
Edwards M. J., Justin's Logos and the Word of God, „Journal of Early Christian Studies” 3 (1995), s. 261-280.
Feldman L. H., Jew and Gentile in Ancient World, Princeton: Princeton University Press 1993.
Frend W. H. C., Early Christianity and Society: A Jewish Legacy in the Pre-Constantinian Era, „Harvard Theological Review” 76 (1983), s. 53-71.
Goldfahn A. H., Justinus Martyr und die Agada, „Monatsschrift fur Geschichte und Wissenschaft des Judentums” 22 (1873), s. 49-60.104-115.145-153.193-202.257-269.
Goodenough E. R., The Theology of Justin Martyr. An Investigation into the Concepts of Early Christian Literature and Its Hellenistic and Judaistic Influences, Jena: Frommann 1923 (reprint Amsterdam: Philo Press 1968).
Halvik R., The Struggle for Scripture and Covenant, Tübingen: Mohr Siebeck 1996.
Harnack von A., Die „Altercatio Simonis Iudaei et Theophili christiani” nebst Untersuchungen über die antijüdische Polemik in der alten Kirche, Leipzig 1883; Id., Judentum und Judenchristentum in Justins Dialog mit Trypho (TU 39), Berlin 1913.
Herford R. T., Christianity in Talmud and Midrash, Clifton 1966.
Hoffmann M., Der Dialog bei den christlichen Schriftstellern der ersten vier Jahrhunderte (TU 96), Berlin 1966.
Holte R., Logos Spermatikos. Christianity and Ancient Philosophy according to St. Justin's Apologies, Scripta Theologica 12 (1958) s. 109-158.
Horbury W., The Benediction of the Minim and Early Jewish-Christian Controversy, Journal of Theological Studies 33 (1982) s. 19-61.
Hyldahl N., Philosophie und Christientum. Eine Interpretation der Einleitung zum Dialog Justinus, Kopenhagen 1966.
Jervell J., Imago Dei im Spätjudentum, in der Gnosis und in den Paulinischen Briefen, Göttingen 1960.
Joly R., Christianisme et Philosophie. Etudes sur Justin et les Apologistes grecs du II siecle, Bruxelles 1973.
Jonas H., The Gnostic Religion 1968.
Keel O., Die Weisheit spielt von Gott, Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht 1974.
Kimelman R., Birkhat ha -Minim and the Lack of Evidence for an Anti-Christian Jewish prayer in Late Antiquity, w: E. P. Sanders (red.), Jewish and Christian Self-Definition, vol. II, London 1981, s. 226-244.
Köster H., Septuaginta und Synoptischer Erzählungsstoff im Schriftbeweis Justinus des Märtyrers, Heidelberg 1956.
Lange A., Weisheit und Prädestination, Leiden: BRILL 1995.
Manns F., L'exégèse de Justin dans le Dialogue avec Tryphon, témoin de l'exégèse juive ancienne, w: Id. Essais sur le Judéo-Christianisme, Jerusalem: Franciscan Print Press 1977, s. 130-152.
Marshall J. L., Some Observations on Justin Martyr's Use of Testimonies, w: Livingstone E. (red.), Studia Patristica 16 (TU 129), vol. XVI, Berlin: Peeters Publishers 1985, s. 197-200.
Misiarczyk L., Teologia wcielenia u Apologetów greckich, „Vox Patrum” 20 (2000) z. 38-39, s. 41-70.
Misiarczyk L., Apologetyka wczesnochrześcijańska, w: Misiarczyk L.., Pierwsi apologeci greccy, Kraków: wam 2004, s. 11-91.
Misiarczyk L.,Wstęp, w: Misiarczyk L., Pierwsi apologeci greccy, Kraków: WAM 2004, s. 151-206.
Misiarczyk L., Il Midrash nel Dialogo con Trifone di Giustino Martire, Płock: Płocki Instytut Wydawniczy 1999.
Misiarczyk L.,Wstęp, w: Justyn Męczennik, 1 i 2 Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2012, s. 119-157.
Myszor M., „Anapausis” w teologii chrześcijańskich gnostyków, Warszawa: ATK 1985.
Nichols W., Christian Antisemitism, Northvale: Jason Aronson 1992.
Nilson J., To whom is Justin's <Dialogue with Trypho> adressed?, „Theological Studies” 38 (1977), s. 538-546.
Osborn E. F., Justin Martyr, Tübingen: Mohr Siebeck 1973.
Otranto G., Metodo delle citazioni bibliche ed esegesi nei cc. 64-65 del Dialogo, „Vetera Christianorum” 13 (1976), s. 87-112.
Perdue L. G., Wisdom and Creation: the Theology of Wisdom Literature, Nashville: Abingdon 1994.
Prigent P., Justin et L'Ancien Testament. L'argumentation scripturaire du Traité de Justin contre toutes les hérésies comme source principale du Dialogue avec Tryphon et de la première Apologie, Paris: Institut Universitaire de France 1964.
Radford Ruether R., The Adeversus Judaeos Tradition in the Church Fathers: the Exegesis of Christian anti-Judaism, w: J. Cohn (red.), Essential Papers on Judaism and Christianity in Conflict, New York: New York University Press 1991, s. 174-189.
Rokeach D., Jews, Pagans and Christian in Conflict, Jerusalem-Leiden: Magnes Press, Hebrew University 1982.
Rokeach D., Justin Martyr and the Jews, Leiden: BRILL 2002.
Remus R., Justin Martyr's Argument with Judaism, w: Wilson S. G. (red.), Anti-Judaism in Early Christianity, Vol. II, Waterloo: Wilfrid Laurier University Press 1986, s. 59-80.
Rudolph A.,„Denn wir sind jenes Volk…”. Die neue Gottesverehrung in Justin Dialog mit Tryphon in historisch-theologischer Sicht, Bonn: Borengässer 1999.
Sagnard F. M. M., Y a-t-il un plan du 'Dialogue avec Tryphon'?, w: Duculot J. (red.), Melanges J. Jellinek, vol. I, Gembloux: J. Duculot 1951, s. 171-182.
Santon N., Aspects of Early Christian-Jewish Polemic and Apologetic, „New Testament Studies” 32 (1985), s. 377-392.
Schiffman L., Tannaitic Prospectives on the Jewish – Christian Schism, w: E. P. Sanders (red.), Jewish and Christian Self-Definition, Vol. II, London 1981, s. 115-156.
Schneider H. P., Some Reflections on the Dialogue of Justin Martyr with Trypho, „Scottish Journal of Theology” 15 (1962), s. 164-175.
Segal A. F., Two Powers in Heaven. Studies in Judaism in Late Antiquity, Leiden: BRILL 1977.
Sigal P., An Inquiry into Aspects of Judaism in Justin’s Dialogue with Trypho, „Abn-Nahrain” 18 (1978-79), s. 75-100.
Skarsaune O., The Proof from Prophecy: A Study in Justin Martyr's Proof-Text Tradition; Text-type, Provenence, Theological Profile, Suppl. N. T. 56, Leiden: BRILL 1987.
Simon M., Verus Israel. Études sur les relations entre chrétiens et juifs dans l’Empire Romain (135-425), Paris 1964.
Simonetti M., Note sull’interpretazione gnostica dell’Antico Testamento, „Vetera Christianorum” 9 1972), s. 331-359 i „Vetera Christianorum” 10 (1973), s. 103-126.
Smith Sibinga J., The Old Testament Text of Justin Martyr, I. The Pentateuch, Leiden: BRILL 1963.
Studer B., Der apologetische Ansatz zur Logos-Christologie Justins des Märtyrers, w: Kerygma und Logos. Fest. C. Andresen, Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht 1979, s. 435-448.
Stylianopoulos T., Justin Martyr and the Mosaic Law, Missoula: Society of Biblical Literature 1975 .
Tränkle H., Q.S.F. Tertulliani Adversus Iudaeos, Wiesbaden: Steiner 1964.
Taylor M. S., Anti-Judaism and Early Christian Identity, Leiden: BRILL 1994.
Voss B. R., Der Dialog in der frühchristlichen Literatur, München 1970.
Waszink J. H., Bemerkungen zu Justins Lehre vom Logos Spermatikos, Jahrbuch für Antike und Christentum 1 (1964), s. 380-390.
Wayne A. – Wilken R. L., Jews and Christians in Antioch in the First Four Centuries of the Common Era, Missoula: Scholars Press for the Society of Biblical Literature 1978.
Winden van J. C. M., Le christianisme et la philosophie. Le commencement du dialogue entre la foi et la raison, w: Kyriakon. Fest. J. Quasten, vol. I, Münster: Aschendorff 1970, s. 205-213.
Winden van J. C. M., An Early Christian Philosopher. Justin Martyr's Dialogue with Trypho. Chapters I to IX, Leiden: BRILL 1971.
Winden van J. C. M., Le portrait de la philosophie grecque dans Justin, Dialogue I,4-5, „Vetera Christianorum” 31 (1971), s. 181-190.
Misiarczyk, L. (2020). Żydzi i judaizm w Dialogu z Żydem Tryfonem Justyna Męczennika. Studia Nauk Teologicznych PAN, (11), 65–88. Pobrano z https://czasopisma.kul.pl/index.php/snt/article/view/6091
Leszek Misiarczyk
Ur. 1964, kapłan diecezji płockiej. Doktor teologii i nauk patrystycznych, doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie historii. Od 1997 roku wykładowca w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku, a od 2000 roku Akademii Teologii Katolickiej oraz Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Prowadzi badania m.in. z zakresu problematyki Ojców Apostolskich, relacji chrześcijaństwa antycznego i judaizmu, wczesnochrześcijańskiej apologetyki, monastycyzmu wczesnochrześcijańskiego. Opublikował m.in. Il Midrash nel Dialogo con Trifone di Giustino Martire, Płock 1999; Ojcowie Kościoła komentują Biblię, tom II. Ewangelia Marka, Apostolicum Ząbki 2009; Osiem logismoi w pismach Ewagriusza z Pontu, Kraków-Tyniec 2007; Egzorcyzmy w Kościele starożytnym od I do III wieku, Warszawa 2015. Adres do korespondencji: l.misiarczyk@uksw.edu.pl
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
